شرایط اتاق پرورش قارچ

سیستم‌های تولید قارچدر گذشته؛ پرورش دهندگان قارچ خوراکی، باتوجه به مساعد بودن عوامل اقلیمی بویژه دما و رطوبت، اقدام به تولید این محصول در محیط‌های باز و به روش کاملاً طبیعی می‌نمودند. البته امروزه نیز بسیاری از تولیدکنندگان خرده پا و یا روستایی در بعضی از نقاط جهان از این روش برای پرورش گونه‌هایی نظیر قارچ چینی، استروفا و شی‌تاکه استفاده می‌نمایند.

امروزه برای تولید قارچ دکمه‌ای، تنها از روش مصنوعی یا گلخانه‌ای که در آن عوامل اقلیمی تحت کنترل است، استفاده می‌شود. در آغاز، پیشگامان تولید این نوع قارچ در فرانسه، اقدام به پرورش آن در معادن سنگ آهک دره لوار[1] در نزدیکی پاریس می‌نمودند که این اماکن به لحاظ برخورداری از دما و طوبت ثابت، مکانی بسیار مناسب جهت کشت قارچ به شمار می‌رود. در اوایل قرن نوزدهم، آن زمان که پرورش خانگی قارچ در حال شکل‌گیری بود؛ کنترل دو عامل محیطی اصلی ـ رطوبت، دما ـ بیشتر مدنظر محققان قرار داشت.

مطالبی که در ادامه ارائه می‌گردد؛ می‌تواند اطلاعات مفیدی را جهت طراحی و تجهیز سالن؛ اطاق و یا به طور کلی محیط پرورش قارچ در اختیار تولیدکنندگان عزیز، قرار دهد.

ساختار

ساختار اصلی اطاق پرورش قارچ از چوب یا بلوکه بتونی با کف سیمانی تشکیل میگردد. برای خروج آب اضافی از کف اطاق، آبراهه‌هایی باید در کف آن تعبیه نمود. در صورتی که جنس کف اطاق از چوب باشد، باید سطح آن را با پلاستیک ضخیم پوشاند. دیوارهای درونی، سقف و کلیه سطوح چوبی روباز را باید با رنگ اپوکسی، استخری و یا حتی روغنی براق معمولی پوشاند. توصیه می‌شود، رنگ سطوح داخلی را روشن (سفید براق) انتخاب نمایید تا علاوه بر تشدید روشنایی محیط داخلی؛ کوچکترین ذرات آلودگی کپک را نیز بتوان دید.

در اطاق کشت، مهم‌ترین عامل، حفظ دمای ثابت است. لذا؛ عایق‌بندی دیوارها و سقف از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشند. بهتر است درجه مقاومت دیوارها (R) را 11 یا 19 و سقف را 30 درنظر گرفت تا از هدررفتن انرژی جلوگیری کرده و مانع نفوذ رطوبت شود. در این میان می‌توان از ورقه‌های فایبرگلاس یا استیروفوم به ضخامت 5/2-8 سانتی‌متر استفاده نمود و با توجه به رطوبت بالای اطاق پرورش و به منظور جلوگیری از تعریق بخار بر سطح این صفحات، از یک لایه پلاستیک به ضخامت 2-4 میلی‌متر بین دیوار و لایه عایق مذکور استفاده می‌نمایند  

اطاق کشت باید کاملاً مسدود و بدون کوچکترین روزنه‌ای باشد تا هیچ گونه آفت یا اسپور یا عامل بیماریزائی نتواند وارد آن شود و از طرف دیگر کنترل شرایط اقلیمی درون اطاق (دما، رطوبت و تهویه) آسانتر گردد. لذا ضمن ساخت، طراحی و بررسی نهائی اطاق، هر گونه ترک، شکاف یا روزنه‌ای را به دقت ببندید.

بسیاری از مردم می‌توانند اطاقک‌های زیرزمین یا منزل خود را با تغییراتی به اطاق مناسب پرورش قارچ تبدیل نمایند. این افراد برای حفاظت دیوارهای منازل خود از آسیب رطوبت می‌توانند از پوشش‌های پلاستیکی بر روی دیوارها و سقف و بستن کلیه منافذ و درزها استفاده نمایند. چنانچه دیوار این گونه اطاق‌ها مستقیماً با هوای آزاد در تماس باشند به منظور جلوگیری از تعریق بین دیوار و پلاستیک بواسطه نوسانات دمایی بالا، محفظه‌های پلاستیکی با فاصله زیاد نسبت به دیوارهای اطاق، درون اطاق درست می‌نمایند. که در این صورت دیگر نیازی به ایزوله کردن اینگونه محفظه‌ها نیست. دالانها، زیرزمین‌ها و گاراژها را می‌توان به این ترتیب به راحتی به محیطی سازگار با پرورش قارچ‌هائی مانند صدفی و شی‌تاکه تبدیل نمود.

جدیدترین نوع ساختارهای پرورش قارچ یک نوع گلخانه پلاستیکی ایزوله است که در ساخت آنها، از لوله‌های فلزی گالوانیزه مخصوص استفاده می‌شود. نحوه ساخت این گلخانه‌ها به این ترتیب است؛ ابتدا بعد از انتخاب مکانی مناسب و هموار، لوله‌های گالوانیزه 4-5/4 را به صورت نیم دایره خم داده و طرفین آن را مستقیماً داخل زمین یا درون دیواره‌های جانبی به ارتفاع یک متری از سطح زمین مهار می‌نمایند. سپس برای ایزوله کردن بیشتر دیواره‌های جانبی؛ صفحات استیروفوم (پلی‌استیرین) ضخیم به ضخامت 5/2-8 سانتی‌متر را به طور عمودی و به عمق 30-60 سانتی متر داخل زمین (طرف خارج دیواره‌ها) کرده تا از سرد شدن کف سالن جلوگیری نماید. فاصله لوله‌ها از همدیگر حدوداً 2 متر بود. عرض دهانه 4-8 متر، درب آن یک لنگه (5/1 متر) یا دو لنگه و یا کشوئی (2متر) می‌باشد. ارتفاع مناسب؛ 3 متر و طول آن بسته به عرض دهانه تا 100 متر نیز می‌رسد.

پوشش این گلخانه‌ها چند لایه است، به این ترتیب که ابتدا، اسکلت لوله‌ها را با سیم‌های مفتولی نازک به فاصله نیم متری از هم بافته، سپس روی آن پلاستیک ضخیم (6-5 mm) کشیده (پوشش داخلی)؛ سپس روی آن را با سیم مفتول 5/2، شبکه‌بندی کرده تا ضمن استحکام اسکلت؛ بتوان روی آن؛ یک لایه ایزوله فایبرگلاس (15-5/7 mm) یا چوب پنبه (10-5 mm) قرار دهیم. بالاخره روی لایه عایق را ابتدا یک سیم‌کشی سبک کرده تا مبادا بر اثر باد، این پوشش به هم خورد و در آخر روی آن را یک پلاستیک سیاه رنگ می‌کشیم که در صورت لزوم می‌توان روی پلاستیک را پوششی آلومینیومی نیز کشید تا درمقابل اشعه آفتاب مقاوم گردد.

در بعضی مناطق دنیا وحتی ایران با استفاده از سالنهای آماده وبا تغییراتی جهت عایق بندی و طراحی کانالهای خاص ورود وخروج هوا  اقدام به پرورش قارچ خوراکی می کنند.

روش‌های تولید قارچ

روش قفسه‌ای[2]

ایج‌ترین روش در مکان‌‌های مسقف امروزی بوده که در آن راندمان تولید مطلوب است و از حداقل فضا؛ حداکثر استفاده را می‌توان با قفسه‌بندی حساب شده‌ای نمود. اسکلت قفسه‌ها، معمولاً آلومینیومی یا پروفیل‌های آهن است که بصورت چندین ستون عمودی ضخیم‌تر در فواصل مشخص بوده که روی‌ آنها تیرهای افقی با ضخامت کم‌تر جای گرفته و روی آنها قفسه‌ها آرام می‌گیرند: عرض قفسه‌ها در حالت دو طرفه[3] نهایت تا 140 سانتی‌متر است و در حالت یک طرفه[4] (کنار دیوارها) حداکثر تا 70 سانتی‌متر می‌باشد. عرض راهروی اصلی 1 متر و راهروهای فرعی 60 سانتی‌متر می‌باشد. فاصله طبقات از همدیگر تا 40 سانتی‌متر و طبقه اول تا سطح زمین باید حداقل 20 سانتی‌متر فاصله داشته باشد. کف قفسه‌ها را می‌توان توری گالوانیزه آغشته به نوعی ضدزنگ یا رنگ‌های اپوکسی بهداشتی و یا الوارهای چوب نرم که با پوشش نقتنات مس اندود شده انتخاب نمود. عرض این الوارها؛ 20-15 سانتی‌متر و ضخامت آنها بسته به طول طبقات تا 5/3 سانتی‌متر اختیار می‌شود. به منظور تهویه و رهکش مناسب؛ بین الوارها را 2 سانتی‌متر فاصله می‌دهند. تخته‌های جانبی قفسه‌ها را بسته به عمق بستر کاشت 20-15 سانتی‌متر درنظر می‌گیرند. در این روش با عمق بستر 20 سانتی‌متر در هر مترمربع می‌توان تا ۸۰ کیلوگرم کمپوست آماده را مصرف کرده که از این مقدار کمپوست نیز چیزی در حدود 20-15 کیلوگرم قارچ در شرایط ایده‌آل برداشت می‌شود.

روش جعبه‌ای[5]

این روش برای اولین مرتبه در سال 1936 توسط دکتر جیمز سیندن[6] در آمریکا برای قارچ دکمه‌ای پایه‌گذاری شد. این روش، برخلاف روش قبلی متحرک بوده، به این معنی که در آن تعدادی جعبه با اندازه استاندارد 15×100×50 سانتی‌متر به صورت شطرنجی طوری روی هم قرار می‌گیرند که فاصله جعبه بالایی از پائینی 35-40 سانتی‌متر باشد. با این روش، روند تولید قارچ را می‌توان مکانیزه نمود به این نحو که پاستوریزاسیون، پر کردن جعبه‌ها، اسپان زنی، خاکپوش تا برداشت در کمترین زمان ممکن، با حداقل دخالت انسان و با بهترین کیفیت صورت می‌گیرد.

از دیگر تفاوتهای موجود بین دو روش قفسه و جعبه‌ای، نوع پاستوریزاسیون آنها است. به این ترتیب که در روش قفسه غالباً تمام مراحل کشت از پرکردن بسترها با کمپوست خام تا برداشت در یک اطاق (اطاق کشت) به صورت یک مرحله‌ای انجام می‌شود، اما در روش جعبه‌ای، جعبه‌ ها نخست در یک اطاق جداگانه موسوم به اطاق یا تونل پاستوریزه، کاملاً پاستوریزه شده سپس به اطاق کشت منتقل می‌شود و در آن جا اعمال اسپان‌زنی، خاک‌دهی و برداشت صورت می‌گیرد که با این ترتیب می‌توان در هر سال تا 6 چین برداشت کرد. مهم‌ترین عاملی که باید مدنظر پرورش‌دهنده خانگی قرار گیرد، قابلیت حمل و نقل جعبه هاست، به طوری که وزن پر هر جعبه نباید از 40 کیلوگرم تجاوز نماید تا حمل و نقل آن آسان شود. همچنین با استفاده از این روش، کنترل موارد بهداشتی و نظافت محیط کشت و خود جعبه‌ها، بهتر صورت گرفته ، بطوری که به علت عدم یک اسکلت ثابت در اطاق رشد، به راحتی می‌توان آن را تمیز و ضدعفونی نمود.