مقدمه ای بر گیاهشناسی

ریشه

به استثنای خزه گیان و چند گونه از نهانزادان آوندی که فاقد ریشه‌اند در بقیه گیاهان این اندام به شکلهای مختلف وجود دارد. در ریشه و ساقه نهاندانگان دولپه‌ای دو نوع ساختار ممکن است وجود داشته باشد. ساختار نخستین و ساختار پسین. ساختار نخستین ، ساختمانی است که در ابتدا در ریشه و ساقه وجود دارد و ساختار پسین ، ساختاری است که در نتیجه رشد قطری ساقه و یا ریشه در این اندامها بوجود می‌آید. در واقع در گیاهان چوبی (غیر علفی) در نتیجه رشد و نمو قطری ، بافتهای جدیدی ساخته و به بافتهای قبلی ضمیمه می‌شود. این بافتهای جدید در مجموع ساختار پسین نامیده می‌شود. رشد پسین ریشه مربوط به فعالیت دو لایه زاینده کامبیوم و فلوژن است.
 

نقش ریشه

نقش اصلی ریشه در زندگی گیاه ، جذب آب و نکهای کانی و نگاهداری گیاه در خاک است.
 

انواع ریشه

بر حسب منشا تشکیل ریشه دو نوع ریشه راست و افشان تشخیص داده می‌شود. اگر منشا ریشه ، ریشه‌چه گیاه نباشد، چنین ریشه‌ای را نابجا گویند. ساختار ریشه در ارتباط با نقش آن تغییر می‌کند و در نتیجه انواع ریشه ایجاد می‌شوند که عبارتند از: ریشه‌های ذخیره‌ای یا غده‌ای، ریشه‌های هوایی (مانند ریشه‌های نگاهدارنده ، ریشه‌های بالارونده یا چسبنده) ، ریشه‌های انگلی و ریشه‌های تنفسی.
 

آناتومی ریشه

ساختار بیرونی ریشه در پایین بخش تارهای کشنده به‌ ترتیب از بالا به پایین عبارتند از: منطقه نمو ، منطقه مریستمی و کلاهک . در دو‌لپه‌ایها ، بافتهای مختلف ریشه از تکثیر سه یاخته بنیادی تشکیل می‌شوند. در بازدانگان ، بافتها از تکثیر دو یاخته بنیادی و در تک‌لپه‌ایها از تکثیر پنج گروه یاخته بوجود می‌آیند.



 

ساقه

وظیفه ساقه

ساقه بخشی از محور اصلی گیاه است که نقشهای نگهداری ، هدایت ، تولید بافتهای جدید ، اندوختن مواد و فتوسنتز را به عهده دارد.
 

انواع ساقه

ساقه را از نظر محیط زندگی به سه گروه: ساقه‌های آبی ، ساقه‌های هوایی و ساقه‌های زیرزمینی تقسیم می‌کنند. ساقه‌های هوایی و زیرزمینی را به حسب طول عمر ، نوع گیاه و نحوه رشد به چهار گروه: ساقه‌های بازدانگان و دولپه‌ایهای چوبی ، ساقه‌های گیاهان دولپه‌ای علفی ، ساقه‌های گیاهان تک‌لپه‌ای و ساقه‌های تغییر شکل یافته تقسیم می‌کنند.
 

بخشهای مختلف ساقه

در روی ساقه بخشهایی دیده می‌شوند که عبارتند: جوانه انتهایی ، جوانه‌های جانبی مولد برگ و گل ، اثر برگ ، اثر دسته آوند ، گره ، میانگره و عدسک (در شاخه‌های مسن) . جوانه‌ها را بر حسب محل استقرار آنها بر روی ساقه به جوانه‌های انتهایی ، جانبی ، فرعی و نابجا تقسیم می‌کنند.
 

تغییر شکل ساقه

تغییر شکل ساقه اغلب با تغییر نقش آن همراه است. مهمترین ساقه‌های تغییر شکل یافته عبارتند از: ساقه‌های خزنده ، ساقه‌های زیرزمینی ، ساقه پیچنده ، ساقه‌های برگ نما ، ساقه‌های گوشتی و ساقه خارنما.
 

رشد ساقه

رشد ساقه به دو صورت طولی و قطری است. در قسمت انتهایی هر ساقه مریستم انتهایی قرار دارد که در اثر تقسیم و تمایز یاخته‌های آن سه نوع بافت مریستم نخستین به نامهای پروتودرم ، مریستم زمینه‌ای و پروکامبیوم بوجود می‌آیند. پروتودرم بشره را تولید می‌‌کند. بافتهای نخستین پوست مغز و گاهی اشعه مغزی از مریستم زمینه‌ای بوجود می‌آیند. پروکامبیوم از خارج آوندهای آبکش و از داخل آوندهای چوبی را ایجاد می‌کند.



 

برگ

بیشتر برگها دارای پهنک و دمبرگ هستند و در برخی نیام و گوشوارک نیز دیده می‌شود. نیام به بخش نسبتا پهن پایین دمبرگ گفته می‌شود که کم و بیش ساقه را دربرمی‌گیرد. گوشوارکها ضمایمی هستند که در محل اتصال دمبرگ به ساقه در بعضی گیاهان دیده می‌شوند. در ساختار پهنک سه بخش مشخص وجود دارند که عبارتند از: روپوست ، میانبرگ و دسته‌های آوندی . روپوست زبرین و زیرین پهنک را پوشانده است. این سلولها در بعضی نهانزادان آوندی مانند سرخسها دارای کلروپلاست‌ هستند و به خاطر زیستن در ناحیه مرطوب لایه کوتینی نازکی دارند.

سلولهای روپوست خاستگاه انواع کرکها هستند. میانبرگ به پارانشیمی که بین روپوست زیرین و زبرین وجود دارد گفته می‌شود. در میانبرگ اکثر برگها دو نوع پارانشیم نرده‌ای و اسفنجی وجود دارد. سلولهای میانبرگ اسفنجی بطور معمول کروی و سلولهای استوانه‌ای زیر اپیدرم و در زیر آن سلولهای اسفنجی قرار می‌گیرند. در تک‌لپه‌ایها میانبرگ معمولا اسفنجی است. دسته‌های آوندی رگبرگهای برگ را می‌سازند. هر دسته آوندی بوسیله غلاف آوندی احاطه می‌شوند. دمبرگ و نیام ساختاری مشابه پهنک برگ دارند.
 

گل

گل اندامی است که اعمال تولید مثلی گیاه در آن صورت می‌گیرد. هر گل از اندامهای پوششی و زایشی تشکیل شده است. کاسبرگها و گلبرگها اندامهای پوششی گل هستند که حفاظت همه بخشهای گل را بر عهده دارند. نافه و (مادگی و ساختمان آن|مادگی)) اندامهای زایشی گل‌اند. نافه گل مجموعه‌ای از پرچمهاست که هر یک از پرچمها از میله و بساک تشکیل می‌یابند.

دانه گرده در اثر تقسیم میوز بوجود می‌آید و دارای دو هسته روینده زاینده است. مادگی از سه بخش تخمدان ، خامه و کلاله تشکیل شده است گلها از نظر ساختار متنوع‌اند و به صورت کامل ، ناقص ، نر و نرماده دیده می‌شوند. طرز قرار گرفتن گلها را روی شاخه‌ها گل آذین می‌نامند تشکیل گل طی سه مرحله صورت می‌گیرد که یکی از علل تشکیل آن برداشته شدن عوامل خواب از روی مریستمهای خفته است.



 

میوه

ریشه

به استثنای خزه گیان و چند گونه از نهانزادان آوندی که فاقد ریشه‌اند در بقیه گیاهان این اندام به شکلهای مختلف وجود دارد. در ریشه و ساقه نهاندانگان دولپه‌ای دو نوع ساختار ممکن است وجود داشته باشد. ساختار نخستین و ساختار پسین. ساختار نخستین ، ساختمانی است که در ابتدا در ریشه و ساقه وجود دارد و ساختار پسین ، ساختاری است که در نتیجه رشد قطری ساقه و یا ریشه در این اندامها بوجود می‌آید. در واقع در گیاهان چوبی (غیر علفی) در نتیجه رشد و نمو قطری ، بافتهای جدیدی ساخته و به بافتهای قبلی ضمیمه می‌شود. این بافتهای جدید در مجموع ساختار پسین نامیده می‌شود. رشد پسین ریشه مربوط به فعالیت دو لایه زاینده کامبیوم و فلوژن است.
 

نقش ریشه

نقش اصلی ریشه در زندگی گیاه ، جذب آب و نکهای کانی و نگاهداری گیاه در خاک است.
 

انواع ریشه

بر حسب منشا تشکیل ریشه دو نوع ریشه راست و افشان تشخیص داده می‌شود. اگر منشا ریشه ، ریشه‌چه گیاه نباشد، چنین ریشه‌ای را نابجا گویند. ساختار ریشه در ارتباط با نقش آن تغییر می‌کند و در نتیجه انواع ریشه ایجاد می‌شوند که عبارتند از: ریشه‌های ذخیره‌ای یا غده‌ای، ریشه‌های هوایی (مانند ریشه‌های نگاهدارنده ، ریشه‌های بالارونده یا چسبنده) ، ریشه‌های انگلی و ریشه‌های تنفسی.
 

آناتومی ریشه

ساختار بیرونی ریشه در پایین بخش تارهای کشنده به‌ ترتیب از بالا به پایین عبارتند از: منطقه نمو ، منطقه مریستمی و کلاهک . در دو‌لپه‌ایها ، بافتهای مختلف ریشه از تکثیر سه یاخته بنیادی تشکیل می‌شوند. در بازدانگان ، بافتها از تکثیر دو یاخته بنیادی و در تک‌لپه‌ایها از تکثیر پنج گروه یاخته بوجود می‌آیند.



 

 

ساقه

وظیفه ساقه

ساقه بخشی از محور اصلی گیاه است که نقشهای نگهداری ، هدایت ، تولید بافتهای جدید ، اندوختن مواد و فتوسنتز را به عهده دارد.
 

انواع ساقه

ساقه را از نظر محیط زندگی به سه گروه: ساقه‌های آبی ، ساقه‌های هوایی و ساقه‌های زیرزمینی تقسیم می‌کنند. ساقه‌های هوایی و زیرزمینی را به حسب طول عمر ، نوع گیاه و نحوه رشد به چهار گروه: ساقه‌های بازدانگان و دولپه‌ایهای چوبی ، ساقه‌های گیاهان دولپه‌ای علفی ، ساقه‌های گیاهان تک‌لپه‌ای و ساقه‌های تغییر شکل یافته تقسیم می‌کنند.
 

بخشهای مختلف ساقه

در روی ساقه بخشهایی دیده می‌شوند که عبارتند: جوانه انتهایی ، جوانه‌های جانبی مولد برگ و گل ، اثر برگ ، اثر دسته آوند ، گره ، میانگره و عدسک (در شاخه‌های مسن) . جوانه‌ها را بر حسب محل استقرار آنها بر روی ساقه به جوانه‌های انتهایی ، جانبی ، فرعی و نابجا تقسیم می‌کنند.
 

تغییر شکل ساقه

تغییر شکل ساقه اغلب با تغییر نقش آن همراه است. مهمترین ساقه‌های تغییر شکل یافته عبارتند از: ساقه‌های خزنده ، ساقه‌های زیرزمینی ، ساقه پیچنده ، ساقه‌های برگ نما ، ساقه‌های گوشتی و ساقه خارنما.
 

رشد ساقه

رشد ساقه به دو صورت طولی و قطری است. در قسمت انتهایی هر ساقه مریستم انتهایی قرار دارد که در اثر تقسیم و تمایز یاخته‌های آن سه نوع بافت مریستم نخستین به نامهای پروتودرم ، مریستم زمینه‌ای و پروکامبیوم بوجود می‌آیند. پروتودرم بشره را تولید می‌‌کند. بافتهای نخستین پوست مغز و گاهی اشعه مغزی از مریستم زمینه‌ای بوجود می‌آیند. پروکامبیوم از خارج آوندهای آبکش و از داخل آوندهای چوبی را ایجاد می‌کند.



 

 

برگ

بیشتر برگها دارای پهنک و دمبرگ هستند و در برخی نیام و گوشوارک نیز دیده می‌شود. نیام به بخش نسبتا پهن پایین دمبرگ گفته می‌شود که کم و بیش ساقه را دربرمی‌گیرد. گوشوارکها ضمایمی هستند که در محل اتصال دمبرگ به ساقه در بعضی گیاهان دیده می‌شوند. در ساختار پهنک سه بخش مشخص وجود دارند که عبارتند از: روپوست ، میانبرگ و دسته‌های آوندی . روپوست زبرین و زیرین پهنک را پوشانده است. این سلولها در بعضی نهانزادان آوندی مانند سرخسها دارای کلروپلاست‌ هستند و به خاطر زیستن در ناحیه مرطوب لایه کوتینی نازکی دارند.

سلولهای روپوست خاستگاه انواع کرکها هستند. میانبرگ به پارانشیمی که بین روپوست زیرین و زبرین وجود دارد گفته می‌شود. در میانبرگ اکثر برگها دو نوع پارانشیم نرده‌ای و اسفنجی وجود دارد. سلولهای میانبرگ اسفنجی بطور معمول کروی و سلولهای استوانه‌ای زیر اپیدرم و در زیر آن سلولهای اسفنجی قرار می‌گیرند. در تک‌لپه‌ایها میانبرگ معمولا اسفنجی است. دسته‌های آوندی رگبرگهای برگ را می‌سازند. هر دسته آوندی بوسیله غلاف آوندی احاطه می‌شوند. دمبرگ و نیام ساختاری مشابه پهنک برگ دارند.
 

گل

گل اندامی است که اعمال تولید مثلی گیاه در آن صورت می‌گیرد. هر گل از اندامهای پوششی و زایشی تشکیل شده است. کاسبرگها و گلبرگها اندامهای پوششی گل هستند که حفاظت همه بخشهای گل را بر عهده دارند. نافه و (مادگی و ساختمان آن|مادگی)) اندامهای زایشی گل‌اند. نافه گل مجموعه‌ای از پرچمهاست که هر یک از پرچمها از میله و بساک تشکیل می‌یابند.

دانه گرده در اثر تقسیم میوز بوجود می‌آید و دارای دو هسته روینده زاینده است. مادگی از سه بخش تخمدان ، خامه و کلاله تشکیل شده است گلها از نظر ساختار متنوع‌اند و به صورت کامل ، ناقص ، نر و نرماده دیده می‌شوند. طرز قرار گرفتن گلها را روی شاخه‌ها گل آذین می‌نامند تشکیل گل طی سه مرحله صورت می‌گیرد که یکی از علل تشکیل آن برداشته شدن عوامل خواب از روی مریستمهای خفته است.



 

 

میوه

فرآیند تولید مثل گیاهان گلدار با ظهور گل آغاز می‌شود و با تشکیل دانه پایان می‌یابد.پس از لقاح تخمک به دانه و دیواره‌های تخمدان به صورت میوه تغییر شکل می‌دهند. تغییر شکل تخمدان به میوه ممکن است بدون عمل لقاح نیز صورت گیرد. تخمدان رشد یافته را میوه گویند. در بسیاری از میوه‌ها بخشهای دیگر گل همراه با تخمدان رشد می‌کنند. تشکیل میوه عموما پس از گرده افشانی و لقاح آغاز می‌شود. بافت دیواره تخمدان ضمن تحولاتی فرا بر میوه را بوجود می‌آورد. که از سه لایه درون‌بر ، میان‌بر و برون‌بر تشکیل شده است. میوه گیاهان اصولا دو نوع هستند. میوه‌های ساده که از رشد یک تخمدان حاصل می‌شود و میوه‌های مرکب از رشد چند تخمدان حاصل می‌شوند.
 

دانه

بعد از لقاح مضاعف تخمک به دانه تبدیل می‌شود. دانه رسیده از سه بخش تشکیل شده است.


 

• پوشش دانه: که از یک یا دو پوسته تخمک بوجود می‌آید.

• آندوسپرم: که ممکن است به مقدار زیاد یا کم وجود داشته باشد.

• جنین: که از رشد آن گیاه جوان بوجود می‌آید. دانه پس از تشکیل وارد زندگی می‌شود تا شرایط لازم برای رویش آن فراهم گردد.

 

فرآیند تولید مثل گیاهان گلدار با ظهور گل آغاز می‌شود و با تشکیل دانه پایان می‌یابد.پس از لقاح تخمک به دانه و دیواره‌های تخمدان به صورت میوه تغییر شکل می‌دهند. تغییر شکل تخمدان به میوه ممکن است بدون عمل لقاح نیز صورت گیرد. تخمدان رشد یافته را میوه گویند. در بسیاری از میوه‌ها بخشهای دیگر گل همراه با تخمدان رشد می‌کنند. تشکیل میوه عموما پس از گرده افشانی و لقاح آغاز می‌شود. بافت دیواره تخمدان ضمن تحولاتی فرا بر میوه را بوجود می‌آورد. که از سه لایه درون‌بر ، میان‌بر و برون‌بر تشکیل شده است. میوه گیاهان اصولا دو نوع هستند. میوه‌های ساده که از رشد یک تخمدان حاصل می‌شود و میوه‌های مرکب از رشد چند تخمدان حاصل می‌شوند.
 

دانه

بعد از لقاح مضاعف تخمک به دانه تبدیل می‌شود. دانه رسیده از سه بخش تشکیل شده است.


 

• پوشش دانه: که از یک یا دو پوسته تخمک بوجود می‌آید.

• آندوسپرم: که ممکن است به مقدار زیاد یا کم وجود داشته باشد.

• جنین: که از رشد آن گیاه جوان بوجود می‌آید. دانه پس از تشکیل وارد زندگی می‌شود تا شرایط لازم برای رویش آن فراهم گردد.

پیوندی عجیب در گیاهان :

از سالیان دور عمل دگرگشنی یا هیبریدیزاسیون به منظور انتقال ویژگی های مفید و کارآمد در میان گونه های یک جنس در میان پرورش دهندگان گلها و گیاهان و حتی حیوانات مطرح بوده و رواج داشته است.
اما آیا این پدیده بدون دخالت بشر و به صورت طبیعی نیز امکان پذیر است؟ در تحقیقات جدید گروهی از محققان دانشگاه های رایس و ایندیانا چگونگی و نحوه عمل بسیار موثر دگرگشنی خودبه خودی بر تنوع و گوناگونی در جهت تکامل و سازگاری مورد بررسی قرار گرفته است که به منزله ورود صفات عالی و سازگار از یک گونه به گونه های دیگر تلقی می شود. در حال حاضر تاثیر دگرگشنی در تکامل گونه ها در جهت سازگاری با محیط موضوع بحث محققان و دانشمندان قرار گرفته است. در حالی که نمونه های بسیاری از تلاقی ژنها و ورود ژنهای موثر در بروز صفات سازگار از یک گونه به مجموعه ژنهای گونه دیگر مورد بررسی قرار گرفته است ، اما تشخیص و مشاهده صفات وابسته به این ژنها بندرت امکان پذیر بوده است که در نتیجه محققان را با مشکل مواجه کرده است. محققان یک گونه گل آفتابگردان بومی نواحی شمالی ایالات متحده امریکا را که در نتیجه تلاقی با گونه ای از گل آفتابگردان بومی نواحی جنوبی به دست آمده بود، مورد بررسی قرار دادند.
این گیاه جدید با نام Helianthusannustexanus که یک گونه مقاوم دورگه به شمار می آید می تواند در بخش جنوبی امریکا شامل نواحی مرکزی و جنوبی ایالت تگزاس نیز با موفقیت به عمل آید، به گونه ای که با شرایط محیطی سازگار خواهد بود. پس از آن محققان فرآیند دگرگشنی یا هیبریدیزاسیون اولیه در این گیاه را از طریق تلاقی دو گونه اصلی در شرایط آزمایشگاهی مدل سازی کردند.
این گیاه دورگه که از تلاقی دو گیاه مادری به وجود آمده است ، نه تنها در برابر حشرات آفت گل آفتابگردان مقاوم خواهد بود، بلکه در مقایسه با گیاه غیرهیبرید (غیردگرگشنی) دانه های بیشتری تولید می کند. بررسی نتایج به دست آمده نشان می دهد که محققان برای نخستین بار به اطلاعات جدیدی درباره دگرگشنی طبیعی در موجودات زنده دست یافته اند. با ورود ژنهایی که در بروز صفات و ویژگی های سازگاری با محیط در گونه ها نقش بسزایی دارند، عامل ژنتیکی از یک گونه به گونه دیگر انتقال می یابد که در اصطلاح به آن تلاقی ژنها می گویند که این عامل می تواند به عنوان یک نیروی موثر و کارآمد در سازگاری با محیط زیست در گونه ها مطرح باشد. به این ترتیب ، نتایج به دست آمده ، دیدگاه جدیدی را درباره فرآیندهایی که از طریق آن جوامع و گونه های موجودات زنده می توانند خود را با محیط زندگی تطبیق دهند، پیش روی محققان قرار داده است.
نشریه «طبیعت شناس» چاپ امریکا که برای اولین بار در سال 1867 به چاپ رسیده است ، یکی از نشریات مشهور دنیاست که در آن مقالات جدیدی در زمینه تحقیقات بوم شناسی ، تکامل ، ویژگی های جوامع موجودات زنده و پدیده های جامع زیست شناسی به تفصیل مورد بررسی قرار می گیرد. اصول و روشهای تخصصی موجود، تئوری های جدید مطرح درباره چگونگی تلاقی و پیوند گونه ها را در شرایط آزمایشگاهی مورد بررسی قرار داده است که در نتیجه آگاهی انسان از تکامل زیستی و سایر اصول موثر در بروز این پدیده را به مراتب افزایش داده است. از جمله این که آنها دریافته اند در گونه ای از (Helianthus گیاه آفتابگردان) که در برخی نقاط به صورت خودرو می روید، به منظور مقاومت در برابر آفات و موجودات گیاهخواری که از گیاه تغذیه می کنند، تلاقی گونه ها به صورت طبیعی و خود به خودی صورت می گیرد تا با تداخل ژنهای موثر، مقاومت در برابر عوامل خارجی زیان آور را کاهش دهد که این مساله نمونه بارزی از وقوع تلاقی های ژنتیکی منجر به بروز صفات موثر است که تکامل خود به خودی موجودات زنده بر حسب شرایط محیطی را توجیه خواهد کرد.                       

طبقه بندی علمی گیاهان زراعی

طبقه بندی علمی گیاهان زراعی

گیاهان زراعی بسیار متنوع بوده ،به صورت های مختلفی مصرف گشته و در عملیات زراعی نیز تفاوت های زیادی با یکدیگر دارند. با این حال ،کیاهان زراعی مختلف دارای وجوه اشتراک زیادی می باشند. به طور کلی گیاهان زراعی را می توان به صورت های مختلفی از جمله بر اساس خصوصیات گیاهشناسی و تکاملی ، هدف تولید و مورد مصرف ، طول عمر گیاه ، نیازهای محیطی و شرایط مطلوب رشد، عملیات زراعی و غیره گروه بندی نمود. محصولات زراعی به دلیل دارا بودن خصوصیات مختلف و چند هدفی بودن تولید ممکن است در دو یا چند گروه مختلف قرار گیرند.

طبقه بندی علمی گیاهان

نام گیاهان مختلف از یک مکان به مکان دیگر متفاوت بوده و یا گاهی گیاهان کاملا متفاوتی به یک اسم نامیده می شوند. مثلا انواع گندم بای افراد غیر متخصص مفهوم گندم را دارد، اما گندم معمولی که برای تهیه نان استفاده می شود از گندم دوروم که برای تهیه ماکارونی مصرف می شود تفاوت های ژنتیکی و همچنین مصرفی زادی دارد. تولید نان خوب از گندم دوروم و تولید ماکارونی خوب از گندم نان امکان پذیر نیست. برای آن که افراد متخصص یکدیگر را درک نمایند و دقیقا بدانند در باره ی چه گیاها صحبت می کنند، گیاهان را به روشی موسوم به سیستم طبقه بندی علمی نامگذاری کرده اند.این روش که دقیقترین روش ها است توسط لینه(Carolous Linnaeus) بنیان گذاری شده است و به همین نام هم معروف می باشد.در این روش موجودات را بر اساس خصوصیات ریخت شناسی ، تکاملی و ژنتیکی در هفت طبقه قرار می دهند. ترتیب طبقات عبارتند از :

1- سلسله(Kingdom)

2- بخش(Division)

3- رده یا طبقه(Class)

4- راسته(Order)

5- تیره یا خانواده(Family)

6- جنس(Genus)

7- گونه(Species)

گیاهان زراعی به رده ی نهاندانگان تعلق دارند. هر گونه ی گیاهی مجموعه ای از گیاهان را در بر می گیرد که از نظر خصوصیات ظاهری شباهت های زیادی با یکدیگر داشته و بتوانند به سهولت و بدون اتخاذ تکنیک های خاص مانند انتقال جنین و غیره با یکدیگر لقاح یافته و تولید بذر نمایندع به طوری که بذر حاصل بتواند سبز لید مثل مجدد انجام پذیر باشد. مجموعه ای از گونه های که در بعضی خصوصیات مشنرک هستند یک جنس گیاهی را تشکیل می دهند.

در طبقه بندی علمی ، هر گیاه را با اسم گونه و جنس آن مشخص می سازند.به همین جهت این سیستم نامگذاری را دو اسمی نیز گویند. مثلا نام علمی گندم نان Triticum aestivum می باشد. Triticum مشخص جنس و aestivum مشخص گونه گندم نان است.

گروه بندی گیاهان زراعی بر اساس هدف تولید و مورد مصرف:

در این گروه بندی نوع محصول تولید شده و نحوه ی مصرف آن مورد نظر است و چون یک محصول با اهداف مختلفی تولید میشود ممکن است در چند گروه قرار گیرد.

1- غلات: گیاهانی از تیره ی غلات هستند که به منظور تولید دانه کشت میگردند. دانه ی حاصله عمدتا به مصرف تغذیه انسان یا دام می رسد مثل گندم، جو ... دانهی این گیاهان از نظر نشاسته غنی و از لحاظ پرتئین نسبتا فقیر می باشد.

2- حبوبات: گیاهانی از تیره ی بقولات هستند که برای تولید دانه کشت می شوند. دانه ی حاصله عمدتا به مصرف انسان می رسد مثل لوبیا، نخود و .... دانه های حبوبات از نظر پرتئین غنی می باشند.

3- گیاهان روغنی: گیاهانی از تیره های مختلف هستند که جهت روغن گیری از دانه ی تولیدی کشت می شوند مثل پنبه، کتان ، لوبیای روغنی و ....

4- گیاهاعلوفه ای: گیاهانی از تیره های مختلف هستند که جهت استفاده از قسمت های هوایی ( به صورت تازه ،خشک و یا سیلو شده) در تغذیه ی دام کشت می گردند. مانند ذرت علوفه ای ، علف سودان و....

5- گیاهان ریشه ای: گیاهانی از تیره های مختلف هستند که برای استفاده از ریشه ی غده ای آنها کشت می گردند، مانند چغندر، شلغم و ....

6- گیاهان لیفی: گیاهانی از تیره های مختلف هستند که برای استفاده از الیاف آنها کشت می گردند. این الیاف ممکن است از پوست دانه منشاء یافته (مانند پنبه) و یا از فیبرهای مستجات آوند آبکشی اولیه تشکیل یلفته با شند (مانند کتان و کنف)

7- گیاهان غذه ای : گیاهانی از تیره های مختلف هستند که برای استفاده از ساقه ضخیم شده و زیرزمینی آنها کشت می گردند مانند سیب زمینی معمولی.

8- گیاهان قندی: گیاهانی از تیره های مختلف هستند که برای قندگیری از عصاره ی شیرین آنها کشت می گردند مثل نیشکر و چغندر قند.

9- گیاهان دارویی: گیاهانی از تیره های مختلف هستند که به منظور استفاده از مواد مخدر آنها و یا تهیه ادویه کشت می شوند مانند توتون ، قهوه، چای و .....

گروه بندی بر اساس مورد مصرف خاص:

این گروه بندی بر اساس اهداف تولیدی و یا زراعی خاص انجام شده است:

1- گیاهان با مصرف پوششی یا کود سبز

2- گیاهان جهت کشت جانش

3- گیاهان با مصرف قصیلی( علوفه ی تر)

4- گیاهان با مصرف سیلویی

5- گیاهان همراه

6- گیاهان مکمل

گروه بندی بر اساس عکس العمل به طول روز:

در این گروه بندی چگونگی عکس العگیاه نسبت به طول روز(طول شب) در رابطه با تبدیل مریستم رویشی به جوانه ی گل مورد نظر است. در این گروه بندی گیاهان را به دو گروه روز بلند و روز کوتاه تقسیم می کنند و اگر نسبت به طول روز عکس ال عملی نداشته باشند بی تفاوت نامیده می شوند. بسیاری از ارقام اصلاح شده ی گیاهان زراعی عکس العمل زیادی به طول روز ندارند و بی تاوت می باشند. علاوه بر طول روز عواملی مانند بالایی حرار، کمبود ازت و رطوبت خاک، افزایش سن گیاه و ذخیره ی غذایی آن در تسریع انتقال از مرحله ی رویشی به مرحله ی زایشی نقش دارد.

گروه بندی بر اساس طول دوره ی رشد:

هر گاه جمعیت بزرگی از ارقام یک گو نه مورد توجه قرار می گیرد، مشاهده می شود که بعضی بسیار زود و بعضی بسیار دیر به گل رفته و سیکل حیاتی خود را تکمیل می کنند. لذا ارقام یک گیاه ممکن است بر اسا س تعداد روز از سبز شدن تا رسیدگی به گروه های زودرس و میان رس و دیررس تقسیم نمود.

گروه بندی بر اساس حرارت مطلوب رشد:

این گروه بندی بر اساس شرایط حرارتی مناسب رشد محصول انجام شده و در نتیجه نشانگر بخشی از سال است که محصول در آن رشد مطلوبی انجام می دهد. این قسمت بندی مطلق نبوده و و گیاهان زیادی در حد فاصل دو گروه قرار می گیرند.

1- گیاهان سرمادوست: این گیاهان بهترین رشد خود را در هوای خنک (حدود 15 تا 25 درجه سانتی گراد) انجام می دهند در هوای گرم ( بیش از 30 درجه سانتی گراد) آسیب می بینند و ماهیتا روز بلند می باشند مانند گندم، جو، سیب زمینی، نخود و.............

2- گیاهان گرمادوست: این گیاهان بهترین رشد خود را در هوای نسبتا گرم (حدود 20 تا 30 درجه سانتی گراد) داشته و رشد آنها در هوای خنک بسیار کند می باشد.این گیاهان روز کوتاه بوده و شامل گیاهانی مثل لوبیای چشم بلبلی، ماش، ذرت و .....

گروه بندی بر اساس طول عمر:

اساس این گروه بندی طول دوره ی معمول رشد محصول بر حسب سال زراعی و تاریخ کاشت معمول برای برداشت محصول اقتصادی می باشد.در گروه بندی بر اساس طول عمر گیاه کروه های یکساله،چندساله و دوساله قرار می گیرند. حداکثر طول رشد گیاهان یکساله کمتر از یک سال زراعی ، دوساله بیش از یک سال زراعی و معمولا سه فصل زراعی و چندساله بیش از دو وغالبا چند سال زراعی طول می کشد.

گروه بندی بر اساس عملیات زراعی:

در این گروه بندی امکان انجام عملیات وجین در بین ردیف های کاشت مورد نظر است:

1-گیاهان وجینی: حجم رویشی هر بوته زیاد بوده و معمولا با فاصله ردیف بیش از 40 سانتی متر کشت می شوند مانند سیب زمینی ، پنبه و....

2-گیاهان غیر وجینی: حجم رویشی هر بوته کم است و در نتیجه گیاه با تراکم زیاد و به صورت پراکنده یا با فاصله ی ردیفهای کمتر از 40 سانتی متر کشت می شوند مانند گندم ، جو و.......

شبدر قرمز

1. شبدر قرمز مخصوص مناطق سردسیر بوده، طالب آب و هوای مرطوب و سرد می باشد و ضمناً این گیاه چند ساله است.
2. در بهترین شرایط شبدر از نظر کیفیت از یونجه بهتر بوده ولی محصول آن پایین تر است.(پروتئین بالا تر است)
3. ماده خشک شبدر 12-8% می باشد ولی ماده خشک یونجه 17-14% می باشد.
4. از لحاظ مورفولوژیکی در شبدر اختلاف زیادی بین ارقام زراعی و وحشی وجود ندارد ولی در یونجه اینطور نیست.
5. شبدر قرمزچون روز بلند است بسیار حساس به نور می باشد و اگرمقدار نورکم باشد به گل نمی رود.
6. 
    
7. ریشه شبدر قرمز علاوه بر اینکه عمیقتر از یونجه است انشعابات ریشه آن هم بیشنر می باشد.
8. شبدر قرمز معمولاً 5/2 چین دارد.
9. قدرت سازگاری شبدر به PH ، از یونجه بیشتر است در زمینهای اسیدی  PH=4/6 تا قلیایی PH=7/4 محصول می دهد. بهترین PH برای آن 7-6 می باشد.
10. شبدر هم مانند یونجه پاخوری خوبی ندارد.
11. در تلقیح شبدر بیشتر پروانه ها موثرند تا زنبورها.
12. در شبدر قرمز اختلاف زیادی بین چین ها وجود ندارد.
13. در شبدر قرمز مسالهContraction وجود دارد یعنی با سرد شدن هوا طوقه بخاطر حفظ جوانه ها به داخل خاک کشیده می شود.
14. شبدر برسیم آب زیادی نیاز دارد اما شبدر قرمز در تمام طول رشد و نمو خود آب نیاز دارد. پس زمین شنی و سبک بدرد کشت وکار شبدر نمی خورد.
15. انواع شبدر برسیم: مسکاوی: چندبرداشته – بالی: مقاوم به خشکی – فاهلی: تک برداشته و دیم.
16. شبدر سفید T. repense بسیار مقاوم به شرایط نامشاعد و سرما می باشد.
17. شبدر سفید دارای ساقه خزنده (استولن) می باشد.
18. شبدر سفید چندساله است و به غرقابی مقاوم می باشد.
19. در موقع تولید بذر شبدر قرمز زمانی که 2/1 مزرعه شبدر به گل رفته باشد آبیاری قابل توجه و اهمیت است.
20. تفاوت شبدر برسیم و قرمز: ریشه های شبدر برسیم عمیق تر با تارهای جانبی بیشتر، ساقه بلند تر و حساستر به ورس.
21. شبدر در کل دوره رشد به شوری حساس است همچنین نسبت به تبادلات گازی نیز حساس می باشد.
22. شبدر هیبرید یا السیک مقاومترین لگوم به سرماست.

چغندر قند

چغندر قند SUGAR BEET

- در بین عوامل موثر بر مرغوبیت تاثیر منطقه کشت بیشترین و کود ازته هم پس از آن تاثیر بر روی مرغوبیت قند دارد.

عوامل کشت 37%                   کود ازته 20%       رقم و به زراعی 16%         بارندگی و اقلیم11%

- در اواخر تابستان هوا رو به خشکی می رود و مقدار برگها کاهش یافته اند و تنفس کم می شود و غده در حال رسیدگی تکنولوژی می باشد دادن کود ازته زیاد باعث رشد برگها شده و از درصد قند می کاهد آبیاری زیاد نیز باعث جذب بیشتر می گردد، پس در این شرایط آبیاری کمتر و ندادن کود ازته توصیه می شود.

- در شرایط کشت زمستانه (خوزستان) درصد قند کمتر می باشد.

- متوسط برداشت 27-24 تن در هکتاری باشد.

- قند ابتدا در برگها بصورت قند ساده است سپس به غده رفته در آنجا تبدیل به ساکارز شده و ذخیره می گردد البته به صورت ساکارز هم در برگ ساخته می شود ولی کمتر است.

- با افزایش ازت محصول قند ابتدا کمی افزایش و سپس کاهش می یابد ولی درصد قند از همان ابتدا کاهش  می یابد و محصول غده افزایش می یابد.

- رسیدگی فیزیولوژیکی چغندرقند، 2 سال پس از کاشت است ولی رسیدگی تکنولوژیکی هنگامیست که قند افزایش املاح کاهش یافته باشند.

- اگر چغندر قند یخ زده برداشت شود و سریعاً به کارخانه انتقال یابد می توان استفاده نمود ولی اگر یخ آن آب شود ، ساکارز به قندهای انورت تبدیل شده و می گندد.

- بهترین شرایط جهت چغندرقند بهاره وجود تابستان گرم جهت تامین حداکثر رشد و پائیز آفتابی با درجه حرارت شبانه نزدیک به صفر

- هوای سرد پس از کشت در بهار میتوان رشد چغندر قند را تا حد زیادی کاهش دهد.

- افزایش طول روز باعث افزایش وزن ریشه ها و مقدار ساکارز تولیدی تا 2 برابر خواهد شد ولی روی رشد قسمت های هوایی تاثیر چندانی ندارد.

- چغندر قند احتیاج به نور با شدت زیاد دارد.

- طوقه همان هیپوکوتیل و گردن اپی کوتیل می باشد.

- در برش عرضی چغندر دوایر تیره و روشن متحدالمرکزی مشاهده می شوند لایه تاریک دسته جات آوندی و دوایر روشن سلولهای حاوی قند هستند در چغندرقند 12-8 دایره و در چغندر علوفه ای 5-3 عدد وجود دارد.

- درصد ماده خشک ریشه با افزایش سن افزایش می یابد.

- در نتیجه عملیات به نژادی درصد قند واریته های چغندر قند را به 16 تا 20 درصد رسانده اند.

- به ازاء هر کیلوگرم مواد ناخالص که در شیره چغندر قند باشد 5/1 کیلوگرم قند در ملاس تلف می شود.

- کلیه ترکیبات ازته را که نمیتوان از عصاره جدا نمود ازت مضره نامیده می شوند . مثل بعضی اسیدهای آمینه (بتائین-تیروزین- آسپاراژین) ولی پروتئین ها و آمیدها موقع استخراج به آسانی جدا می شوند.

- برگها بصورت دایره ای قرار داشته که مسن ترین آنها در خارج قراردارد. با خشک شدن و ریزش هر برگ، برگ جدیدی جایگزین می شود. چون تشکیل برگهای جدید به قیمت تلف شدن قند تمام می شود باید از تلفات برگ جلوگیری نمود .

- ساقه گل دهنده از مرکز طوقه بیرون می آید و دارای برگهای کوچک و باریکی می باشد.

- چغندر قند دگرکشن است.

- جهت کشت زمستانه (خوزستان) و جلوگیری از گلدهی میتوان تاریخ کشت را کمی عقب تر برد.

- چغندرقند معمولاً دیپلونید است. باکلشی سین آنرا تتراپلوئید نموده و با یک دیپلوئید تلاقی داده و تریپلوئید بوجود آورده اند. بذور تجاری معمولاً مخلوطی از ارقام دیپلوئید – تتراپلوئید و تریپلوئید هستند که مقدار تریپلوئید بیشتر است.

- باید حداقل 4 سال فاصله بین کشت چغندر با گیاهان دیگر حساس به نماتد وجود داشته باشد.

- در مناطق آلوده به نماتد بهترین گیاه قبل از چغندر قند یونجه می باشد.

- در بعضی آزمایشات از ازت دمبرگ جهت تعیین نیاز گیاه به کود ازته استفاده می شود. 1000ppm> نباید بشود.

- از ازت دمبرگ جهت بهترین زمان برداشت هم می توان استفاده کرد هرگاه کمترین مقدار باشد برداشت مناسب است.

- مصرف زیاد فسفر از تاثیر سوء ازت زیاد نمی کاهد و ممکن است درصد ساکارز ریشه را کاهش دهد.

- پتاس کافی جذب ازت زیاد را محدود می کند ولی پتاس زیاد باعث افزایش خاکستر شیره چغندر شده و نامطلوب است.

- جهت افزایش تراکم کم کردن فاصله بین ردیفها اثر بهتری از کم کردن فاصله روی ردیفها دارد.         100000 -80000

- چغندر قند 3/2 نیاز رطوبتی خود را از لایه فوقانی خاک تامین می کند .

- آبیاری بارانی منجر به غلظت کمتر قند و کاهش کیفیت چغندر قند می گردد.

- به ازاء هر تن غده 4/3 تن تفاله تولید می شود که ارزش غذایی آن 3/2 ارزش غذایی سیلوی ذرت است.

- به ازاء هر تن چغندر 9تا 4 کیلوگرم ملاس تولید میشود.

- راندمان فتوسنتزی گونه های اهلی بیشتر از اجداد وحشی نیست بلکه برگهای عمودی تر گونه های اهلی بروی هم سایه نمی اندازد.

- از کل شکر تولیدی در جهان 60% از نیشکر و 40%  ازچغندرقند استحصال میشود.

- کاشف قند در چغندرقند مارگراف و بنیانگذار صنعت قند شاگردش آخارد بود.

- ماده خشک برگ و طوقه:27%      غده:70%      و ریشه ها 3% میباشد.

- هرچه شرایط محیطی، جوی، تغذیه ای و... به نفع برگ حرکت کند، تولید قند کمتر میشود.

- بهترین نسبت  غده به برگ 1 به 08/0 می باشد.

- قسمت نوک چغندر دارای 4% قند بوده و غالباً شکسته شده و جزو تلفات محسوب میشود.

 - بیشترین میزان قند در مرکز غده میباشد.  

- پایین ترین محل اتصال برگ به غده، طوقه نامیده میشود.

- از قسمت مرکز، بیشترین کاهش را به طرف طوقه و کمترین کاهش را به طرفین داریم.

88% غده ذخیره ای قابل انتقال به کارخانه است.(12% باقیمانده:4 % نوک و 8% افت سبزینه ای بالا)

- پس حداقل مقداری که میشود به کارخانه برد 92=4+8 8 درصد میباشد.

- عواملی که ریشه چغندر را منشعب میکند:

1) کم عمقی خاک زراعی      2) فشردگی خاک      3) پخش کود حیوانی و کود سبز و شخم عمیق      4) بوته نشاء شده      5) پاره شدن ریشه اصلی در هنگام تنک کردن       6)آلودگی مزارع به نماتد و سایر آفات

- منشعب شدن غده در اوایل یک مساله ژنتیکی بود ولی حالا یک مساله زراعی است.

- کود حیوانی را به چغندر قند که نیاز به شخم عمیق دارد نمیدهیم.

- بهترینPH برای چغندرقند 2/7 است در PH بالاتر کمبود عنصر بر و در PH پایین تر مساله غیر قابل حل بودن فسفر را داریم.

- در زمینهای سبک و هموسی تا PH=5/5 در صورتیکه اسیدی بودن خاک منشاء آلی داشته باشد، مناسب است.

- بر با رطوبت نسبت دارد. در PH بالا بر تثبیت میشود ولی با آبیاری مقدار بر قابل جذب را افزایش میدهیم. در خوزستان چون کشت پاییزه است و آبیاری هم میکنیم(بر خلاف مناطق با کشت بهاره که آبیاری نمیکنند) مشکل کمبود بر نداریم.

- کمبود بر باعث سیاه شدن برگها و طوقه و شکسته شدن برگهای قدیمی میگردد. 

- چغندر در خاکی که فعالیت بیوتکنولوژی مناسب داشته باشد، رشد خوب دارد ولی اگر فعالیت بیوتکنولوژی زیاد شود، ازت قابل کنترل نیست و کیفیت پایین می آید.

- بذور چغندر قند پلی جرم (چند جوانه ای):4-2 جوانه دارد، تک جوانه ای:1) ژنتیکی :          1-1 با روپوش      2-1 بدون روپوش    

2) مکانیکی:

1-2 با روپوش           2-2 بدون روپوش

- مواد روپوش: رس- پودر سنگ- حشره کش- قارچ کش- احتمالاٌ هورمون رشد.

- بذور جوانه اگر روپوش نداشته باشند، ژنتیکی نسبت به مکانیکی قدرت جوانه زدن بهتری دارد.

- در ایران بذور پلی جرم میکارند.

یولاف یا جو دوسر

یولاف یا جو دوسر با نام علمی: Avena sativa گیاهی است از خانواده گندمیان که دارای گلهای بسیار ریز و نامشخص است. این گلها در دستجاتی که اصطلاحا سنبله نامیده می شود قرار گرفته اند و هر سنبله توسط دو برگچه کوچک که پوش یا گلوم است پوشیده می شود و دارای زواید دراز نخی شکلی به نام ریشک هستند. یولاف در بیشتر نقاط کشور رویش دارد و دانه های آن خاصیت دارویی فراوانی دارند. دانه های این گیاه دارای اسیدهای چربی مانند اسید پالمتیک، اسید اولئیک و اسید لینولئیک است و به میزان زیادتری هیدراتهای کربن مانند نشاسته را در ترکیبات خود داراست. گیاهی علفی یکساله است که به عنوان گیاه علوفه ای مهم کشت می شود. ریشه های آن افشان و ساقه های آن بند بند و توخالی است که هرکدام به یک خوشه منتهی می شود برگ های آن باریک است و قسمت پائینی آنها به صورت غلافی دور ساقه را احاطه می کند.

دانهٔ یولاف غذاى بسیار سریع‌الهضم بوده و بدون اینکه در حیوان چاقى ایجاد کند در اعمال جنسى حیوان مؤثر است. یولاف غذاى مناسب براى دام‌هاى کارى و جوان در حال رشد است. بلغور یولاف سبب افزایش تخم‌گذارى در طیور تخمى و دانهٔ درسته آن آثار کانى بالیسم و پرخورى را کاهش مى‌دهد. میزان یولاف در جیرهٔ طیور تخم‌گذارى ۱۰-۲۰ % در جیره طیور گوشتى در حدود ۱۰% است.

میوه آن مثل بقیه گندمیان کاریوبس است. موطن اصلی آن اروپای شرقی است و بجز مناطق حاره در تمام دنیا و همچنین ارتفاعات کشت می شود. برای مصارف دارویی خصوصأ از دانه ها و در بعضی موارد از کاه آن استفاده می شود. برای بدست آوردن دانه های آن خوشه رسیده را خشک و می کوبند، سپس دانه ها را کوبیده و الک کرده و سپس تحت فشار قرار می دهند و بشکل گرانولهایی شبیه به کریستالهای برف که به فلوکون معروف است در می آورند. این فلوکون ها محتوی نشاسته، گلوکونین ها(1)، ترکیبی از ویتامینهای گروه ب، اسیدپانتوتنیک و کاروتن ها(2) است.

فلوکون های یولاف رابرای تهیه سوپ و فرنی خصوصأ برای افرادی که دوران نقاهت پس از عمل جراحتهای سخت یا اسهال شدید را می گذرانند و نیاز به تجدید قوا دارند مورد استفاده قرار می دهند. دم کرده ای از این فلوکون ها به مقدار 3 قاشق برای هر فنجان آب ( 3 بار در روز تکرار شود) اشتها را تحریک می کند و دردهای گلو و سینه را کاهش می دهد. این گیاه اثر تقویت کننده دارد و در خستگی های عصبی، اظطراب و بی خوابی مصرف می شود. فعالیت غدد تیروئید را نیز کاهش می دهد و به عنوان داروی کمکی در درمان اسکلروز و فشار خون بالا بکار می رود. از کاه یولاف برای تسکسن دردهای روماتیسمی، سیاتیک و ناراحتی های کبدی استفاده می شود. جوشانده آن علیه اگزما و ورم حاصل از سرما زدگی و سودا موثر است.

دوران گلدهی: خرداد – تیر

زمان برداشت: خرداد تا شهریور

ماشینهای خاک ورزی- ماشینهای کاشت و داشت و برداشت

قسمت های مختلف کمباین غلات

ماشینهای خاک ورزی: در قسمت نظری این درس نخست دانشجو با انواع ماشین های شخم اولیه و ثانویه و ساختمان و طرز کار هر یک آشنا گردیده، سپس روش های بکارگیری، تنظیمات، نگهداری و تعمیرات ادوات شخم را می آموزد و در بخش عملیات ماشین های خاکورزی، هریک از آنها را خودش به کمک تراکتور به مزرعه می برد و در زمین با آن کار می کند و نحوه ی کار آنها را فرا می گیرد.

ماشینهای کاشت و داشت: پس از این که با ماشین های خاک ورزی بستر مناسبی برای کاشت بذر آماده کردند ماشین های کاشت را وارد زمین مزرعه می کنند و با توجه به تنوع محصولات کشاورزی، دانشجویان باید ماشین های اختصاصی هر محصول را کاملاً شناخته، با طرز کار و تنظیمات هر یک از آنها برای کاشت به صورت نظری و عملی آشنا شوند و هر یک را در زمین مورد آزمایش قرار دهند. برای مثال، اجزای ساختمانی یک غده کار سیب زمینی با اجزای ساختمانی یک خطی کار غلات بسیار متفاوت است. همچنین وقتی که محصول کاشته و سبز شد احتیاج به نگهداری دارد که در قسمت ماشین های داشت، انواع سمپاش ها، کودپاشها، سله شکن ها ،کولتیواتورها، ساختمان، طرز کار، تنظیمات، سرویس و نگهداری هریک از آنها تدریس گردیده و دانشجویان در عملیات، با آنها کار می کنند.

تکنولوژی موتور - شناخت و کاربرد تراکتور

برای آشنایی بیشتر با مکانیزاسیون در نظر دارم که تعدادی از دروس اصلی این رشته را به صورت مختصر به خوانندگان عزیز معرفی کنم. در این مطلب به دو درس اصلی تکنولوژی موتور و شناخت و کاربرد تراکتور می پردازم:

تکنولوژی موتور: انواع موتورهای احتراق داخلی چهارزمانه و دوزمانه بنزینی و گازوئیلی، اجزا ی ساختمانی و طرز کار هر یک از آنها و نیز کلیه ی سیستم های سوخت رسانی، برق رسانی، روغن کاری ، خنک کار ی و انتقال قدرت در قسمت نظری تدریس گردیده و در بخش عملی ضمن نمایش انواع موتورهای برش خورده، تعدادی از موتور خودروهای متنوع برای دانشجویان و به کمک خودشان باز و بسته شده. علاوه بر این در تمام بخش های موتور، عیب یابی و رفع عیب موتورها آموزش داده می‌شود.

شناخت و کاربرد تراکتور: دراین درس دانشجو با انواع تراکتورها، طرز کار آنها و متعلقات تراکتور ، سیستم هیدرولیک تراکتور و طرق مختلف اتصال ادوات کشاورزی به تراکتور، طرز انتقال قدرت از تراکتور به ادوات کشاورزی و همچنین مراقبت و نگهداری تراکتور به طور نظری و عملی آشنا می‌گردد و رانندگی با انواع تراکتور را می آموزد.

کلاچ در تراکتور (Clutch)

کلاچ(Clutch) وسیله ایست که براساس وجود اصطحکاک بین دو سطح کار می کند و وظیفه اش قطع و وصل در انتقال توان از میل لنگ و موتور به جعبه دنده است.

همانطور که در شکل مشخص است کلاچ از پدال، محور اتصال پدال و توپی بلبرینگ، توپی بلبرینگ، بلبرینگ، صفحه‌ی تماس بلبرینگ و سطح انگشتی ها، انگشتی ها، فنرها، پوسته فنر، میله‌ی اتصال پوسته فنر وصفحه‌ی فشاردهنده، پیچ تنظیم طول فنر، استکانی های فلزی که فنر داخل آن قرار می گیرد، صفحه‌ی فشاردهنده، صفحه کلاچ که بر روی آن لنت کوبی شده است و شافت کلاچ که وظیفه‌ی انتقال توان به جعبه دنده را برعهده دارد تشکیل شده است.

حال طرز کار کلاچ لنتی یک مرحله ای:

در مورد کلاچ دو حالت وجود دارد: 1- حالتی که پا بر روی پدال فشار نمی آورد.  2- حالتی که پا بر روی پدال فشار می آورد.

در حالت اول که هیچ فشاری بر روی پدال وجود ندارد، بلبرینگ بر روی انگشتی ها فشاری وارد نمی کند لذا فنرها که در داخل استکانی قرار دارند نیز در بیشترین حالت انبساط قرار گرفته اند. فنرها از یک طرف به پوسته فنر و از طرف دیگر به واسطه‌ی میله‌ی درون آن به صفحه‌ی فشاردهنده متصل اند. زمانی که فشاری وارد نمی شود صفحه ی فشاردهنده در بیشترین فاصله با پوسته فنر  قرار دارد. در این حالت صفحه ی فشاردهنده به صورت کامل با صفحه کلاچ یا همان لنت درگیر بوده و با فشاری که به آن وارد می کند باعث تماس کامل لنت با فلایویل می گردد. فلایویل یا چرخ طیار به واسطه ی چرخش میل لنگ، همواره درحال چرخش است و  لنت یا صفحه کلاچ را که با فلایویل تماس دارد می چرخاند و از طرفی چون وسط صفحه کلاچ هزارخاره شده است و چون شافت کلاچ نیز هزارخاره است واز طرفی دیگر بدلیل انطباق کامل این هزارخاره ها با یکدیگر، چرخش لنت ها موجب چرخش شافت کلاچ شده و بدین ترتیب انتقال توان از موتور به جعبه دنده از طریق شافت کلاچ میسر می گردد.

در حالت دوم پدال به واسطه ی فشار پا به جلو حرکت می کند. بلبرینگ نیز به جلو حرکت کرده و بدلیل خاصیت بلبرینگی خود، چون با صفحه ی متصل به انگشتی که درحال چرخش است درگیر می شود شروع به چرخیدن می کند و به واسطه ی فشار وارد شده ، ابتدای انگشتی را که به صورت لولایی است به جلو فشار می دهد و انتهای آن را به سمت عقب می کشد، با این کار میله ی داخل فنر که متصل به پوسته فنر و صفحه ی فشاردهنده است به عقب حرکت کرده و باعث جمع شدن فنرها می گردد و صفحه ی فشاردهنده به پوسته که خود به فلایویل متصل است و می چرخد را به عقب می کشد. با این کار تماس صفحه ی فشاردهنده و   لنت ها قطع شده و این زمانی است که صفحه کلاچ بدون تماس بین فلایویل و صفحه ی فشاردهنده به صورت آزاد قرار می گیرد و چون با هیچ قطعه ی در حال چرخش تماس ندارد لذا می ایستد. وقتی صفحه کلاچ متوقف شد چون همواره حالت درگیری با شافت کلاچ دارد، شافت کلاچ نیز از حرکت باز می ایستد و بدین ترتیب توان از موتور و میل لنگ به جعبه دنده منتقل نمی شود.

جهت دریافت تصویر در اندازه ی بزرگتر بر روی لینک زیر کلیک کنید.

پرورش نشاء جعبه‌ای برنج

پرورش نشاء جعبه‌ای و مدیریت خزانه

 اکوسیستم‌های طبیعی و فرآیندهای آن در بعضی از موارد به دلخواه انسان و نیازهای او به پیش نمی‌روند و در بسیاری از مواقع کند و بطئی می‌باشند. یکی از راه‌های مناسب‌سازی و تحت کنترل در آوردن این فرآیندها استفاده از مکانیزاسیون می‌باشد. مکانیزاسیوم بر نیروهای طبیعی غلبه کرده و قدرت انسان را در کنترل طبیعت و تغییر آن به نفع خود افزایش می‌بخشد و این چنین است که مکانیزاسیون افزایش تولید و بهره‌وری را به دنبال خواهد داشت. در دو دهه اخیر تلاش‌های زیادی در ایران جهت بکارگیری ماشین‌آلات در کشت برنج صورت گرفته است اما یکی از علت‌های اصلی عدم استمرار و ادامه استفاده از ماشین‌های کشت برنج، مشکل تهیه نشاء و پرورش آن بوده است. به طوری که وجه تمایز اصلی کشت مکانیزه و سنتی برنج در پرورش نشاء، نشاء‌کاری و برداشت می‌باشد که در سیستم مکانیزه ماشین جایگزین نیروی انسانی در این مراحل شده است. هدف کشت مکانیزه برنج کاهش صعوبت کای، نشاءکاری منظم و هندسی به نحوی که تراکم مطلوب بوته در واحد سطح تأمین شود، افزایش عملکرد و رسیدن به مدیریت کلان می‌باشد. در متن حاضر روش تهیه و پرورش نشاء جعبه‌ای خدمت خوانندگان محترم ارائه می‌شود امید است مورد استفاده شما عزیزان قرار گیرد. عملیات پرورش نشاء جعبه‌ای از مراحل مختلفی تشکیل شده است که به شرح زیر می‌باشد:‌

 

تهیه خاک بستر بذر
خاک مناسب برای پرورش نشاء جعبه‌ای

مهمترین خصوصیات خاک خوب برای جعبه نشاء، اسیدیته (PH) مناسب، بافت متوسط با مواد آلی کافی و قابلیت نگهداری آب می‌باشد. خاک لوم رسی (خاک رس مخلوط با لوم و مواد گیاهی) مناسب‌ترین خاک برای این منظور است. خاک رسی (سنگین و چسبنده) و خاک شنی (سبک) مناسب این کار نیستند. بهترین نوع خاک بدین منظور، خاک شالیزاری، خاک جنگل، خاک باغ و خاکی است که قبلاً برای کشت مورد استفاده قرار گرفته و حاوی مقداری مواد آلی است. به منظور استفاده از خاک شالیزاری بعد از برداشت محصول برنج، با انجام شخم پائیزه خاک سطحی را در معرض هوا قرار داده و پس از جمع‌آوری برای بستر بذر استفاده می‌نمائیم. البته در سال‌های اخیر کشاورزان گل شالیزاری را بعد از عملیات گل آب به طور مستقیم در جعبه نشاء استفاده می‌کنند که این روش دارای مزایا و معایبی به شرح زیر می‌باشد:
 

مزایا:

تنظیم بودن اسیدیته، کم بودن عامل بیماری‌زا، حاصلخیزی و مواد آلی کافی.

معایب:

لزوم استفاده از روزنامه در کف جعبه به منظور جلوگیری از نشت و خروج گل‌آب از سوراخ‌های جعبه، ریختن گل‌آب در جعبه و تسطیح آن با دست، وجود بذر و علف‌های هرز، سنگین شدن جعبه نشاء و عدم امکان استفاده از ماشین بذرپاش که استفاده از این روش را در سطوح وسیع کشت مشکل‌ساز نموده است. تهیه خزانه مناسب به تولید نشاء‌های مطلوب می‌انجامد. آماده‌سازی خاک بستر کشت باید در پائیز تمام شده باشد. در چنین مواردی، باید 10 تا 20 درصد بیشتر از حد مورد نیاز، اقدام به تهیه خاک نمائیم.

مقدار خاک مورد نیاز

مقدار خاکی که برای یک جعبه لازم است حدود 5 کیلوگرم است. عمق بستر خاک در جعبه نشاء باید 2 سانتیمتر باشد و ضخامت خاکی که برای پوشاندن بذر مورد استفاده قرار می‌گیرد باید 5/0 سانتیمتر باشد. جهت تولید نشاء برای سطحی معادل 1000 مترمربع از زمین اصلی، نشاء‌های جوان به 100 کیلو خاک و نشاء‌های نیمه‌بالغ به 150 کیلو خاک نیاز می‌باشد.

تمیز کردن و خشک کردن خاک

جمع‌آوری خاک 2 تا 3 ماه قبل از بذرپاشی باید انجام شود. بعد از جمع‌آوری، خاک باید به خوبی خشک شود البته قبل از خشک شدن کامل، کلوخ‌های خاک باید شکسته شده و خرد شود که در زمان شروع بذرپاشی اقدام به خرد کردن خاک توسط دستگاه کراشر (خاک خردکن) و جداسازی سنگ و بقایای گیاهی و علف‌های هرز سال قبل توسط صفحات مشبک (الک) می‌نمائیم. وجود سنگ یکی از عوامل اصلی در شکستن انگشتی‌های ماشین نشاء کار در حین نشاء‌کاری می‌باشد.

تنظیم PH (اسیدیته) خاک بستر بذر

به طور کلی باید گفت زمانی بستر کشت برای تولید نشاء‌های قوی مناسب است که اسیدیته آن بین 5/4 تا 5/5 باشد. اگر قرار باشد از خاک‌هائی با اسیدیته 5/6 تا 7 برای بستر کشت استفاده نمود، نیاز به خنثی‌سازی و تعدیل اسیدیته در سطوح مناسب می‌باشد. در اصل، عملیات تعدیل اسیدیته باید دو تا سه ماه قبل از زمان بذرپاشی انجام گیرد. پیش از هر چیز دیگر، نمونه خاک‌ها باید جمع‌آوری و آزمایش شوند. به منظور خنثی‌سازی اسیدیته، از گل گوگرد و یا پودر سولفور، به روش زیر استفاده می‌گردد:

خاک بستر بذر باید یک ماه قبل به طور کامل با گل گوگرد مخلوط شود. در این مورد، رطوبت خاک باید در حد 80 درصد باشد. به منظور کاهش یک واحد اسیدیته خاک می‌توان 100 کیلوگرم خاک بستر را با 100 گرم گل گوگرد مخلوط کرد. در ابتدا، 10 لیتر از کل خاک تهیه شده را با گل گوگرد مخلوط کرده، سپس مخلوط موردنظر را با باقیمانده خاک مخلوط می‌نمائیم که در این شرایط ترکیب یکنواختی بوجود می‌آید. میزان پودر سولفور لازم به ازاء هر 110 تا 120 کیلوگرم خاک، حدود 200 تا 250 گرم می‌باشد. لازم به ذکر است چنانچه کشاورزان عزیز از خاک شالیزاری بعد از شخم پائیزه در تهیه خاک بستر جعبه نشاء استفاده نمایند، مشکل تنظیم اسیدیته وجود نداشته و نیاز به کاربرد مواد فوق نمی‌باشد.

استفاده از کود در جعبه پرورش نشاء

مقدار استاندارد کود در جعبه برای سه عنصر K , P , N به میزان 2 گرم برای هر عنصر در نظر گرفته می‌شود که با استفاده از دستگاه میکسر (مخلوط‌کن) خاک با کود به خوبی مخلوط می‌شود. چنانچه خاک بستر بذر از خاک‌های کوهستانی بوده و از نظر مواد غذائی فقیر باشد، تقریباً 4 گرم از هر عنصر خالص کودی مصرف می‌شود. کودهای مصرفی ممکن است شامل سولفات آمونیوم، سوپر فسفات تریپل، سولفات پتاسیم و غیره باشد. چنانچه از کود اوره، فسفات آمونیوم و سولفات پتاسیم استفاده شود با توجه به درصد عناصر موجود در آنها به ترتیب مقدار 5/3 گرم اوره، 4/4 گرم فسفات آمونیوم و 4 گرم سولفات پتاسیم برای هر جعبه استفاده می‌شود. مصرف بیش از اندازه کودها ممکن است باعث ضعیف شدن گیاهچه‌ها به همراه افتادگی برگ‌ها بعد از مرحله 5/2 برگی شود. خاک بستر کشت باید کاملاً با کودها مخلوط شده و از خشک شدن آن نیز جلوگیری شود. بنابراین، رطوبت چنین خاک‌هائی باید در حدود 80 درصد نگهداری شود به طوری که به آرامی با دست شکل گیرد. برای نشاء‌های جوان، چون مرحله رشدشان کوتاه است، کاربرد کودهای پایه به تنهائی کافی می‌باشد. چنانچه نشاء‌ها علائم توقف رشد و کمرنگ شدن برگ‌ها را نشان دهند، کودهای اضافی باید در مرحله 5/2 برگی‌شان بکار روند.

به منظور ریشه‌دهی بهتر نشاء‌ها گاهاً 2 تا 3 روز قبل از نشاء‌کاری به ازاء هر 100 جعبه مقدار 500 گرم کود سولفات آمونیوم به عنوان استارتر بکار گرفته می‌شود.

لزوم حذف ریشک‌ها و زوائد شلتوک (گلوم‌های ناقص)

چنانچه بذرهای برنج دارای ریشک یا گلوم‌های ناقص باشند، حتی بذرهای مرغوب هم ممکن است هنگام سبک و سنگین کردن با محلول آب و نمک به سطح آب آیند و در نتیجه عملیات بذرپاشی به طور یکنواخت انجام نمی‌گیرد. در این مورد ریشک‌ها را می‌توان بوسیله مالش دادن بذور در یک کیسه و سپس غربال کردن آنها حذف نمود. البته در سیستم مکانیزه از دستگاهی به نام ماشین ریشک‌زن بدین منظور استفاده می‌شود. عملیات انتخاب بذور مورد نیاز برای کشت با روش سبک و سنگین کردن بذور در محلول آب و نمک و حذف دانه‌های پوک، نیمه پر و نارس برنج انجام می‌شود.

تهیه بذر مرغوب در برنج

بذر مناسب، نشاء‌های قوی و خاک حاصلخیز از عوامل اساسی افزایش عملکرد در کشت برنج می‌باشند. بهترین راه برای تهیه بذر مناسب کشت،‌ انتخاب مزرعه‌ای عاری از آفات و بیماری‌ها می‌باشد که بدین منظور پنجه‌هائی با دانه‌ها و خوشه‌های یک‌شکل را می‌توان با دست برداشت نمود.

مرحله بعدی خرمنکوبی خوشه‌ها می‌باشد. به طوری که سرعت چرخش خرمنکوب خیلی کم باشد. چون سرعت زیاد چرخش ممکن است به دانه‌ها آسیب برساند و جنین دانه‌ خسارت ببیند که در آن صورت جوانه‌زنی بذر به خوبی انجام نمی‌گیرد. بذر خرمنکوبی‌شده باید به طور مناسبی حفظ و نگهداری شود، به طوری که زیاد خشک نشود و رطوبت آن در حد 14 تا 15% باشد. میزان بذری که تهیه می‌کنیم به اندازه 3 کیلوگرم برای هر 1000 مترمربع در شرایط مطلوب می‌باشد (در کشور ما این مقدار به 4 تا 6 کیلوگرم افزایش می‌یابد*. عمل بذرگیری که به صورت فوق انجام می‌شود باید هر دو سال یکبار تکرار شود و بیش از دو سال از یک بذر استفاده نگردد.

انتخاب بذر با استفاده از وزن مخصوص

با سبک و سنگین کردن بذور، بذرهای سالم و پر با توجه به وزنشان از دانه‌های پوک و نیمه پر جدا شده و در ته ظرف می‌نشینند. برای انتخاب بذر می‌توان از محلول‌های آب و نمک، سولفات آمونیوم، خاکستر چوب، خاک رس و غیره استفاده نمود. انتخاب بذر با محلول آب و نمک از متداول‌ترین روش‌هاست. روش تهیه محلول برای انتخاب بذر با استفاده از قانون وزن مخصوص اجسام انجام می‌گیرد، در مورد استفاده از نمک باید گفت که 4 کیلوگرم نمک را در 20 لیتر آب خالص حل می‌کنیم. در مورد سولفات آمونیوم، حدود 5/4 کیلوگرم مورد نیاز می‌باشد و در مورد روش خاکستر چوب از 12 تا 14 لیتر خاکستر چوب استفاده می‌شود. در مورد محلول رس، از آنجائی که تفاوت‌های کیفی بین انواع رس‌ها وجود دارد، محلول باید طوری تهیه شود که بتواند یک تخم‌مرغ تازه را به سطح محلول آورده به طوری که پشت تخم‌مرغ به اندازه سر نوشابه از محلول خارج گردد. هر بار باید از 10 لیتر محلول برای قرار دادن بذرها استفاده نمود. اگر چه محلول مورد نظر ممکن است چندین بار استفاده شود، ولی وزن مخصوص آن در هر نوبت باید بوسیله تحم‌مرغ تأیید گردد و سپس از آب و نمک استفاده گردد.

با توجه به ‌آزمایشات انجام‌شده توسط نویسندگان در مورد ارقام محلی مانند طارم از آب خالص نیز می‌توان بدین منظور استفاده نمود و برای ارقام پرمحصول و دانه گرد از محلول آب و نمک به روش فوق استفاده می‌شود.

ضدعفونی کردن بذور

بذرهای برنج مورد حمله بیماری‌های زیادی از جمله باکتری‌های مختلف، بلاست برنج، پوسیدگی طوقه (جیبرلا) و غیره قرار می‌گیرند. ضدعفونی بذرها می‌تواند از خسارت دیدن بذرها در اثر بیماری‌ها جلوگیری کند. ضدعفونی بذر با توجه به میزان غلظت سم و مدت زمان انجام کار بر حسب درجه حرارت آب انجام می‌شود. در مورد بنومیل اگر درجه حرارت آب 15 درجه سانتیگراد یا بیشتر باشد، باید به مدت 17 تا 18 ساعت از محلول 3 در هزار این سم استفاده شود. چنانچه درجه حرارت آب 10 درجه سانتیگراد یا بیشتر باشد، به مدت 24 ساعت باید از محلول 3 در هزار استفاده شود. درجه حرارت‌های بالاتر آب اثرات ضدعفونی‌کننده بیشتری دارد. بنابراین نه تنها باید از غلظت پائین‌تر سم استفاده کرد بلکه باید بذر را مدت زمان کوتاهتری با قارچ‌کش تیمار نمود. بعد از انتخاب بذور سالم توسط محلول نمک، بذرها باید کاملاً با آب شسته شوند، سپس در محلول بنومیل 3 در 1000 به مدت 17 تا 18 ساعت یا محلول Hmoai (تیوفانات متیل تیرام 80 درصد) با غلظت 2 در 1000 به مدت 24 ساعت قرار می‌دهیم. بعد از ضدعفونی، بذور موردنظر را به مدت یک یا دو روز باقی گذارده، سپس به آرامی آنها را در آب خیسانده تا جوانه بزنند. شستشوی بذور بلافاصله بعد از ضدعفونی،‌ ممکن است باعث کاهش اثرات سم شود.

سموم قارچ‌کش جدیدی که برای ضدعفونی بذر برنج به کشور وارد گردید عبارتند از تریفمین و سلست که به نسبت 2 در هزار کاربرد دارد.

خیساندن بذر برنج

بذرهای نارس و نامناسب برنج هنگام خیساندن به طور غیریکنواخت جوانه می‌زنند و غالباً گیاهچه‌های ضعیفی با قدرت زنده ماندن پائین را تولید می‌کنند. در مرحله جذب آب، محتوی نشاسته‌ بذرها به تدریج به قند تبدیل شده و جوانه بذر ظاهر می‌شود. سرعت شکستن پوسته بذر توسط جوانه برنج به درجه حرارت آب بستگی دارد. مجموع درجه حرارت مورد نیاز برای جوانه‌زنی بذر برنج 100 درجه سانتیگراد می‌باشد. به طوری که اگر درجه حرارت آب 10 درجه سانتیگراد باشد، بذر برنج برای جوانه‌زنی به 10 روز زمان نیاز دارد. چنانچه از آب جاری و یا آب رودخانه در این مورد استفاده شود باید توجه کرد که درجه حرارت آب تا ساعت 9 صبح ممکن است مناسب نباشد. بهترین شرایط جوانه‌دار کردن بذور در مدت 5 تا 6 روز می‌باشد. مقدار آب مصرفی به منظور خیساندن بذور باید دو برابر میزان بذر باشد. استفاده از یک ظرف بزرگ در این مورد مطلوب می‌باشد. به منظور خروج مناسب جوانه از پوسته بذر، علاوه بر آب، اکسیژن نیز مورد نیاز می‌باشد.

بنابراین، با تعویض آب در هر روز یکبار عمل اکسیژن ‌رسانی به خوبی انجام می‌گیرد. ضمناً از یکنواختی درجه حرارت آب نیز باید اطمینان حاصل کنیم. در روش مکانیزه از حوضچه جوانه‌زنی بذر استفاده می‌شود که دارای هیتر، ترموستات تنظیم دما و سیستم آبپاش بوده که به طور همزمان حرارت و اکسیژن مورد نیاز بذور را برای جوانه‌زنی تأمین می‌کند.

تسریع در جوانه‌زنی

اقدامات کافی جهت تسریع در جوانه‌زنی قبل از بذرپاشی،‌ باعث یکنواختی در جوانه‌زنی بذور می‌شود، که این مسئله خود شروع خوبی برای رشد گیاه برنج می‌باشد. چنانچه این عمل در درجه حرارت‌های پائین انجام شود، حتی 5 تا 6 روز خیساندن بذر نیز باعث تسریع در جوانه‌زنی نمی‌شود. از طرفی خیساندن به مدت طولانی ممکن است قدرت زنده ماندن بذرهای برنج را کاهش دهد. در این مورد استفاده از یک اتاق شستشو یا حوضچه جوانه‌زنی به منظور جوانه‌زنی یکنواخت بذور می‌تواند مفید باشد به طوری که بعد از قرار دادن کیسه‌های محتوی بذر در درون دستگاه، با تنظیم درجه حرارت دستگاه (در روز اول 10 درجه، روز دوم تا پنجم 15 درجه و روز ششم 30 درجه سانتیگراد = 100 درجه)، جوانه‌زنی بذور به طور یکنواخت انجام می‌شود. این عمل می‌تواند تاریخ بذرپاشی را جلو بیندازد بدون اینکه از قوه نامیه بذرهای برنج بکاهد. در روش دیگری کیسه‌های محتوی بذر تحت دمای 25 درجه به مدت 4 الی 5 روز در داخل حوضچه جوانه‌زنی که دارای ترموستات تنظیم دما می‌باشد، قرار می‌گیرند و جوانه می‌زنند. درجه حرارت اپتیمم برای تسریع جوانه‌زنی 32 درجه سانتیگراد است، زمان لازم حدود 20 تا 40 ساعت است. وقتی بذور برنج در حرارت 32 درجه سانتیگراد انکباتور (دستگاه گرم‌کننده) قرار داده شوند، حدود 21 ساعت طول می‌کشد تا بیش از 90% بذرها رویش یابند. چنانچه حوضچه جوانه‌زنی در دسترس نباشد مراحل عملیات تسریع در جوانه‌زنی به شرح زیر می‌باشد:

کیسه‌های حاوی بذر را از آب خارج کرده تا اینکه آب اضافی از آن خارج گردد. سپس بذرها را در تشت محتوی آب داغ با درجه حرارت 40 درجه سانتیگراد به مدت 10 ساعت قرار می‌دهیم پس از پایان این مدت، بذرها جوانه‌های کوچکی به طول 1 میلی‌متر به شکل سینه کبوتر تولید می‌کنند. اما اگر طویل‌تر از این شود احتمال دارد که در حین بذرپاشی شکسته شود. البته مردم ژاپن درجه حرارت 42 درجه سانتیگراد را مدنظر می‌گیرند که ممکن است کاربرد چنین آب داغی بلافاصله بعد از خیساندن مطلوب‌تر باشد. درجه حرارت فوق ممکن است تا 2 درجه سانتی‌گراد هم کاهش یابد، به همین خاطر باید کوشش کرد تا اینکه درجه حرارت 40 درجه در این مدت حفظ شود که با استفاد از دماسنج می‌توان درجه حرارت آب را کنترل نمود.

در روش دیگری کیسه‌های محتوی بذر برنج در حفره‌ای که به همین منظور در خاک ایجاد شده قرار می‌گیرد و روی آنها را به طور کامل با کاه برنج می‌پوشانند. بذرهای برنج در این روش از گرمای ایجادشده در اثر تخمیر کاه استفاده نموده و جوانه می‌زنند.

عملیات بذرپاشی

کاهش رطوبت بذور

بعد از اینکه بذور از حوضچه جوانه‌زنی خارج شدند دارای درصد رطوبت بالائی هستند و در هنگام بذرپاشی با ماشین بذرپاش یا توسط دست ایجاد چسبندگی می‌نمایند. به همین دلیل رطوبت بذور قبل از بذرپاشی باید کاهش یابد که بدین منظور از دستگاه سانتریفوژ استفاده می‌شود. به طوری که کیسه‌های محتوی بذر را به مدت 3 تا 5 دقیقه در داخل سانتریفوژ قرار می‌دهیم و رطوبت بذور به این ترتیب کاهش می‌یابد. در روش سنتی، بذور جوانه‌دار شده دارای رطوبت کمی بوده و نیازی به عملیات کاهش رطوبت بذور نمی‌باشد.

جعبه نشاء

جعبه‌هائی که در کشور ژاپن ساخته می‌شوند در اندازه‌های کوچک هستند، نشاء‌های رشدیافته در این جعبه‌ها توسط هر نوع ماشین نشاء‌کاری بدون توجه به اینکه ساخت کدام کارخانه است قابل استفاده می‌باشد. جعبه نشاء دارای ابعاد 58 سانتیمتر طول، 28 سانتیمتر عرض و 3 سانتیمتر عمق می‌باشد و جنس آنها پلاستیکی می‌باشد.

پر کردن جعبه‌های نشاء با خاک

در کشور ژاپن برای این کار ابتدا یک روزنامه (در صورت بزرگ بودن سوراخ جعبه‌های نشاء) در کف جعبه قرار داده تا ریشه‌ها بتوانند شکل حصیری (Mat) به خود بگیرند. خاک خزانه باید توسط تسطیح‌کننده تا عمق 2 سانتیمتر مسطح شود. البته در روش مکانیزه توسط ماشین بذرپاش از روزنامه استفاده نمی‌شود و تنظیم عمق خاک بستر بذر (2 سانتیمتر) توسط تسطیح‌کننده قابل تنظیم انجام می‌شود.

آبیاری جعبه‌ها

بعد از ریختن خاک بستر بذر، جعبه‌ها توسط پمپ آبپاشی می‌شوند که بر روی ماشین بذرپاش تعبیه شده و دارای نازل‌هائی با فشار قابل تنظیم برای آبپاشی است.

میزان بذر

میزان بذر مورد نیاز برای هر جعبه بستگی به نوع واریته و وزن هزار دانه آن دارد. در ژاپن میزان بذر مورد نیاز برای هر جعبه 36/0 لیتر می‌باشد. برای 100 متر مربع تعداد 22 تا 23 جعبه و 21/7 لیتر بذر خشک برنج مورد نیاز خواهد بود. در کشور ما ایران به منظور بذرپاشی واریته‌های محلی و پرمحصول مقدار 180 تا 200 گرم بذر سالم و جوانه‌دار در هر جعبه نشاء توصیه می‌شود. بذرپاشی با تنظیم رطوبت بستر بذر آغاز می‌شود. بذرپاشی زمانی باید انجام گیرد که رطوبت خاک بستر بذر به سطح 80 تا 85 درصد برسد. همه بذور نباید به طور یکجا مصرف شوند و 10 درصد از بذور باید به منظور بذرپاشی تکمیلی در جاهائی که غیریکنواخت (تنک) بذرپاشی شده است، استفاده شوند. سطح بستر بذر به منظور یکنواختی در بذرپاشی و ایجاد پوشش یکنواخت خاک باید صاف و هموار باشد. ضخامت خاک پوششی بذر باید دو برابر قطر بذر برنج باشد. در بذرپاشی چنانچه 10 تا 20 جعبه پهلوی هم قرار گیرند بذرپاشی راندمان بیشتری خواهد داشت. بعد از آبیاری کامل اقدام به پوشاندن سطح بذور توسط خاک می‌نمائیم. اگر این عملیات در صبح انجام شود می‌توان در بعدازظهر جعبه‌ها را در داخل اتاق جوانه‌زنی قرار داد. در سیستم مکانیزه ماشین بذرپاش دارای مخزن بذر با میزان پاشش قابل تنظیم بدین منظور می‌باشد که قبل از بذرپاشی اقدام به کالیبراسیون آن می‌نمائیم تا میزان بذر دلخواه در هر جعبه تأمین شود.

لزوم استفاده از خاک پوششی

پوشش دادن یکنواخت بستر بذر یکی از عوامل مهم در خروج یکنواخت جوانه‌ها از خاک می‌باشد. البته خاکی که به عنوان پوشش مورد استفاده قرار می‌گیرد ممکن است همان خاک موجود در جعبه باشد، ولی باید کاملاً عاری از هرگونه عناصر کودی باشد. میزان خاکی را که به عنوان پوشش برای هر جعبه در نظر می‌گیریم حدود 440 تا 450 گرم می‌باشد. البته خاک پوششی قبل از استفاده باید توسط یک مش با سوراخ‌هائی به قطر 3/1 تا 7/1 میلی‌متر غربال شود، سپس مورد استفاده قرار گیرد. از طرف دیگر، کلوخه‌های بزرگ خاک باید خرد شوند. اسیدیته خاک در صورت بالا بودن باید تنها با استفاده از گل گوگرد و بدون استفاده از کودهای شیمیائی تنظیم شود. پوشش دادن بذر توسط خاک چنانچه با دست انجام گیرد، سریع‌تر و مؤثرتر خواهد بود. بذور کاشته شده بعد از آبیاری کامل باید توسط خاک پوشش داده شوند. چنانچه خاک پوششی هم‌ارتفاع جعبه نشاء شده و با سطح آن مماس شود، ممکن است که آب به بیرون از جعبه نشت کند و از طرف دیگر حجم بالای خاک باعث کمبود اکسیژن در جوانه‌زنی بذور می‌شود. به منظور تسریع و یکنواختی در جوانه‌زنی و جلو انداختن ریشه‌دهی، تأمین اکسیژن شاید مهم‌تر از هر چیز دیگری باشد. نکته مورد توجه اینکه خاک پوششی بذر باعث نفوذپذیری یکنواخت خاک جعبه می‌شود. در سیستم مکانیزه مخزن حاوی خاک پوششی و تسطیح‌کننده نهائی جعبه نشاء، آخرین بخش ماشین بذرپاش را تشکیل می‌دهد.

مدیریت رویاندن بذر در اتاقک رشد

بعد از بذرپاشی، جعبه‌ها باید فوراً در داخل جعبه کشودار پرورش بذر یا تاریکخانه قرار گیرند، که در تاریکخانه درجه حرارت به طور اتوماتیک در 32 درجه سانتیگراد می‌شود که این عمل توسط ترموستاتی که از قبل نصب و راه‌اندازی شده انجام می‌گیرد. رطوبت مورد نیاز نیز توسط تشت محتوی آب داغ که توسط هیتر گرم شده و در قسمت پائین تاریکخانه قرار دارد، به صورت بخار تأمین می‌شود. بعد از دو روز، جوانه‌زنی به طور همزمان انجام می‌شود. در این شرایط همه جوانه‌ها به شکل گیاهچه‌های ایده‌آل از خاک خارج می‌شوند، که طول کولئوپتیل آنها حدود 2/1 سانتیمتر می‌باشد. بنابراین، در این لحظه می‌توان به مرحله بعدی که شروع سبز کردن می‌باشد، وارد شد.

رویاندن بذر به روش ساده

چنانچه اتاقک رشد در اختیار نباشد، عمل جوانه‌زنی باید با استفاده از یک روش ساده و به سرعت انجام گیرد. جعبه‌های حاوی بذر باید در کنار هم بر روی زمین در هوای آزاد و آفتابی قرار گیرند و روی آنها با پلاستیک پوشانده شود (ایجاد گرمخانه). سپس درجه حرارت خاک بستر بذر باید به 30 درجه سانتیگراد برسد که این عمل از طریق قرار دادن جعبه‌ها در معرض آفتاب به مدت 2 ساعت انجام می‌گیرد. از طرف دیگر پوشش پلاستیک از خشک‌شدن ‌آنها نیز جلوگیری می‌کند. جعبه‌های گرم‌شده باید به صورت ردیف‌های 20تائی بر روی هم قرار گرفته و توسط 2 پایه چوبی مکعب‌شکلی به ابعاد 10 سانتیمتر از زمین فاصله گیرند. بعد از پوشاندن جعبه‌ها توسط پلاستیک، در صورت امکان آنها را باید توسط حصیر پوشاند. سپس گیاهچه‌های جوان رشد می‌کنند و زمانی که طول آنها به 10 میلی‌متر رسید وارد مرحله بعدی یعنی سبزشدن می‌شوند.

کنترل گیاهچه‌ها تا مرحله 5/1 برگی

در پرورش گیاهچه‌ها علاوه بر یکنواختی و میزان رشد، وضعیت تولید نشاسته نیز مهم می‌باشد. گیاهچه‌ها تا مرحله 5/1 برگی باید در حرارت‌های پائین نگهداری شوند. به طور کلی کنترل درجه حرارت در مراحل ابتدائی رشد به این دلیل مهم می‌باشد که جوانه‌زنی یکنواخت و ارتفاع کم گیاه باعث سهولت کار ماشین نشاء‌کار می‌شود. درجه حرارت بالا باعث ضعف گیاه و نیز ضعیف‌شدن برگ و ساقه شده که نتیجه آن سرعت در رشد و کاهش تولید نشاسته در گیاهچه‌ها می‌باشد. بنابراین، عناصر غذائی بذرهای برنج ممکن است مصرف شوند و در این حالت به خاطر کمبود مواد غذائی، رشد و توسعه ریشه‌ها کاهش می‌یابد. رشد اولیه سریع برگ‌ها و ساقه‌ها ممکن است باعث کاهش نفوذ نور و در نتیجه کاهش تولید نشاسته شود، که در مراحل آخر رشد، از پتانسیل تولید و عملکرد گیاهچه کاسته می‌شود. بنابراین نکته مورد ذکر اینکه گیاهچه‌ها باید طوری پرورش یابند که در مراحل اولیه رشد بتوانند نشاسته بیشتری را تولید و ذخیره نمایند.

سبز کردن اولیه

بعد از اتمام جوانه‌زنی، مرحله مقدماتی سبز کردن آغاز می‌شود. گیاهچه‌ها وقتی از مرحله پرورش نشاء در اتاقک رویش و یا هر وسیله دیگر پرورش نشاء خارج شدند باید در داخل یک گلخانه، گرمخانه یا تونل پلاستیکی قرار گیرد. این عمل به منظور ایجاد شرایط مطلوب برای گیاهچه از قبیل طویل‌شدن طول اولین برگ، توسعه پنج ریشه طوقه‌ای در گره کولئوپتیلی و جذب ترکیبات کودی در خاک و نیز جذب آندوسپرم موجود در بذر انجام می‌گیرد. موارد ذکرشده پایه و اساس پرورش گیاهچه‌های سالم و قوی می‌باشند. در این رابطه، یکی از روش‌ها این است که گیاهچه‌ها در معرض هوا قرار بگیرند، البته نه اینکه کاملاً در معرض هوای آفتابی بیرون قرار گیرند بلکه باید در داخل گرمخانه پلاستیکی قرار گیرند تا اینکه علاوه بر تأمین و جذب اکسیژن از نور مستقیم خورشید نیز در امان باشند. برای محافظت گیاهچه‌ها از نور خورشید و درجه حرارت بالا در طول روز، و درجه حرارت پائین در شب، از پلاستیک و یا حصیر می‌توان به عنوان پوشش گرمخانه استفاده کرد. نکته دیگر اینکه درجه حرارت باید طوری کنترل شود که تفاوت زیادی بین درجه حرارت شب و روز وجود نداشته باشد. سبز کردن باید در مدت سه روز انجام شود. درجه حرارت در روز اول 25 درجه سانتیگراد، در روز دوم 20 درجه سانتیگراد بوده و در روز سوم پوشش پلاستیک را باید برداریم.

آماده‌سازی خزانه در زمین اصلی و انتقال جعبه‌های نشاء به خزانه

در پرورش نشاء مکانیزه سه نوع بستر خزانه وجود دارد که عبارتند از خزانه آپلند، نیمه‌آپلند و خزانه مرطوب که در خزانه‌های نیمه‌آپلند و مرطوب مدیریت آبیاری به سهولت انجام می‌گیرد. در خزانه خشک از گلخانه نیز می‌توان استفاده نمود به طوری که نشاء‌ها بعد از مرحله اولیه سبز شدن به گلخانه منتقل شده و در بستر خشک گلخانه در کنار هم چیده شده و با استفاده از آب‌پاش آبیاری شوند.

آماده‌سازی بستر خزانه

زمین انتخاب‌شده بدین منظور باید با عمق کم شخم زده شود و خاک آن به خوبی خرد گردد. اسیدیته آن باید 5 تا 5/5 باشد که به منظور کاهش اسیدیته مقدار 30 تا 60 گرم پودر گوگرد در 1 متر بستر خزانه استفاده می‌شود. کاربرد کود پایه مورد نیاز نمی‌باشد به خاطر اینکه ریشه نشاء‌های جوان به مقدار کمی از جعبه خارج و وارد خاک بستر می‌شوند. پهنای بستر خزانه 6/1 متر (برای قرار دادن دو جعبه در کنار هم) و ارتفاع آن 10 سانتیمتر بوده و طول آن به دلخواه و بستگی به شرایط و اندازه زمین دارد. به طوری که برای نشاء‌کاری یک هکتار، 240 جعبه نشاء مورد نیاز می‌باشد.

قرار دادن جعبه‌ها در بستر خزانه

سطح بستر خزانه باید بسیار صاف و یکنواخت باشد به طوری که ته جعبه نشاء با سطح بستر خزانه مماس باشد. چنانچه سطح بستر خزانه یکنواخت نباشد آب و مواد غذائی در یک طرف جمع شده و باعث ضعیف‌شدن نشاء‌ها در طرف مقابل می‌شوند.

سبز کردن

وقتی که مراحل اولیه رویاندن و سبز کردن به پایان رسید یعنی زمانی که گیاهچه‌ها به رنگ سبز روشن درآمدند، عملیات سبز کردن باید فوراً آغاز شود. کنترل گیاهچه‌ها باید به نحوی انجام شود که سبز شدن آنها در مدت 8 روز به اتمام رسد. در این مدت نیازهای غذائی ضروری گیاهچه باید تأمین شود. سؤالی که در اینجا مطرح است این است که آیا ریشه‌های طوقه‌ای واقع در گره کولئوپتیلی می‌توانند برای جذب عناصر غذائی در خاک به طور کامل توسعه یابند. توسعه ریشه‌های طوقه‌ای به کنترل درجه حرارت و تأمین رطوبت بستگی دارد. زمانی که اندازه ذرات خاک 05/0 میلی‌متر (بافت متوسط) باشد، ریشه‌ها به خوبی توسعه می‌یابند، به خاطر اینکه در چنین خاکی رطوبت بخش‌های سطحی و عمقی یکنواخت بوده و نفوذپذیری هوا نیز در آنها بیشتر است.

مدیریت خزانه:

کنترل حرارت

نشاء جوان پس از سبز شدن در طول روز به حرارتی بیش از 20 درجه سانتیگراد نیاز دارد. اگر درجه حرارت بیش از 30 درجه باشد نشاء‌ها به صورت میله‌ای و باریک رشد می‌کند و در حرارت کمتر از 20 درجه رشد نشاء به کندی انجام می‌شود. درجه حرارت کافی و مناسب برای رشد نشاء در طول شب بین 15 تا 20 درجه می‌باشد. حرارت 12 درجه در طول شب برای نشاء مشکل چندانی ایجاد نمی‌کند در حالی که پائین آمدن دما تا زیر 12 درجه و بیش از 20 درجه به مدت چندین ساعت رشد فیزیولوژیکی نشاء را دچار اختلال می‌نماید. به منظور کنترل حرارت خزانه از دماسنج برای ثبت حرارت می‌توان استفاده نمود و در صورت افزایش بیش از حد حرارت در زیر تونل پلاستیکی با کنار زدن پلاستیک و افزایش تهویه و مدیریت صحیح آبیاری درجه حرارت کنترل خواهد شد.

مدیریت آبیاری

مدیریت آبیاری به منظور رشد مناسب نشاء‌ها، تنظیم اسیدیته خاک و کنترل بیماری‌های قارچی، کنترل درجه حرارت و ریشه‌دهی مناسب نشاء‌ها و تسهیل نشاء‌کاری با ماشین نشاء‌کار بسیار مهم می‌باشد.

کنترل بیماری‌ها

با استفاده از مدیریت صحیح ‌آبیاری بیماری‌های قارچی در خزانه کنترل می‌شوند. چنانچه درجه حرارت خزانه پس از انتقال جعبه‌های نشاء، بالاتر از 30 درجه سانتیگراد باشد و خزانه به مدت چندین روز بدون آب باقی بماند، بیماری‌های قارچی از جمله فوزاریوم، پی تیوم و غیره توسعه یافته و باعث مرگ گیاهچه می‌شوند. برای جلوگیری از این خسارت، پس از انتقال جعبه‌های نشاء به خزانه اقدام به آبیاری می‌نمائیم تا حدی که جعبه‌های نشاء کاملاً غرقاب گردند. علاوه بر این در طول دوره داشت، چنانچه درجه حرارت در طول ساعات گرم روز بالاتر از 30 درجه سانتیگراد باشد، خزانه به مدت 3 تا 6 ساعت به حالت غرقاب نگه داشته می‌شود و بقیه ساعات روز اقدام به تخلیه آب و زهکشی خزانه می‌نمائیم تا حدی که خزانه کاملاً از آب تخلیه گردد و امکان رشد کافی ریشه‌ها و خروج گازهای مضر فراهم شود.

کنترل سرما

برای کنترل سرما در شب‌ها و روزهای خیلی سرد می‌توان خزانه را در طول شب یا روز به حالت غرقاب نگاه داشت. اما با طولانی‌شدن طول مدت غرقابی مشکلات ماندابی و عدم خروج گازهای مضر باعث صدمه و خسارت نشاء‌ها خواهد شد. لذا باید نسبت به تخلیه آب از کرت‌ها اقدام نمود و حتی‌المقدور چندین ساعت در طول روز خزانه بدون آب باشد.

کنترل گرما

برای کنترل گرما در خزانه خصوصاً در روزهای خیلی گرم، قبل از افزایش بیش از حد دما در زیر تونل پلاستیکی، باید با کنار زدن بخش‌هائی از نایلون اقدام به تهویه خزانه نمود. به منظور کاهش بیشتر دما، غرقاب نمودن خزانه و برقراری جریان آب در آن بسیار ضروری است.

تنظیم اسیدیته (PH) خزانه

همان‌طوری که آب در کنترل سرما و گرما نقش دارد، مدیریت صحیح آبیاری می‌تواند اسیدیته خاک خزانه را تنظیم نماید. با غرقاب نمودن خزانه می‌توان خاک‌های اسیدی،‌ قلیائی و آهکی را به سوی خنثی‌ گرایش داد.

شرایط ایده‌آل نشاء‌های برنج به منظور نشاءکاری

در هر نشاء جوان، نیمه بالغ و بالغ، نشاء‌های بسیار خوب آنهائی هستند که دارای پتانسیل تولید بالائی باشند. در اثر کمبود نور و افزایش تراکم در جعبه نشاء با مشاهده پهنک برگ‌های پائینی در مراحل اولیه پرورش نشاءها، ملاحظه می‌گردد که برگ‌های پائینی نشاء‌های جوان، نیمه‌بالغ و بالغ در مقایسه با برگ‌های بالاتر، به خاطر کمبود نور طویل‌تر می‌شوند. نکته قابل توجه در پرورش نشاءها این است که نشاء‌های پرورش‌یافته باید دارای میانگره‌های کوتاه‌تر و ضخیم‌تری باشند. ارتفاع نشاء‌ها باید به اندازه‌ای باشد که تنها برای ماشین نشاء‌کار مناسب باشد. بنابراین پرورش نشاء‌های سالم کلید موفقیت کشت برنج است.

گیاهچه‌ها زمانی می‌توانند شرایط ایده‌آلی داشته باشند که دارای ساختاری هرمی شکل باشند. به طوری که دارای مزوکوتیل کوچک (فاصله بین بذر و غلاف ساقه‌چه)، برگ‌های سبز روشن و ریشه‌های طوقه‌ای کاملاً توسعه یافته بوده و حدود 4 برگ نیز داشته باشند. کیفیت گیاهچه‌ها به مقدار زیادی به طول مزوکوتیل و طول میانگره‌های پائینی بستگی دارد. اما در مورد ریشه باید گفت که چنانچه کولئوپتیل در بخش پائین‌تری بوده و ساقه اصلی نیز قوی باشد، گیاهچه‌ها قادر خواهند بود چند روز بعد از انتقال به مزرعه ریشه‌های جدید زیادی تولید نمایند که کندن آنها از زمین مشکل می‌باشد. شرایط مطلوب گیاهچه‌های بالغ نیز همانند گیاهچه‌های جوان می‌باشد.

نشاء‌ها زمانی که به مرحله 5/3 تا 4 برگی رسیدند اقدام به نشاء‌کاری آنها می‌نمائیم. بدین منظور چند ساعت قبل از نشاء‌کاری بسته به درجه حرارت هوا اقدام به خارج کردن نشاء‌ها از خزانه نموده تا رطوبت جعبه‌های نشاء کاهش یابد و نشاءکاری با ماشین نشاء‌کار به سهولت انجام شود.