سابقا محیط کشت قارچ دکمه ای فقط کود اسب بود اما از آنجایی که تهیه این
کود در مقیاس وسیع امکان پذیرنبود از مواد دیگری مانند کاه گندم – کود مرغ و
سنگ گچ طی فرایندی به نام کمپوست سازی ( بستر سازی یا کود سازی) محیط کشت
مصنوعی با خواص کود اسب تهیه شد که به مراحل مختلف آن می پردازیم.
1ـ فاز اول کمپوست سازی
مرحله اول تهیه کمپوست از بستر سازی شامل خیس کردن و انباشت مواد اولیه به
مدت ۵ تا ۷ روز بوده که در سیستم ماشینی معمولاً ۳تا ۴روز است. چهار مرحله
قالب زنی که به مدت ۳ تا ۵ روز و معمولا ۴ روز انجام میشود. قالب زنی در
سیستم ماشینی ۳ مرحله وهر۳ روز یک بار انجام می شود. بنا بر این در سیستم
ماشینی طول پروسه فاز اول حداقل۵ تا ۱۴ روز کاهش می یابد .
2- فاز دوم کمپوست سازی
این فاز آموزش کمپوست سازی شامل ۳ مرحله ۱ـ عملیات تخمیر به مدت ۳ تا ۵
روز،۲ـ پاستوریزاسیون بمدت ۱۲ تا ۱۸ ساعت و۳ـ آمونیاک زدایی ۳ تا ۵ روز
بوده و تقریبا در هر دو سیستم شبیه هم انجام میشود ( گاهی در سیستم دستی
مرحله آمونیاک زدایی ۱تا ۲ روز بیشتر به طول می انجامد).
به ادامه مطالب بروید
در گذشته قارچ را از مراتع و جنگل ها جمع می کردند. امروزه درکارگاه های صنعتی تولید و در تمام سال در اکثر مغازه ها وسوپرمارکت ها عرضه می گردد.
" قارچ استخوان ها را تقویت می کند، خستگی را رفع می کند و کمبود ویتامینD را جبران می کند."
اکثر مواد غذایی در طبیعت به مقدار کافی ویتامینDدارند؛ مثل ماهی، قارچ و بعضی از انوع پنیرها. معمولاً چون با کمک نور آفتاب در پوست بدن به راحتی ویتامینDتولید می شود ، مقدار کمی ویتامینD لازم داریم . فقط در زمستان وقتی که نور آفتاب به ندرت به بدنمان می خورد و ما خیلی کم از خانه خارج می شویم و وقتی هم که خارج می شویم لباسهای کلفت می پوشیم، پوست ما این شانس را ندارد که از نور آفتاب استفاده کند و تولید ویتامینD نماید. افرادی که مدت طولانی در تخت هستند و یا اصولاً بیرون نمی روند، غالباً ازکمبود ویتامینD رنج می برند و این امر به استخوان های آنها صدمه می زند. ویتامینD باعث می شود که کلسیم در روده جذب شده و بلافاصله در استخوانها بکار رود. افراد مسن غالباً به مرض بی آهک شدن استخوان( پوکی استخوان ) مبتلا هستند. آنها بایستی از رژیم غذائی استفاده کنند که دارای ویتامینD می باشد مثل قارچ. یک پرس قارچ(200 گرم) نیاز روزانه به ویتامینD را تامین می کند.
هر کس به هر دلیلی مدت طولانی در تخت بماند، استخوان هایش بصورت مطلوب ساخته نخواهد شد. از طرف دیگر در اثر کمبود نور خورشید و کمبود ویتامینD بدن قادر به جذب کلسیم نخواهد بود. غالباً این افراد وقتی متوجه نارسائی می شوند که می خواهند تخت را ترک کنند. با این استخوان های ضعیف بایستی انسان کاملاً مراقب باشد. به اینگونه افراد توصیه می شود حتی المقدور درهرهفته سه مرتبه،هر بار یک پرس قارچ میل نمایند و بهتر است با شیر و یا محصولات لبنی خورده شود، چه پخته و چه خام بعنوان سالاد مصرف شود؛ قارچ به عنوان منبع ویتامینD و شیر، ماست و یا پنیر به عنوان منابع کلسیم ، سبب تقویت استخوان ها می شوند.
برای اینکه تمام مواد مغذی از موادغذائی به بهترین صورت جذب شوند، نیاز به ویتامین های گروهB می باشد. قارچ یک دسته از این ویتامین های سوخت و ساز را تامین می کند. هر سلول در بدن ما به ویتامینB2 موجود در قارچ نیاز دارد تا بتواند انرژی کسب کند. برای اینکه انسان زود خسته و کم حوصله نشود، اعصاب هم نیاز به ویتامینB2 دارند. وظیفه بیوتین موجود در قارچ در سوخت و ساز بدن این است که انرژی را آماده نگه می دارد و اسید فولیک در سوخت و ساز پروتئین و مواد اصلی ژن ها نقش مهمی را بازی می کند. خانم ها بطور متوسط 90% مقدار ویتامینB2 توصیه شده را دارا می باشند و بندرت یک زن اسید فولیک را به اندازه لازم جذب می کند. بنابراین برای حل این مشکل بایستی خانمها در رژیم غذائی خود غالباً از قارچ استفاده کنند.
معمولاً قارچ را بایستی فقط بصورت پخته میل کرد. چونکه قارچ ها آلوده به موادی هستند که فقط در اثر پختن از بین می روند. ولی قارچ هایی را که در واحدهای صنعتی تولید می شوند، می توان بدون هیچ مشکلی پس از تمیز کردن مصرف کرد.
دو هزار سال پیش ژاپنیها و چینیها قارچ را کشف کردند. آنها از قارچ در طب سنتی خود بهره میجستند. برخی از گونههای قارچ، خوراکی و برخی سمّی هستند. آن دسته از قارچها که دارای کلاه قرمز با لکههای سیاه و سفید هستند سمّی میباشند. نوع خوراکی آنها به نامهای صدفی، دکمهای، چینی و ژاپنی معروف است.
60- 50 سال است که قارچ در ایران کشف شده و حدود صد واحد تولیدی و عمدتاً در استان تهران و اطراف آن (کرج، نظرآباد و شهریار) در حال کشت قارچ هستند.
سرانه مصرف قارچ در چین حدود 5000 گرم، در انگلستان حدود 2000گرم و در ایران کمتر از 500 گرم (یعنی حدود ده برابر کمتر از چین) است. میانگین مصرف قارچ در دنیا حدود 1500 گرم در سال است.
نباید در مورد فواید مصرف قارچ افراط و تفریط کرد. قارچ جزء گروه سبزیجات است و نیاز روزانه انسان به این گروه، 5- 3 واحد است. در قارچها سخن از پروتئین به میان نمیآوریم، زیرا سبزیجات اصولاً دارای پروتئین کمی هستند. گوشت در حدود 20 درصد پروتئین دارد، ولی پروتئین قارچ تنها در حدود 3- 2 درصد است، یعنی10 برابر کمتر.
پروتئین: در کشور فنلاند قارچهای خوراکی دارای 4/7 درصد پروتئین هستند، که البته قابل مقایسه با گوشت که دارای 20 درصد پروتئین است، نمیباشند.
ویتامینها:
ویتامین B2: حدود 21 درصد از مقدار توصیه شده ریبوفلاوین را تامین میکند.
ویتامین B3: حدود 30 درصد از مقدار توصیه شده نیاسین را تامین میکند.
ویتامین C: حدود 6 درصد از مقدار توصیه شده ویتامین C را تامین میکند.
ویتامین B9: حدود 9 درصد از مقدار توصیه شده اسید فولیک را تامین میکند.
املاح:
سلنیوم: تقویت کننده سیستم ایمنی و ضد سرطان است. مصرف صد گرم قارچ 16 درصد نیاز روزانه سلنیوم را مرتفع میکند.
پتاسیم: برای قلب وفشار خون بالا مفید است. مصرف صد گرم قارچ، 17درصد نیاز روزانه پتاسیم را مرتفع میکند.
فسفر: به استحکام استخوان و دندان کمک میکند. مصرف صد گرم قارچ، 12درصد نیاز روزانه فسفر را مرتفع میکند. فسفر موجود در قارچ کارایی مغز را افزایش داده و برای کودکان و دانش آموزان میتواند در تقویت حافظه و کارایی مغز موثر باشد.
روی: تقویت کننده سیستم ایمنی وضد عفونت است. مصرف صد گرم قارچ، 6 درصد نیاز روزانه روی را مرتفع میکند.
مس: خونساز است. مصرف صد گرم قارچ، 30 درصد نیاز روزانه مس را مرتفع میکند.
آب:
صد گرم قارچ، 80 تا90 درصد آب دارد.
انرژی:
صد گرم قارچ، کمتر از 30 کیلوکالری انرژی در بدن تولید میکند. مصرف قارچ مثل سایر سبزیجات در رژیمهای کاهش وزن کاربرد دارد.
فیبر: وجود فیبر موجود در آن در پیشگیری از بروز سرطانهای دستگاه گوارش به خصوص روده بزرگ نقش مهمی دارد. همچنین میتواند به کاهش تری گلیسیرید و قند خون کمک کند.
یکی از باورهای غلط در مورد قارچ، نام بردن از آن به عنوان منبع غنی
پروتئین است. قارچ تازه، حدود 90 درصد یا حتی بیشتر آب دارد بنابراین
میزان پروتئین، چربی و کالری آن بسیار ناچیز است
از آنجایی که قارچ تقریباً چربی در خود ندارد منبع خوبی برای افراد مبتلا به بیماریهای قلب و عروق محسوب میشود.
* تاریخ انقضاء در قارچ بسته بندی شده، دو هفته است. هنگام خرید به بسته بندی، تاریخ انقضاء و پروانه بهداشتی توجه فرمایید. باید کارگاه و محیط کشت قارچ استریل و تحت کنترل باشد.
* قارچ از جمله سبزیجات مفید است که ارزش املاح آن بالا میباشد. به جز ویتامینهای B9(اسید فولیک) وB6 (پیریدوکسین)، تمام منابع ویتامینی و املاح قارچ در اثر طبخ خوب حفظ میشود.
تاکنون تحقیقات اندکی در مورد خواص قارچ انجام شده اما بررسیها، حاکی از آثار دارویی قابلتوجه آن در تقویت سیستم ایمنی بدن و درمان عفونتهای ویروسی و انواع سرطانهاست.
گفتگوی زیر با دکتر رضا راستمنش، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مورد ارزش غذایی این سبزی سفیدرنگ است.
با توجه به اینکه گوشت قرمز گران شده توصیه میکنید قارچ را جایگزین آن کنیم؟
به هیچوجه. یکی از باورهای غلط در مورد قارچ، نام بردن از آن به عنوان منبع غنی پروتئین است. قارچ تازه، حدود 90 درصد یا حتی بیشتر آب دارد بنابراین میزان پروتئین، چربی و کالری آن بسیار ناچیز است. برخی خانوادهها با این پندار غلط، مبالغ زیادی را صرف خریدن قارچ میکنند و آن را جایگزین مناسبی برای گوشت میدانند درحالیکه میتوان همین هزینه را صرف تهیه منابع پروتئینی دیگر مانند تخممرغ کرد.
پس با این توضیحات قارچ ماده غذایی با ارزشی نیست!
اشتباه نکنید! منافع قارچ را نمیتوان نفی کرد چون منبع خوب ترکیبهایی به نام پورین و پریمیدین است و برای افرادی که دچار سوختگیهای شدید یا سرطان هستند و لازم است سلولهای از دست رفتهشان سریع جایگزین شود، منبع غذایی خوبی است. از سوی دیگر، ما مواد غذایی را فقط به خاطر دریافت انرژی و پروتئین مصرف نمیکنیم.
اگر قارچ را با سایر مواد غذایی مصرف کنیم، ممکن است اسیدهای آمینه آن کامل شود و ارزش غذاییاش افزایش پیدا کند؟
بله، نه تنها قارچ بلکه انواع مختلف مواد غذایی اگر با هم خورده شوند، ریزمغذیهایشان کامل میشود. وقتی مواد غذایی مختلف مثل غلات، حبوبات، لبنیات، پروتئین و سبزیها با هم مصرف میشوند، منابع کاملی از اسیدهای آمینه، ویتامینها و مواد معدنی به بدن میرسد.
این موضوع حقیقت دارد که قارچ تنها منبع گیاهی ویتامین D است؟
نه! در واقع ارگوسترول نوعی استرول گیاهی است که در قارچ وجود دارد. این استرول باید وارد بدن شود و مسیر خاصی را در کبد طی کند و اگر کسی که این استرول را مصرف کرده، 20 دقیقه تا نیم ساعت در معرض نور خورشید بماند، زیر پوستش ویتامین D ساخته میشود. پس قارچ ویتامین D ندارد، بلکه پیشساز آن را دارد.
آیا ارزش غذایی قارچها با هم متفاوت است؟
نه، خواص آنها تقریباً یکسان است.
مصرف قارچ ممنوعیت یا محدودیت هم دارد؟
مصرف قارچ برای افرادی که اسید اوریک بالا و نقرس دارند، مضر است. برخلاف اینکه تصور میشود دلیل کمخونی، مصرف کم پروتئین و آهن است، بالا بودن اسیداوریک نیز میتواند باعث کمخونی شود. بالا بودن اسید اوریک باعث سرکوب هورمون اریترپویتین میشود و کمخونی ایجاد میکند.
هنگام خرید قارچ به چه نکتههایی باید توجه کنیم؟
هرگز نباید خودمان اقدام به جمعآوری قارچ کنیم زیرا قارچهای سمی و غیرسمی آنقدر مشابه هم هستند که حتی گیاهشناسان بدون استفاده از دستگاههای میکروسکوپی و ابزارهای مخصوص نمیتوانند آن دو را تشخیص دهند. باید قارچ را از مراکزی که مجوز دارند، تهیه کرد. از سوی دیگر، چون قارچ آب زیادی دارد امکان فساد، لزج و لهشدگی آن بالاست. قارچ را میتوان در یخچال بین 3 تا 7 روز نگهداری کرد اما بیش از این مدت به مرور لزج میشود و ترکیبهایی آزاد میکند که برای افرادی که دچار سردرد میگرنی هستند، مضر است.
و بهترین شیوه طبخ قارچ؟
بهترین نوع طبخ قارچ، تفت دادن و پختن آن در آب خود قارچ است. در این صورت، قارچ بافت خود را حفظ میکند. قارچ آب زیادی دارد و حین تفت دادن خود آب میاندازد پس نیازی نیست به آن آب اضافه کنیم.
از آنجایی که پرورش قارچها معمولاً در محیطی بسته انجام می شود لذا قارچها ی صدفی رامی توان در هر منطقه جغرافیائی و با هر نوع آب و هوایی تولید کرد. قارچها میتوانند اختلاف درجه حرارت 16 تا 30 درجه سانتیگراد را تحمل کنند .
سیستمهای تولید قارچدر گذشته؛ پرورش دهندگان قارچ خوراکی، باتوجه به مساعد بودن عوامل اقلیمی بویژه دما و رطوبت، اقدام به تولید این محصول در محیطهای باز و به روش کاملاً طبیعی مینمودند. البته امروزه نیز بسیاری از تولیدکنندگان خرده پا و یا روستایی در بعضی از نقاط جهان از این روش برای پرورش گونههایی نظیر قارچ چینی، استروفا و شیتاکه استفاده مینمایند.
امروزه برای تولید قارچ دکمهای، تنها از روش مصنوعی یا گلخانهای که در آن عوامل اقلیمی تحت کنترل است، استفاده میشود. در آغاز، پیشگامان تولید این نوع قارچ در فرانسه، اقدام به پرورش آن در معادن سنگ آهک دره لوار[1] در نزدیکی پاریس مینمودند که این اماکن به لحاظ برخورداری از دما و طوبت ثابت، مکانی بسیار مناسب جهت کشت قارچ به شمار میرود. در اوایل قرن نوزدهم، آن زمان که پرورش خانگی قارچ در حال شکلگیری بود؛ کنترل دو عامل محیطی اصلی ـ رطوبت، دما ـ بیشتر مدنظر محققان قرار داشت.
مطالبی که در ادامه ارائه میگردد؛ میتواند اطلاعات مفیدی را جهت طراحی و تجهیز سالن؛ اطاق و یا به طور کلی محیط پرورش قارچ در اختیار تولیدکنندگان عزیز، قرار دهد.
ساختار اصلی اطاق پرورش قارچ از چوب یا بلوکه بتونی با کف سیمانی تشکیل میگردد. برای خروج آب اضافی از کف اطاق، آبراهههایی باید در کف آن تعبیه نمود. در صورتی که جنس کف اطاق از چوب باشد، باید سطح آن را با پلاستیک ضخیم پوشاند. دیوارهای درونی، سقف و کلیه سطوح چوبی روباز را باید با رنگ اپوکسی، استخری و یا حتی روغنی براق معمولی پوشاند. توصیه میشود، رنگ سطوح داخلی را روشن (سفید براق) انتخاب نمایید تا علاوه بر تشدید روشنایی محیط داخلی؛ کوچکترین ذرات آلودگی کپک را نیز بتوان دید.
در اطاق کشت، مهمترین عامل، حفظ دمای ثابت است. لذا؛ عایقبندی دیوارها و سقف از اهمیت بالایی برخوردار میباشند. بهتر است درجه مقاومت دیوارها (R) را 11 یا 19 و سقف را 30 درنظر گرفت تا از هدررفتن انرژی جلوگیری کرده و مانع نفوذ رطوبت شود. در این میان میتوان از ورقههای فایبرگلاس یا استیروفوم به ضخامت 5/2-8 سانتیمتر استفاده نمود و با توجه به رطوبت بالای اطاق پرورش و به منظور جلوگیری از تعریق بخار بر سطح این صفحات، از یک لایه پلاستیک به ضخامت 2-4 میلیمتر بین دیوار و لایه عایق مذکور استفاده مینمایند
اطاق کشت باید کاملاً مسدود و بدون کوچکترین روزنهای باشد تا هیچ گونه آفت یا اسپور یا عامل بیماریزائی نتواند وارد آن شود و از طرف دیگر کنترل شرایط اقلیمی درون اطاق (دما، رطوبت و تهویه) آسانتر گردد. لذا ضمن ساخت، طراحی و بررسی نهائی اطاق، هر گونه ترک، شکاف یا روزنهای را به دقت ببندید.
بسیاری از مردم میتوانند اطاقکهای زیرزمین یا منزل خود را با تغییراتی به اطاق مناسب پرورش قارچ تبدیل نمایند. این افراد برای حفاظت دیوارهای منازل خود از آسیب رطوبت میتوانند از پوششهای پلاستیکی بر روی دیوارها و سقف و بستن کلیه منافذ و درزها استفاده نمایند. چنانچه دیوار این گونه اطاقها مستقیماً با هوای آزاد در تماس باشند به منظور جلوگیری از تعریق بین دیوار و پلاستیک بواسطه نوسانات دمایی بالا، محفظههای پلاستیکی با فاصله زیاد نسبت به دیوارهای اطاق، درون اطاق درست مینمایند. که در این صورت دیگر نیازی به ایزوله کردن اینگونه محفظهها نیست. دالانها، زیرزمینها و گاراژها را میتوان به این ترتیب به راحتی به محیطی سازگار با پرورش قارچهائی مانند صدفی و شیتاکه تبدیل نمود.
جدیدترین نوع ساختارهای پرورش قارچ یک نوع گلخانه پلاستیکی ایزوله است که در ساخت آنها، از لولههای فلزی گالوانیزه مخصوص استفاده میشود. نحوه ساخت این گلخانهها به این ترتیب است؛ ابتدا بعد از انتخاب مکانی مناسب و هموار، لولههای گالوانیزه 4-5/4 را به صورت نیم دایره خم داده و طرفین آن را مستقیماً داخل زمین یا درون دیوارههای جانبی به ارتفاع یک متری از سطح زمین مهار مینمایند. سپس برای ایزوله کردن بیشتر دیوارههای جانبی؛ صفحات استیروفوم (پلیاستیرین) ضخیم به ضخامت 5/2-8 سانتیمتر را به طور عمودی و به عمق 30-60 سانتی متر داخل زمین (طرف خارج دیوارهها) کرده تا از سرد شدن کف سالن جلوگیری نماید. فاصله لولهها از همدیگر حدوداً 2 متر بود. عرض دهانه 4-8 متر، درب آن یک لنگه (5/1 متر) یا دو لنگه و یا کشوئی (2متر) میباشد. ارتفاع مناسب؛ 3 متر و طول آن بسته به عرض دهانه تا 100 متر نیز میرسد.
پوشش این گلخانهها چند لایه است، به این ترتیب که ابتدا، اسکلت لولهها را با سیمهای مفتولی نازک به فاصله نیم متری از هم بافته، سپس روی آن پلاستیک ضخیم (6-5 mm) کشیده (پوشش داخلی)؛ سپس روی آن را با سیم مفتول 5/2، شبکهبندی کرده تا ضمن استحکام اسکلت؛ بتوان روی آن؛ یک لایه ایزوله فایبرگلاس (15-5/7 mm) یا چوب پنبه (10-5 mm) قرار دهیم. بالاخره روی لایه عایق را ابتدا یک سیمکشی سبک کرده تا مبادا بر اثر باد، این پوشش به هم خورد و در آخر روی آن را یک پلاستیک سیاه رنگ میکشیم که در صورت لزوم میتوان روی پلاستیک را پوششی آلومینیومی نیز کشید تا درمقابل اشعه آفتاب مقاوم گردد.
در بعضی مناطق دنیا وحتی ایران با استفاده از سالنهای آماده وبا تغییراتی جهت عایق بندی و طراحی کانالهای خاص ورود وخروج هوا اقدام به پرورش قارچ خوراکی می کنند.
از دیگر تفاوتهای موجود بین دو روش قفسه و جعبهای، نوع پاستوریزاسیون آنها است. به این ترتیب که در روش قفسه غالباً تمام مراحل کشت از پرکردن بسترها با کمپوست خام تا برداشت در یک اطاق (اطاق کشت) به صورت یک مرحلهای انجام میشود، اما در روش جعبهای، جعبه ها نخست در یک اطاق جداگانه موسوم به اطاق یا تونل پاستوریزه، کاملاً پاستوریزه شده سپس به اطاق کشت منتقل میشود و در آن جا اعمال اسپانزنی، خاکدهی و برداشت صورت میگیرد که با این ترتیب میتوان در هر سال تا 6 چین برداشت کرد. مهمترین عاملی که باید مدنظر پرورشدهنده خانگی قرار گیرد، قابلیت حمل و نقل جعبه هاست، به طوری که وزن پر هر جعبه نباید از 40 کیلوگرم تجاوز نماید تا حمل و نقل آن آسان شود. همچنین با استفاده از این روش، کنترل موارد بهداشتی و نظافت محیط کشت و خود جعبهها، بهتر صورت گرفته ، بطوری که به علت عدم یک اسکلت ثابت در اطاق رشد، به راحتی میتوان آن را تمیز و ضدعفونی نمود.