ازت

ازت یکی از عناصر اصلی مورد نیاز گیاه می باشد و بیشتر از سایر عناصر در تغذیه گیاهی مصرف میشود.

 گرچه 78 درصد حجم هوا را ازت تشکیل می دهد ولی کمبود آن در گیاه بیشتر از سایر عناصر دیده می شود. تنها گروه کوچکی از موجودات مثل بعضی از باکتری ها و جلبک ها قادرند ازت هوا را جذب کنند.
 
نقش اصلی ازت برای گیاه، در تشکیل پروتوپلاسم و اسید نو کلئیک می باشد. بدون ازت رشد گیاه به مقدار بسیار زیادی کاهش می یابد. از علایم کمبود ازت کم رشدی، زردی و کوچ ماندن برگها می باشد. معمولاً علایم کمبود در برگ های پیر، بیشتر نمایان می شود تا برگ های جوان تر، زیرا ازت می تواند از قسمت های پیر به قسمت های جوانتر منتقل گردد.

کمبود شدید ازت، باعث ریزش پیش از موقع برگ می شود. از سوی دیگر ازت زیادی باعث رشد ترد و آبدار(Succulent) گیاه شده و برگها رنگ سبز تیره ای به خود می گیرند.

در درختان میوه ازت زیادی باعث تاخیر در ایجاد گل و میوه می شود و در اواخر فصل رشد، موجب رشد شاخه های جوان می شود که نسبت به سرمای زمستانه آسیب پذیرند. در سبزیهای برگی، ازت را می توان به مقدار زیاد مصرف کرد تا باعث تسریع رشد سبزینه ای آنها گردد.

مواد آلی منبع تولید ازت در خاک اند. این مواد در اثر پوسیده شدن، ازت را به صورت یون های نیترات و آمونیم که قابل جذب برای گیاه است آزاد میسازند. هنگام تجزیه مواد آلی، هر چه نسبت کربن به ازت(C/N) کمتر باشد تجزیه سریع تر رخ می دهد.

آمونیم آزاد شده می تواند توسط گیاه جذب شده و یا توسط عمل نیتریفیکاسیون(Nitrification) به یون نیترات تبدیل شود

ازت آزاد هوا می تواند توسط بعضی باکتری ها (مانند ریزوبیوم) که در غده ریشه های گیاهان تیره لوبیاسانان (بقولات) یافت می شوند و یا بعضی جلبک ها جذب شده و برای گیاه قابل استفاده گردد. گیاهان تیره لوبیاسانان، سالانه می توانند مقدار قابل ملاحظه ای ازت در خاک تثبیت کنند.

مقدار زیادی از ازت خاک توسط ریشه جذب می گردد و باقی مانده می تواند به راحتی از راه آبشویی (Leaching به ویژه در مناطق مرطوب) یا به راه های دیگر از خاک خارج گردد. به علاوه، ازت خاک توسط بعضی از باکتریها نیز بصورت ازت آزاد درمی آید که به عمل دی نیتریفیکاسیون(Dinitrification) معروف است.

عمل دی نیتریفیکاسیون غیر هوازی است، بنابراین در خاک های فاقد تهویه این عمل با شدت بیشتری صورت می گیرد.

کودهای ازته به دو صورت آلی (کودهای دامی، گرداستخوان، خون خشک و برگ پوسیده) و معدنی (نیترات آمونیم، فسفات آمونیم، اوره و غیره) وجود دارند.

ازت به صورتهای نیترات ،یون آمونیم و اوره قابل جذب گیاه است. فرم اصلی ازت در خاک بوده و فرمهای ، و پس از مدتی کم و بیش کوتاه بصورت در می آیند. تبدیل این فرمها به موجب آزاد شدن گشته و pH خاک را نقصان می دهد.

ازت موجود در کودها را بصورت درصد ازت خالص ذکر می نمایند. نیترات آمونیم 33 درصد ازت داشته و هر دو فرم ازت آن قابل جذب گیاه می باشند. چون دارای بار منفی است جذب کلوئیدهای خاک نشده و در معرض شستشو از خاک است.
 
اما چون دارای بار مثبت است جذب کلوئیدهای خاک می گردد و بتدریج بصورت در می آید. اوره رایج ترین کود ازت در ایران است. اوره از ترکیبات آلی بشمار رفته و به همین فرم قابل جذب گیاه می باشد. از محلول اوره در محلول پاشی برگ گیاهان نیز استفاده میشود.

اوره نیترات آمونیم را می توان قبل از کاشت محصول و یا بصورت سرک و بعد از آن که گیاه مقداری رشد نمود به خاک داد. سولفات آمونیم علاوه بر ازت دارای 24 درصد گوگرد است. هیدرات آمونیم را که از حل شدن آمونیاک در آب بدست می آید قبل از کاشت بوسیله سرنگهای مخصوص در زیر لایه ای از خاک قرار می دهند.

آمونیاک مایع دارای درصد زیادی ازت است. آمونیاک مایع را در بشکه های تحت فشار حمل نموده و توسط سرنگهای مخصوصی در خاک تزریق می کنند. محلول آمونیاک و بخصوص آمونیاک مایع را می بایستی در خاک مرطوب تزریق نمود تا در محلول خاک حل شده و در خاک به خوبی توزیع گردد.

همچنین تراکم خاک مرطوب امکان پذیر بوده و نتیجتاً از فرار آمونیاک جلوگیری شود. کودهای اوره، هیدرات آمونیم و آمونیاک مایع برای خاکهای دارای pH بیشتر از 8 مناسب نیستند. در این گونه خاکها ازت این کودها بصورت گاز آمونیاک در آمده و از خاک خارج می گردد.

نیترات کلسیم و نیترات پتاسیم درصد ازت کمی داشته وکمتر بعنوان منبع کود ازت در خاک مصرف می شوند. این کودها غالباً در محلولهای غذائی بعنوان منابع کلسیم یا پتاسیم مورد استفاده قرار می گیرند

فسفر

فسفر موجود در کودهای شیمیائی معمولاً بصورت یونهای و می باشد که فرمهای قابل جذب فسفر هستند.

اسید فسفریک نیز که از تجزیه مواد آلی خاک حاصل می شود قابل جذب گیاه است، اما بصورت کودشیمیائی مصرف نمی شود. غالباً درصد فسفر کودهای شیمیائی را بصورت درصد اکسید فسفر ذکر می نمایند.

قسمت اعظم کود فسفره ای که به خاک داده می شود. بوسیله کلسیم در خاکهای قلیائی و بوسیله آهن و آلومینیم در خاکهای اسیدی تثبیت می گردد. معمولاً تا کود فسفره ای که به خاک داده می شود در سال اول بصورت قابل جذب گیاه باقی می ماند و بخش کمی نیز طی سالهای آینده قابل جذب گیاه می گردد.

میزانهای فوق الذکر با روش کوددهی، بافت و ترکیب خاک ، سوابق مصرف کود فسفره در خاک و مقدار کود فسفری که مصرف می شود بستگی دارد. چون میزان محلول بودن و حرکت کود فسفره در خاک بسیار محدود است می بایستی کودهای فسفره را قبل از کاشت به خاک داد و آنها را مستقیماً در ناحیه توسعه ریشه قرار داد. حداکثر میزان محلول فسفر در pH 6 تا 5/6 مشاهده می شود.

بنابراین رساندن pH خاک به این حدود می تواند در افزایش محلول بودن و جذب فسفر موثر باشد. تغییر pH خاک در خاکهای اسیدی با اضافه کردن آهک و در خاکهای قلیائی با اضافه کردن گوگرد یا کودهای اسیدی انجام پذیر است. مصرف مقدار زیادی کود حیوانی نیز می تواند در نقصان pH خاک مفید باشد. میزان محلول بودن کودهای فسفره نیز متغیر است.

ترتیب محلول کودهای فسفره را می توان بصورت زیر نوشت :
با این که اسید فسفریک 54 درصد اکسید فسفر دارد و بسیار محلول می باشد، اما استفاده از این اسید قوی بعنوان کود بدون خطر نیست. امروزه به مصرف کودهای متراکم مانند سوپر فسفات تریپل و فسفاتهای آمونیم تمایل بیشتری نشان داده می شود.

فسفاتهای اخیر ناخالصی کمی از نظر عناصر مختلف دارند مثلاً سوپر فسفات تریپل فاقد گوگرد است، اما سوپر فسفات معمولی حدود 12 درصد گوگرد و 18 تا 21 درصد کلسیم دارد. مصرف کودهای ناخالص می تواند نیاز به بعضی عناصر را کاهش دهد.