بیدمشک

 

سایت کشاورزی ایران : به فارسی به‌طور کلی ”بیدمشک“ و ”گل بیدک“ گویند. نام‌های محلی آن در مناطق مختلف ایران در کتول ”مشک فیک“، در گرگان ”مشبد“، در مینودشت ”سوگوت“، در ارسباران ”پیشی ‌پیشی“ و در سردشت ”دار فشفشه“ می‌باشد. در کتب تاریخی قدیم و در کتب طب سنتی آن را با نام‌های ”گربه بید“ و ”بهرامج“ و ”شاه بید“ و ”بید طبری“ و ”خلاف بان“ و ”وشع“ و ”خلاف بلخی“ نام برده‌اند.

نام علمی بیدمشک

Salix aegyptiaca L. و مترادف‌های آن Gmelin S. nitida و S. pholomoides M.B و Boiss S. medemii و S. cinerea var medemii Boiss و S. caprea auctnon L از طرف گیاه‌شناسان مختلف نام‌گذاری شده است.

شکل ظاهری بیدمشک

درختچه‌ای است دو پایه زینتی و گاهی به‌صورت درخت ولی به هر حال بلندی آن متوسط و از ۸ متر تجاوز نمی‌کند. زیر پوست و روی چوب این درخت برجستگی‌های تیزی وجود دارد. برگ‌های آن در پایه‌های نر و ماده متفاوت است. روی برگ سبز تیره و پشت آن کرکدار و روشن می‌باشد. گل‌های درختان ماده معمولاً بیضی شکل و پهن‌تر از برگ‌های درختان ماده است. گل‌های آن معطر می‌باشد.

محل رویش بیدمشک

این درختچه بومی ایران است و در جنگل‌هی جلگه‌ای شمال از درهٔ چهل چای مینودشت در شرق گرگان تا دره تالار و هراز و نور و کجور، رامسر، منجیل و آستارا تا اردبیل و ارسباران و هم‌چنین در مناطق استپی و نیم‌ خشک اصفهان، کرمان، شیراز و مناطق جنوبی البرز و توچال و هزار بند انتشار دارد. بنابراین وجه تسمیه آن که آن را بید مصری می‌دانند صحیح نیست.
گونه دیگری از بیدمشک به نام علمی Bronm Salix aegyptiaca L. var longifrons در مناطق استپی نیم خشک البرز و زاگرس در اراک، همدان، آذربایجان شرقی و غربی و فارس کشت می‌شود و عرق بیدمشک بیشتر از این نوع به‌دست می‌آید.

ترکیب شیمیائی بیدمشک

از نظر ترکیبات شیمیائی در پوست درخت بید وجود گلوکوزید سالیسین تأیید شده است. به علاوه در پوست این درخت، موم، صمغ، اکسالات و تانن وجود دارد. مصرف گلوکوزید سالیسین در کنترل روماتیسم مفصلی حاد، به‌صورت دو گرم هر سه تا چهار ساعت، مؤثر است.

روش تهیه سالیسین به‌طور ساده و در مقیاس مصرف شخصی در خانه

۵ کیلوگرم پوست بی را در مقدار کافی آب ‌جوش بجوشانند تا کمی غلیظ شود و از پارچه‌ای صاف کنند و آن‌قدر شیر آهک رقیق روی صاف شده پوست بید بریزند که ماده رنگین شود. سپس محصول را با کاغذ صاف کنند و صاف شده را تبخیر کنند تا در حد شربت غلیظی در آید. پس از آن کمی الکل ۳۶ درجه در آن بریزند که ماده صمغی آن رسوب کند و مجدداً آن را صاف کنند و با تقطیر الکل را از آن بگیرند و محصول را به‌قدری که لازم است تبخیر کنند و در جای سرد نگهداری نمایند.
سالیسین به شکل تیغه‌های پهن متبلور می‌شود. برای خالص کردن، آن را در آب جوش حل کرده و مقدار کمی زغال حیوانی به محلول می‌افزایند و صاف نموده و می‌گذارند متبلور شود. سالیسین خالص به شکل تیغه‌های باریک و پهن و سفید مرواریدی و طعم تلخ شبیه بید به‌دست می‌آید. سالیسین در آب سرد فقط به میزان ۵ـ۴ درصد حل می‌شود ولی در آب جوش و الکل محلول است.

موارد کاربرد و نحوه مصرف

سایت کشاورزی ایران : برای کاهش تب و درد و التهاب یک قاشق مرباخوری از گرد پوست بید خشک را در یک پیمانه (۲۰۰گرم) آب سرد به مدت ۸ ساعت خیس کنید و پس از صاف کردن در هر روز سه پیمانه بخورید. پودر این محلول تلخ و قابض است و می‌توان آن را با کمی عسل یا آب‌میوه شیرین دیگری مخلوط کرد.
۵ گرم سالیسین را در ۵۰ گرم آب جوش حل کنند و صد گرم قند سائیده در آن حل نمایند و برای رفع تب نوبهٔ اطفال با قاشق کوچک به‌تدریج بیاشامند.
اگر ۱ـ۲ قاشق قهوه‌خوری عصاره روان سنبله‌های بید (شاتون‌ها) را هنگام خواب بخورند در رفع بیخوابی ناشی از ضعف اعصاب و رفع اشکال در عادت ماهیانه دردناک و رفع ناراحتی‌های اعصاب مفید است.

بیدمشک در طب سنتی

▪ از نظر طبیعت، گل بید (شاتون‌های آن) سرد و کمی تر، برگ آن سرد و خشک و میوه آن سرد و تر و کمی قابض است.
▪ از نظر خواص، مقوی دماغ و قلب و بازکننده انسداد کبد است.
▪ بعضی از انواع سردرد را رفع می‌کند.
▪ رفع عطش می‌کند و معده را تقویت می‌کند.
▪ برای رفع بیماری‌های گرم نافع است.
▪ عرق گل‌های آن از خوردن خود گل‌ها مفیدتر است.
▪ برگ آن قابض است و عصاره برگ بید مسهل بلغم و صفرا و صرع و تب با لرز و برای بازکردن انسداد کبد و یرقان مفید است.
▪ مدر است و برای رفع اختناق رحم و درد مفاصل و نقرس نافع می‌باشد.
▪ قطره آن در گوش برای پاک کردن چرک گوش مفید است.
▪ نشستن در دم کرده برگ و شاخه آن برای رفع عفونت‌های اعضاء تحتانی بدن نافع است.
▪ دم کرده برگ آن برای اسهال خونی و خوردن عرق شکوفه آن برای خفقان گرم و تب‌های گرم نافع است.
▪ صمغی که از برگ آن گرفته می‌شود مقوی دید چشم است.
▪ خاکستر چوب آن برای قطع خونریزی و با سرکه برای زگیل و ورم پستان و زخم‌های مخملک و آبله و ورم‌های گرم مفید است.
▪ مقدار مصرف آن از آب جوشانده یا دم کرده برگ آن ۳۲ ـ ۸۰ گرم با شکر می‌باشد.
جالینوس طبیعت بیدمشک را سرد و تر می‌داند و عده‌ای سرد و خشک. از نظر خواص عرق بیدمشک را از هر نظر از عرق بید قوی‌تر می‌دانند. عرق بیدمشک مقوی دل و دماغ و ملین مزاج است. برای تقویت نیروی جنسی در گرم مزاج‌ها اثر مفید دارد. بوئیدن گل آن مقوی دماغ و از بین برنده بادها و گازهای غلیظ است. اگر با دم کرده برگ آن غرغره کنند و یا از روغن شکوفه آن به پیشانی بمالند، برای تسکین سردرد گرم مفید است. روغن شکوفه بیدمشک سرد و تر است.

تهیه روغن شکوفه بیدمشک

مقدار نیم کیلو گرم روغن کنجد را گرفته و ۱۲۰ گرم شکوفه بیدمشک را در آن می‌ریزند و روی آتش خیلی ملایم می‌‌گذارند تا به‌تدریج آب آن بخار شود و فقط روغن بمالند و البته توجه شود که نسوزد.