گندم آذر 2

وجود شرایط خاص آب وهوایی و تعداد اقلیم ، زراعت در مناطق دیم را با مشکلات زیادی مواجه ساخته ساخته است . استرس های خشکی ، سرما ، گرما ، توزیع نتمناسب بارندگی ووجود بیماری های  زنگ زرد از جمله عوامل کاهش تولید محصول گندم (دیم ) در مناطق به شمار می آیند . با توجه به اهمیت گندم و نقش آن در تغذیه جامعه ، بخش غلات موسسه تحقیقات کشاورزی دیم با تأییدات الهی و تلاش ارزنده پرسنل  فنی ایستگاه های دیم ، پس از سالها تلاش و کوشش شبانه روزی ، گندم نان آذر 2 را اصلاح و معرفی نموده است .رقم آذر 2 حاصل تلاقی سرداری (Sefid) با لاینBb/Inia/Kvz/my 71/Maya  S می باشد که بعد از رورگ گیری در بخش غلات دیم کرج و گزینش درایستگاه دیم مراغه و سایر ایستگاه ها به علت برخورداری از ویژگی های خاص زراعی ، لاینKvz/my 71/Maya  S  

   تحت عنوان رقم آذر2 در سال 1378 برای کشت در مناطق سردسیر و معتدل دیم کشور معرفی شد .(1 و 3 )

رقم آذر بعد از سال ها ارزیابی در ایستگاه های مختلف دیم کشور ، به علت دارا بودن صفاتی مانند زودرسی ، تحمل به تنش های خشکی ، سرما و دارا بودن عملکرد بیشتر نسبت به شاهد های سرداری و سبلان به ترتیب ( 14 و 16 درصد ) انتخاب شد . میانگین عملکرد چند ساله رقم آذر 2 در کلیه مناطق مورد بررسی معادل 2143 کیلوگرم در هکتار بوده که نسبت به شاهد سرداری 269 کیلوگرم در هکتار اضافه محصول داشته است . با احتساب قیمت هر کیلوگرم گندم از قرار مبلغ 850 ریال ، ارزش افزوده آن نسبت به رقم سرداری معادل 228650 ریال در هکتار می باشد .

عملکرد دانه : 

رقم آذر بعد از سال ها ارزیابی در ایستگاه های مختلف دیم کشور ، به علت دارا بودن صفاتی مانند زودرسی ، تحمل به تنش های خشکی ، سرما و دارا بودن عملکرد بیشتر نسبت به شاهد های سرداری و سبلان به ترتیب ( 14 و 16 درصد ) انتخاب شد . میانگین عملکرد چند ساله رقم آذر 2 در کلیه مناطق مورد بررسی معادل 2143 کیلوگرم در هکتار بوده که نسبت به شاهد سرداری 269 کیلوگرم در هکتار اضافه محصول داشته است . با احتساب قیمت هر کیلوگرم گندم از قرار مبلغ 850 ریال ، ارزش افزوده آن نسبت به رقم سرداری معادل 228650 ریال در هکتار می باشد .

مشخصات زراعی :

گندم آذر 2 دارای تیپ رشد زمستانه ،زودرس ، متوسط ارتفاع بوته آن 76 سانتی متر ( ارتفاع بیشتر از سزداری و سبلان ) است . این رقم مقاوم به ورس ( خوابیدگی ) ، ریزش دانه ، سرما وخشکی می باشد ،میانگین وزن هر دانه آن 36_33 گرم است.

توصیه های بهزراعی :

تهیه بستر :

در اراضی با تناوب حبوبات ، خاک ورزی اولیه شامل گاوآهن قلمی پایه سخت ( غیر فنری) در عمق 20 تا 25 سانتی متر در پاییز بعد از برداشت گندم . خاک ورزی ثانویه با توجه به تراکم علف های هرز ، استفاده از پنجه غازی در بهار و اوایل تابستان در اولویت بعدی ، در صورت عدم دسترسی به گاوآهن قلمی پایه سخت ، خاک ورزی اولیه در پاییز با استفاده از گاوآهن برگرداندار بدون صفحه برگردان ، و خاک ورزی ثانویه در بهار و اوایل تابستان با توجه به تراکم علف های هرز ، با استفاده از پنجه غازی انجام شود .

در اراضی با تناوب حبوبات _ گندم ، استفاده از گاوآهن قلمی در تابستان بعد از برداشت نخود و استفاده از پنجه غازی در پاییز انجام شود .

زمان کاشت :

کشت گندم آذر2 از اوایل مهر ماه در مناطق سردسیر شمال غرب ، تا اوایل آذر ماه در مناطق معتدل کشور قابل توصیه است . نتایج آزمایش های صورت گرفته نشان داده است که آبیاری در اولین تاریخ کشت باعث افزایش معنی دار عملکرد دانه خواهد شد .

میزان بذر :

مصرف بذر بر اساس ، 350 بوته در متر مربع از 120 تا 135 کیلوگرم بذر در هکتار ( با توجه به وزن هزار دانه ) می باشد ، که بسته به نوع خاک ، نحوه تهیه بستر بذر ، تاریخ کاشت و سایر عوامل ، متفاوت خواهد بود .

آبیاری تکمیلی :

نتایج آزمایشهای صورت گرفته در ایستگاه تحقیقات دیم مراغه نشان می دهد که یک بار آبیاری در زمان کاشت ( اولین تاریخ کاشت ) عملکرد آن نسبت به سرداری بیشتر می شود و ضمناً به علت مقاومت به ورس ، رقم آذر2 میتوان در صورت وجود آب در مناطق کاشت در دو نوبت زمان کاشت و در مرحله ظهور سنبله آبیاری شود .

فاصله خطوط کشت :

مناسب ترین فاصله خطوط کشت برای این رقم 17 تا 20 سانتی متر است در کشت با فاصله خطوط 15 سانتی متر مقدار 145 کیلوگرم بذر در هکتار نیز توصیه می شود .

میزان و زمان مصرف کودها :

مصرف کودها بر اساس توصیه آزمایشگاه خاکشناسی منطقه بوده ولی به طور عمومی مصرف 65 کیلوگرم در هکتار کود فسفات آمونیوم و 100 کیلوگرم در هکتار اوره توصیه می شود .دو سوم کود اوره در زمان کاشت به همراه کود فسفاته و بقیه کود ازته بهار به صورت سرک توصیه می شود ( لازم به ذکر است که کود ازته نباید در مجاورت با بذر قرار گیرد .)

بیماری ها :

 بوده ، ولی نسبت به بیماری های 20 Sگندم آذر2 نسبت به بیماری زنگ زرد نیمه حساس بوده و حداکثر آلودگی آن در سال های وقوع اپیدمی

زنگ قهوه ای و سیاهک پاکوتاه گندم مقاوم است . ضد عفونی بذر با سموم قارچ کش در موقع کشت برای پیشگیری از بیماری سیاهک پنهان معمولی توصیه می شود .

کیفیت نانوایی :

گندم آذر2 دارای دانه سفید رنگ ، متوسط درصد پروتیین آن در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مراغه در طول چند سال آزمایش2/11_5/9 درصد بوده که برای پخت نان های ایرانی مناسب است .

کلزا

انتخاب مزرعه و تناوب زراعی:
کلزا در محدوده وسیعی از خاک ها رشد می کند، ولی مناسبترین اراضی برای رشد کلزا، خاک هایی با بافت متوسط، زهکشی مناسب، مواد آلی کافی و PH حدود 5/6 می باشد. کلزا در شرایط ایستابی، سیلابی و زهکشی ضعیف زمین و PH پایینتر از 5/5 نباید کشت شود. کلزا در تناوب هر محصولی که اجازه تهیه بستر مناسب بذر را داده و از توسعه عوامل بیماری زای خاک زی جلوگیری کند، رشد می نماید. به ویژه در تناوب با غلات، عکس العمل مطلوبی نشان می دهد. این تناوب باعث کنترل بیماری های، آفت و علف های هرز کلزا می گردد. تحقیقات نشان داده که عملکرد گندم پس از کلزا حدود 27 درصد بیشتر از عملکرد گندم پس از آیش بوده است.
کشت متوالی کلزا در یک زمین یا کشت ان در تناوب با سایر گیاهان جنس براسیکا باعث تشدید بیماری های کلزا می گردد، چرا که در این حالت عامل بیماری زا می تواند در سالهای متوالی در خاک و روی گیاه میزبان باقی بماند و جمعیت خود را افزایش دهد. بنابراین هنگام انتخاب یک منطقه برای تولید کلزا، توجه به تناوب زراعی منطقه بسیار مهم است. زراعت های متعددی هستند که بیماری مشترک با کلزا دارند

لیست زراعت های عمده و فاصله زمانی بین تولید آنها با کشت کلزا

محصول	تناوب سال	ملاحضات
گندم، یولاف، جو	0	هیچ بیماری مشترکی وجود ندارد. این گیاهان می توانند قبل یا بعد از کلزا کشت گردند. دقت شود باقی مانده علف کش کشت را به تعویق می اندازد.
ذرت و سورگوم	1	در مناطقی که آترازین برای کنترل علف هرز استفاده می شود.
	0	اگر باقی مانده علف کش قابل ملاحضه نباشد.
سیب زمینی، شبدر، لوبیا و پنبه	1	بیماری مشترک ریزوکتونیا و فوزاریوم ریشه
یونجه و سویا	2	بیماری مشترک ریزوکتونیا، فوزاریو ریشه و پوسیدگی اسکلروتینیایی ساقه.
آفتابگردان و کلزا	3	بیماریهای مشترک ریزوکتونیا، فوزاریوم ریشه، و وسیدگی اسکلروتینیایی ساقه، برای جلوگیری از افزایش بیماری ها، آفات و علف های هرز، کلزا نباید بیش از یک مرتبه در یک دوره چهارساله کشت گردد.

از موارد مهم دیگر که باید به آن توجه کرد علف های هرز و علف کش های مصرف شده در زراعت های قبلی مزرعه است. همیشه باید قبل از کشت

کلزا یا هر محصول حساس دیگر به برچسب علف کش های مصرفی توجه نمود.

لیست علف کشهای مشترک و دوره انتظار آنها

علف کش	محدودیت (ماه)	علف کش	محدودیت(ماه)
Accent	10 ماه در PH کمتر از 5/6 18 ماه در PH بیشتر از 5/6	Lorox	4
Ally	18	Lorox Plus	18
Atrazine	12	Pinnacle	5/1
Beacon	18	Princep	12
Canopy	18	Pursuit	26
Classic	15	Reflex	18
Command	16	Salute	12
Devrinol	12	Scepter Commence	18
Dual	18	Sencor	12
Glean	18	Squadron	18
Harmony Extra	2	Tornado	18
Lexone	12	Tri-Scept	18
		Turbo	12

انتخاب رقم:
ارقام کلزا از نظر تیپ رشد با توجه به ریخته ارثی به سه گروه عمده تقسیم می شوند.
ارقام کلزا با تیپ رشد بهاره(Spring): این ارقام برای به گل رفتن به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتی گراد به مدت یک هفته نیاز دارند.
ارقام کلزا با تیپ رشد بینا بین (Intermediate): این ارقام جهت بهاره سازی یا شروع رشد زایشی به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتی گراد و کمتر به مدت یک ماه نیاز دارند. تیپ رشد بینابین نیز به دو زیر گروه تیپ رشد بینابین زودرس و بینابین متحمل به سرما تقسیم می شود.
ارقام کلزا با تیپ رشد زمستانه (Winter): این گروه تحمل به سرمای بسیار خوبی داشته و جهت شروع رشد زایشی به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتی گراد و کمتر به مدت یک و نیم ماه نیاز دارند.

آماده سازی زمین:
مجموعه شرایطی که سرعت جوانه زنی و ایجاد پوشش سریع و یکنواخت را فراهم می سازد باعث بهبود کنترل علف های هرز و افزایش مقاومت به سرما و عملکرد دانه می شود. بستر بذر باید نسبتا هموار باشد و تا عمق مناسبی رطوبت کافی داشته باشد. ساختمان سطح خاک باید دارای دانه بندی خوبی بوده و حاوی 30 تا 45 درصد ذرات ریز و مقداری کلوخه کوچک جهت جلوگیری از فرسایش باشد. اگر بستر بذر حاوی دانه های ریز زیادی باشد، رطوبت خاک از دسترس خارج می شود، بستر بذر سله می بندد و سطح بسیار محکمی را ایجاد می کند که این موضوع باعث استقرار ضعیف گیاهچه ها و اتلاف رطوبت می گردد. بنابراین جهت تهیه بستر بذر مناسب ضمن دقت در انتخاب مزرعه معمولا عملیات آماده سازی زمین شامل شخم، دیسک و ماله انجام می شود.
پس از شخم عمیق برای از بین بردن کلوخه های خاک، دوبار دیسک عمود بر هم ضروری می باشد. در این مرحله می توان علف کش پیش از کاشت مانند ترفلان را نیز با خاک مخلوط نمود، همچنین از کودهای شیمیایی پایه مورد نیاز استفاده کرد. جهت استفاده از علف کش ترفلان، تهیه زمین و بستر کاشت باید به نحو مطلوبی انجام پذیرد. در زمین هایی که دارای کلوخه هستند و یا خشکه کاری می شوند، این علف کش تاثیر لازم را خواهد گذاشت. زیرا این علف کش در مرحله جوانه زنی، علف های هرز را کنترل می کند. بنابراین باید خاک تا حدی مرطوب بوده و علف کش در عمق 10 سانتی متری خاک قرار گیرد. پس از دیسک زدن، از ماله نیز جهت تسطیح زمین و کمک به سبز شدن یکنواخت مزرعه استفاده می گردد.

تاریخ کاشت:
جهت پوشش مناسب مزرعه و رشد مطلوب و افزایش تحمل به سرما، کلزا باید در تاریخ مناسب کشت گردد. به طور کلی کلزا باید 6 هفته قبل از شروع اولین یخبندان (دمای کمتر از -4 درجه سانتی گراد) کشت شود. کاشت زود هنگام باعث جذب مقدار زیادی آب و مواد غذایی در طول فصل پاییز و در نتیجه رشد زیاد بوته ها می شود که این مسئله بقای گیاه در زمستان را کاهش می دهد. از طرف دیگر کاشت با تاخیر نیز باعث کوچک ماندن گیاه و عدم ذخیره کافی مواد غذایی شده و این مسئله نیز خطر سرمازدگی را افزایش می دهد. چنانچه قبل از شروع زمستان، بوته 8 برگی، قطر طوقه 8 میلی متر، طول ریشه عمودی گیاه 15 تا 20 سانتی متر و وزن خشک بوته 6 تا 8 گرم باشد، درجه حرارت -18 تا -22 درجه سانتی گراد برای بوته قابل تحمل است و اگر بوته قبل از شروع زمستان در مرحله 4 برگی با قطر طوقه 5 میلی متر و طول ریشه عمدی 7 تا 9 سانتی متر باشد. درجه حرارت -13 تا -17 درجه سانتی گراد را تحمل می نماید.
تاریخ های کاشت زیر برای اقلیم های مختلف توصیه می شوند:
اقلیم گرم و مرطوب: گیلان (10 تا 25 مهر)، مازندران(15 مهرماه تا 15 آبان ماه)، گلستان(30 مهر تا 15 آبان)، در منطقه گنبد به دلیل خشکی اول فصل و عدم وجود سرمای شدید زمستانه، تاریخ کاشت 10 تا 30 ابان توصیه می گردد.
اقلیم گرم و خشک: خوزستان(1 تا 20 آبان)، جیرفت(نیمه اول ابان)، زابل(20 مهر تا 10 آبان)، ارزوییه کرمان(نیمه دوم مهر تا نیمه اول آبان)، ایران شهر(10 تا 20 آبان)، برازجان(10 تا 30 آبان)، سرپل ذهاب( 1 تا 15 آبان)، داراب(20 مهر تا 10 آبان)، حاجی آباد(1 تا 15 آبان) و بم (نیمه اول آبان).
اقلیم معتدل سرد: تهران(20 تا 30 شهریور)، زرقان فارس(20 شهریور تا 15 مهر)، قزوین(15 تا 30 شهریور)، اصفهان(15 تا 30 شهریور)، اسلام آباد غرب(15 تا 30 شهریور) و نیشابور( 20 شهریور تا 10 مهر).
اقلیم سرد: همدان(10 تا 20 شهریور)، مشهد(نیمه دوم شهریور)، شهرکرد(نیمه دوم شهریور)، ارومیه(نیمه دومشهریور)، اراک(نیمه دوم شهریور)، شاهرود(نیمه دوم شهریور) و میاندوآب(نیمه دوم شهریور).

میزان بذر و تراکم بوته:
کلزا در دامنه وسیعی از تراکم بوته سازگاری دارد. بدین معنی که مصرف 4 تا 10 کیلوگرم بذر در هکتار، تفاوتی در عملکرد دانه ایجاد نخواهد کرد. تراکم بوته 60 تا 80 بوته در متر مربه ایده آل می باشد. تراکم بوته کمتر از 20 بوته در متر مربع باعث افزایش خوابیدگی و حساسیت به سرما و نهایتا کاهش عملکرد دانه می گردد. اگر مزرعه کلزا در زمستان با خسارت سرما مواجه شده باشد، باید قبل از نابود کردن و شخم زدن مزرعه، 10 تا 20 بوته سالم کلزا وجود داشته باشد، بوته ها می توانند با افزایش شاخه دهی، فواصل بین خود را پر نمایند. در این حالت، عملکرد دانه این مزرعه 60 تا 70 درصد عملکرد مزرعه ای است که 60 تا 80 بوته در متر مربع داشته باشد. با این حال تراکم بوته پایین مزرعه باعث ایجاد پوشش تنگ می شود که این مسئله، تراکم علف های هرز و رقابت آنها را افزایش می دهد و همچنین باعث ایجاد ساقه های محکم و قطور می گردد و برداشت مزرعه با مشکل مواجه می شود. ترا کم بوته مطلوب باعث زودرسی و یکنواختی در رسیدگی می گردد و ساقه های نازک ایجاد شده، راحت تر برداشت می شوند. به هر حال تراکم های بوته بالا نیز نه تنها عملکرد دانه را افزایش نمی دهند، بلکه ممکن است خطر وقوع ورس و بیماری را افزایش دهند. علاوه بر این باعث ضعیف و کوچک شدن بوته ها و نهایتا موجب افزایش خطر سرمازدگی در زمستان می شوند.
میانگین تعداد بذر در یک کیلومتر کلزا حدود 250هزار عدد است. بنابراین یک کیلوگرم بذر کلزا با اندازه متوسط، تراکمی حدود 25 بوته در متر مربع ایجاد می کند. با توجه به شرایط خاک، کیفیت بذر و روش کاشت، درصد جوانه زنی متفاوت خواهد بود. برای تعیین مقدار مناسب بذر جهت کاشت، باید بر چسب کیسه بذر را برای اطلاع از وزن هزار دانه و درصد خلوص بذر مطالعه کرد. میانگین میزان بذر مصرفی در صورت وجود بستر بذر مناسب، 5 تا 7 کیلوگرم در هکتار در روش کشت ردیفی و 7 تا 9 کیلوگرم در هکتار در روش دست پاش.

عمق و ابعاد کشت:
بذر کلزا را باید به دلیل ریز بودن باید در عمق کم کشت کرد. عمق کاشت معمولا بین 1 تا 3 سانتی متر با توجه به نوع رقم، بافت و ساختمان خاک، رطوبت خاک و اقلیم منطقه در نظر گرفته می شود. بذرهای کوچک کلزا در شرایط ایده آل باید به خاک پوشانده شوند، اما در مناطق خشک لازم است بذر کمی عمق تر کاشته شود تا با اطمینان بیشتری با رطوبت خاک در تماس باشد. حفظ رطوبت برای جوانه زدن سریع لازم است. بنابراین بهتر است یک غلظت سبک برای فشردن خاک پس از کاشت زده شود.البته این عمل در خاک های سنگین توصیه نمی شود. عمق کاشت بیش از 4 سانتی متر، جوانه زنی را به تاخیر انداخته، بنیه بذر را ضعیف نموده و تکامل  گیاهچه را در پاییز به تعویق می اندازد.
فاصله خطوط کاشت می تواند بر روی کنترل علف های هرز، حساسیت به خوابیدگی، میزان مصرف آب و کود ازته و در نهایت عملکرد دانه اثر داشته باشد. فاصله خطوط 15 تا 35 سانتی متر که در اغلب بذر کارهای غلات دانه ریز قابل تنظیم است، برای کشت کلزا نیز مناسب می باشد. فاصله بوته ها روی ردیف هم 3 تا 4 سانتی متر در نظر گرفته می شود.

روش کاشت:
کلزا را به دو روش دست پاش و مکانیزه می کارند. در کشت دست پاش به میزان بذر بیشتری نیاز خواهد بود. در این روش، بستر بذر باید کاملا صاف شود و پس از پخش بذر، یک دیسک یا غلطک بسیاز سبک زده شود تا تماس کافی بین بذر و خاک ایجاد گردد. آبیاری باید با دقت زیاد انجام شود تا از شسته شدن بذر و عدم یکنواختی در بستر مزرعه جلوگیری گردد.
در روش کشت مکانیزه هم می توان با خطی کار غلات و هم بذرکار پنوماتیک، عمل کاشت را انجام داد. در هنگام استفاده از بذرکار غلات باید تنظیم دستگاه را با توجه به عمق مناسب کاشت و میزان بذر مطلوب تغییر دارد. این عمل کمی مشکل است زیرا که بذر کلزا نسبت به بذر غلات ریزتر بوده و عمق کاشت آن سطحی تر می باشد. همچنین می توان از موزع مخصوص کلزا و تثبیت کننده عمق در این دستگاه ها استفاده نمود. از آنجایی که شرایط فیزیکی خاک در همه مناطق کشور مناسب نبوده و تمامی بذور کلزای کشت شده قادر به سبز شدن نمی باشند، بنابراین استفاده از دستگاه پنوماتیک به جز در مناطق خاص کشور توصیه نمی شود.
در روش کشت مسطح، بهتر است فاصله خطوط کشت 30سانتی متر در نظر گرفته شود و در روش کشت ردیفی ، فاصله ردیف ها 60 سانتی متر و در روی هر ردیف، دو خط کشت در نظر گرفته می شود. در این شرایط بهتر است از بذر کار برزگر همدانی استفاده شود که در این صورت، توجه به نکات زیر ضروری است:

1-دریچه روی مخزن بذر و زیر موزع ها در کمترین مقدار ریزش بذر قرار گیرد
2-زبانک زیر موزع ها با موزع ها مماس شود.
3-قسمت کشویی یا قسمت دنده ای موزع ها در حداقل تماس با بذر باشد.
4-برای استمرار ریزش بذر(رعایت فاصله بذر روی خط)، درجه دنده روی 70 تا 90 باشد.
5-خطی کارهای اضافه روی پشته حذف گردد، به این ترتیب که دریچه سقوط بذر را بسته، به وسیله طناب بالا کشیده و به شاسی دستگاه متصل کرد.
6-در صورت تنظیم دقیق دستگاه و مصرف بذر با میزان توصیه شده، می توان بدن بستن یک در میان لوله های سقوط مشابه کشت گندم عمل کرد.

در هر روش کاشت، استفاده از لولر قبل از کاشت از اهمیت ویژه ای برخوردار است و عامل مهمی در سبز یکنواخت و آرایش مناسب بوته ها می باشد.

منبع: راهنمای کلزا، وزارت جهاد کشاورزی/سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی/معاونت آموزش و تجهیز نیروی انسانی

نیشکر

خصوصیات گیاهی:

 نیشکر با نام علمی Saccharum Officinarum گیاه غول پیکری از تیره غلات (Gramineae) است که به صورت چند ساله برای برداشت ساقه حاوی قند آن تولید میشود . ساقه نیشکر دارای مغز است که قند در آن ذخیره می گردد ذخیره ساکارز بیشتر در قسمتهای مرکزی و پایین انجام می شود .وجود عناصر معدنی در شربت قند بر کریستاله شدن قند اثر نا مطلوب دارد .

سازگاری:

نیشکر محصول مناطق حاره و نیمه حاره ای می باشد . تولید نیشکر در آن نواحی که میانگین حرارت ماهیانه طی حداقل 8 ماه از سال حدود 20 درجه سانتیگراد یا بیشتر باشد امکان پذیر است ، مشروط بر آنکه در هیچ ماهی از سال یخبندان وجود نداشته باشد . حرارتهای حدود 20 درجة سانتیگراد درخاک برای رشد ریشه ها مناسب است و حرارتهای کمتر از این مقدار موجب محدودیت رشد ریشه می گردد . حرارتهای کمتر از 5 درجه سانتیگراد نیز ممکن است به برگها آسیب رساند . حساسیت نیشکر به کمبود نور شدید است و پنجه زدن آن به مقدار زیادی نور نیاز دارد . مقاومت نشکر به خشکی در بعضی ارقام زیاد است . با این حال ، نیشکر به بالا بودن رطوبت خاک و محدودیت زهکشی نیز چندان حساس نمی باشد . نیشکر به شوری خاک نسبتاً مقاوم می باشد .

کود شیمیایی:

 نیاز نیشکر به عناصر غذائی زیاد است . هر تن ساقه نیشکر برداشتی موجب خروج 45/0 تا 9/0 کیلوگرم ازت و همین مقدار اکسید فسفر ، 8/1 تا 5 کیلوگرم اکسید پتاسیم و 45/ تا 8/1 کیلوگرم کلسیم از خاک می گردد . نیشکر در تمام خاکها نسبت به ازت واکنش نشان می دهد . زمان دادن کود ازته ، مقدار ازت در خاک و اثر آن بر قند در نیشکر مشابه چغندر قند است . عکس العمل نیشکر به کود فسفره به نوع خاک بستگی دارد .معمولاً مقدار 400تا 500کیلوگرم اکسید فسفر را قبل از کاشت به خاک می دهند .عکس العمل نیشکر به پتاسیم نیز به خصوصیات خاک بستگی دارد .کمبود پتاسیم منجر به پیدایش ساقه های لاغر و نرم می گردد و درصد قند را کاهش می دهد .استفاده از کود پتاسیم در نواحی جنوبی ایران ضروری بنظر نمی رسد ، بخصوص اینکه با سوزاندن برگها در جریان برداشت مقداری از پتاسیم مصرفی به خاک برگشت داده می شود .

کنترل علفهای هرز:

رقابت علفهای هرز در اوایل دوره رشد نیشکر اهمیت دارد . علف کشهای قبل از سبز شدن مانند آترا زین می تواند علفهای هرز را بین 4 تا 12 هفته پس از کاشت ( بسته به شرایط ) کنترل نماید . پس از هر برداشت نیز می توان این علف کش را بین ردیفها پاشید .

آفات و امراض:

کرم ساقه خوار نیشکر و سوسک نیشکر دو آفت مهم نیشکر در ایران بشمار می رود .خسارت کرم ساقه خوار نیشکر (sesamia nonagrioides) توسط لاروها انجام می شود که صورتی رنگ بوده و طول آنها به 30 تا 35 میلی متر می رسد . لاروها ابتدا از پانشیم غلاف برگ تغذیه کرده و سپس به داخل ساقه نیشکر وارد شده و از بافت داخلی تغذیه می کند . و باین طریق موجب خشکیدن جوانه انتهایی ساقه می گردد . ظاهراً پارازیت های طبیعی جمعیت این آفت رادر حد غیر اقتصادی نگهداشته و سمپاشی ضرورت ندارد . سوسک نیشکر یا سوسک ذرت با نام علمی Pentodon iniota یکی از آفات عمومی محصولات زراعی است که به نیشکر نیز حمله می کند . این سوسک حشره ای است به رنگ بور متمایل به سیاه و طول 20 تا 24 میلی متر که به قلمه و اندامهای زیرزمینی نیشکر خسارت وارد می سازد . حشره کامل و لارو آن هر دو از مغز قلمه و ساقه در زیر خاک تغذیه می کند . برای مبارزه با این آفت می بایستی بقایای گیاهی آلوده و علفهای هرز را زا خاک خارج و جمع آوری نمود . کنترل شیمیایی با پاشیدن حشره کشها قبل از شخم و با استفاده از طعمه مسموم امکان پذیر می باشد . بیماریهای سیاهک ، موزائیک و بوته میری آوندی نیشکر بطور پراکنده و موضعی در روی بعضی ارقام نیشکر در خوزستان مشاهده گردیده اند ، ولی در حال حاضر اهمیت اقتصادی آنها زیاد نیست . استفاده از ارقام مقاوم مهمترین راه مبارزه با این بیماریهاست .

برداشت:

 نیشکر با خنک شدن هوا در اوایل پائیز شروع به رسیدن می کند و مقدار زیادی مواد قندی در آن ذخیره می شود . در ایران ابتدا مزرعه را آتش می زنند تا برگها بسوزد .در صورتیکه برگها بخوبی نسوزد ، می توان ابتدا برگها را با علف کش گراماکسون خشکانید و 5 تا 9 روز بعد مزرعه را آتش زد برای سمپاشی می توان از هواپیما استفاده کرد .پس از سوزانیدن برگها نسبت به بریدن ساقه ها از نزدیکی سطح خاک اقدام نموده و قسمت فوقانی ساقه را که قند کمی دارد قطع می کنند ( حدود 20 تا 30 سانتی متر فوقانی که میانگره ها بخوبی تشکیل نشده اند ) . ساقه ها را روی تریلرها بار نموده و کارخانه می برند .

موارد استفاده:

 ساقه تازه نیشکر دارای 90 درصد عصاره است که حاوی 12 تا 17 درصد ساکرز می باشد . از هر تن ساقه تازه نیشکر حدود 85 تا 110 کیلوگرم قند استخراج می گردد . ملاس و تفاله دو محصول جنبی نیشکر است . از ملاس برای تهیه الکل و نیز تغذیه دام استفاده می شود . از تفاله در تهیه کاغذ ، مقوای ساختمانی و پوشهای دیگر استفاده می گردد . تفاله می تواند بعنوان بستر مرغ و دام  نیز مصرف شود .

منبع : دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب

زعفران

زعفران گیاهی است نیمه گرمسیری و در نقاطی که دارای زمستانهای ملایم و تابستان گرم و خشک باشد بخوبی می روید مقاومت زعفران در مقابل سرما زیاد است و لیکن چون دوران رشد آن مصادف با پائیز و زمستان و اوایل بهار است طبعا در این ایم به هوای مناسب و معتدلی نیاز دارد.

در دوره خواب یا استراحت گیاه (تابستان) بارندگی یا آبیاری برای آن مضر است بنابراین کشت و کار آن در مناطق گیلان و مازندران و مناطق گرم جنوب کشور معمول نیست.

اراضی آفتاب گیر و بدون درخت که ضمنا در معرض بادهای سرد نیز نباشد برای رشد زعفران مناسب است.

با این وجود در برخی از روستاهای بیرجند و قاین در زیر سایه بوته های زرشک و درختان بادام که در تابستان کمتر آبیاری می شوند کاشته می شود.حداکثر دمای این گیاه بین 40 تا 35 درجه سانتی گراد و در ارتفاع بین 1300 تا 2300 متر از سطح دریا عملکرد خوبی را نشان داده است. 

اسپرس

اسپرس گیاهی است از تیره Leguminosae  زیر تیره  Papilionaceae و قبیله  Hedysareae و جنسOnobrychis که دارای مقاومت چندین صد ساله در کشور می باشد . در گزارش های مختلف تعداد 50 الی 70 گونه از این جنس را در ایران گزارش نموده اند که در بین این گونه ها گونه D.viciifoliae از نظر خصوصیات زراعی مطلوب ترین بوده و عموما منظور از اسپرس این گونه

 می باشد . 

گیاهشناسی

اسپرس گیاهی است چند ساله بدون تیغ که دارای ریشه عمیق به قطر یک متر تا پنج سانتی متر و عمق چند متر با انشعابات جانبی بسیار (تقریبا دو برابر یونجه)می باشد. ساقه های این گیاه قائم , تو خالی با ارتفاع حدود یک متر که از قسمت طوقه برخاسته است. برگ های اسپرس شانه ای متقابل که معمولا دارای 7 تا10جفت برگچه به شکل بیضی می باشند .

اسپرس دارای گل آذین خوشه ای منفرد و قائم به طول 10 تا 15 سانتی متر که واجد دست کم ده گل صورتی یا سرخابی( Pink) با رگه های قدری تیره است . هر گل آذین دارای پنج گلبرگ شامل 2 بال, ناو و یک درفش می باشد که اندام نر و ماده گیاه در داخل دو گلبرگ ناو بوده و با اندک فشار به این گلبرگ ها آزاد می شوند. میوه این گیاه به صورت غلافی تا شکوفا به شکل عدس سطح خارجی آن مشبک و بر جسته می باشد . درون هر غلاف یک دانه منفرد قلوه ای شکل, با سطح صاف به رنگ قهوای, زیتونی روشنیا تیره به طول 3 میلی متر که ناف آن در میانه مقعر می باشد.   

امتیازات اسپرس

امتیازات این گیاه را می توان در موارد مختلفی جستجو نمود که از آن جمله می توانیم به موارد زیر اشاره نمائیم :

عدم ایجاد نفخ در دام که به همین دلیل به عنوان یک گیاه علوفه ای برای ایجاد چراگاه ایده آل می باشد.

مقاومت به آفاتی نظیر سر خورطومی ساقه, برگ و ریشه یونجه باعث گردیده که در بعضی از مناطق دنیا از جمله امریکا به علت حمله شدید آفات مذکور در غرب این کشور از این گیاه به عنوان یک گیاه مقاوم استفاده شود .

مقاومت  به سرما از جمله مواردی است که باعث شده تا اسپرس در پاییز به مدت طولانی تر از یونجه به رشد خود ادامه بدهد و در بهار زود تر فعالیت رویشی خود را آغاز نماید. موضوع اخیر در بررسی های مشاهده ای در مناطق سردسیر کشور رویت گردید.

بهبود کیفیت فیزیکی و شیمیایی خاک را باعث می گردد چون از طرفی به دلیل داشتن ریشه های عمیق باعث شکسته شدن لایه های نفوذ ناپذیر زیرین خاک و از طرفی دیگر به دلیل غدد تثبیت ازت, باروری خاک را باعث می شود . ضمنا به علت داشتن همین ریشه های عمیق و قدرت استقرار بالا , جهت جلوگیری از فرسایش آبی و بادی خاک در شیب های تند قابل استفاده است .

جذابیت گل های این گیاه برای زنبور عسل باعث شده تا در افزایش تولید عسل زنبور داران در مناطق زنبور داری از این گیاه استفاده شود .

تهیه زمین و کاشت اسپرس

نوع خاک

اسپرس در اراضی آهکی و خشک و نسبتا سبک به خوبی رشد می کند و بر عکس در زمین ها زهدار که دارای سفره زیر زمینی بالا و اراضی شور و اسیدی محصول چندان خوبی تولید نمیکند . بطور کلی نباید اسپرس و یونجه را از نظر تناسب استفاده در یک منطقه با یکدیگر مقایسه نمود و معمولا در مناطق مناسب برای یونجه کمتر به کشت اسپرس مبادرت می شود .

زمان کاشت

مناطق مهم کشت و کار اسپرس در ایران : اردبیل, کردستان , شهر کرد , آذربایجان شرقی و غربی , اصفهان , دماوند و فیروزکوه , قزوین , زنجان , طالقان و بعضی دیگر از مناطق سردسیری کشور می باشد و در تمامی مناطق فوق الاشاره به علت مقاومت گیاهچه به سرما می توان این گیاه را به صورت پاییزه وبهاره کشت نمود البته در ایتن ارتباط بهتر است در پاییز قبل از فرا رسیدن سرمای زمستانه و یخبندان گیاه به مرحله 2 تا 3 برگی رسده باشد و در بهار احتمال یخبندان زمین وجود نداشته باشد .

میزان بذر مصروفی

به طور کلی صورت رعایت نحوه و تاریخ کاشت میزان بذر مورد نیاز برای کاشت در دامنه 30 تا 50 کیلو گرم در هکتار می باشد که مقدار دقیق توصیه شده به کیفیت بذر و شرایط میکرو  و ماکرو کلیمایی بر می گردد .

کوددهی

در رابطه با نیاز کودی اسپرس ذکر این مساله ضروری است که این گیاه به دلیل داشتن غدد تثبیت  در ریشه های فرعی خود توانایی استفاده از ازت آزاد هوا را دارد و به همین دلیل بعد از رشد و توسعه کامل ریشه و شرایط مناسب برای فعالیت غده های ریزوبیوم نیاز به تامین ازت از طریق کود ازته متصور نیست ولی در سال اول کاشت به دلیل عدم تکامل ریشه ها و غدد مذکور نیاز به حدود 150 تا 200 کیلوگرم در هکتار اوره همزمان با کاشت و 200 تا 250 کیلوگرم در هکتار فسفات آمونیوم قبل از کاشت می باشد .

کنترل علف هرز

برای کنترل علف هرز پهن برگ و نازک برگ یکساله مزرعه اسپرس بهتر است در سال اول . چین اول زود تر از موعد تعیین شده برای برداشت اسپرس انجام شود . ترجیحا بایستی این برداشت زمانی انجام شود که علف های هرز تولید بذر ننموده باشند و برای کنترل علف های هرز چند ساله به طریق مکانیکی عمل می شود و در اینمورد استفاده از کولتیواتور در فاصله بین ردیف ها موثر می باشد .

از انجا که اسپرس در دام ایجاد نفخ نمی کند امکان استفاده گیاه در چراگاه ها و مراتع می باشد و برای اینکه به دوام و قدرت رشد بعدی گیاه لطمه وارد نشود دام را در مرحله تولید جوانه گل و ارتفاع 20 سانتی متری در مزرعه رها نمائیم .

منابع مورد استفاده

1-       نشریه سازمان تحقیقات , آموزش و ترویج کشاورزی

2-       ارشاد  , جعفر و فهیمه مهریان , 1361 . بیماریهای اسپرس در ایران .

3-       رضائی, عبدالمجید و بهرام گرامی , 1363 . بررسی های اسپرس

برنج

برنج پس از گندم یکی از یکی از مهم ترین محصولات زراعی است و تولید آن بخش قابل توجه ای از برنامه تأمین غذایی و خودکفایی را دربر دارد. به علت محدود بودن زمین های قابل استفاده در زراعت برنج، تولید آن از طریق افزایش محصول در واحد سطح در مد نظر قرار می گیرد. اصلاح ارقام، بهبود عملیات زراعی، کنترل علف های هرز، بیماری ها و آفت ها و اصلاح کیفت دانه برای مصرف کنندگان از هدف های اصلی افزایش میزان محصول می باشد. کیفیت برنج به رشد گیاه در طول مراحل رویشی، رشد خوشه، مواد غذایی خاک که به دانه می رسد و مرحله رسیدگی دانه بستگی دارد. در گذشته، محققان درحال تولید ارقام جدیدی با خصوصیات زراعی خوب و میزان محصول بالاتر بوده اند. درحال حاضر، توجه آن ها معطوف به کیفیت دانه و افزایش ارزش غذایی آن می باشد. در ایران به دلیل این که 95 درصد برنج های زراعی از ارقام هندی هستند، کیفیت پخت و خوراکی از مسائل جدّی به حساب می آید. ارقام برنج ژاپنی، دنه کوتاه و دارای آمیلوز پائین (18 – 17%) می باشند، اما ارقام هندی اغلب دانه بلند و با آمیلوز متوسط و بالا هستند. از عوامل تعیین کننده کیفیت پخت و خوراکی برنج، محتویات آمیلوز، همبندی ژل، درجه حرارت ژلاتینی و کشیدگی دانه پس از پخت را می توان نام برد. اما سلیقه مصرف کنندگان در مناطق مختلف فرق می کند. به دلایل زیر تعریف دقیق کیفیت دانه خیلی مشکل است :

 تفاوت اولویت های کیفی درکشورها و مناطق مختلف.

الگوهای مصرف.

 نگرش تولیدکننده دایر بر درآمد بیش تر از واحد سطح.

 اهداف تبدیل کننده شلتوک به برنج سفید از نظر راندمان تبدیل برنج سفید.

 سلیقه مصرف کننده که بیش تر درکیفیت ظاهری دانه، اندازه و شکل آن، چگونگی پخت، مزه، عطر برنج پخته تمرکز دارد

چون برنج برخلاف غلات دیگر به صورت دانه سفید کامل و پخته مصرف می شود، دائقه پسندی آن ممکن است از یک گروه محلی یا ناحیه جغرافیایی به نواحی دیگر و از کشوری به کشورهای دیگر تفاوت داشته باشد. در گیلان اختلاف سلیقه مصرف کننده بسیار شدید است، به طوری که از شهری به شهر دیگر و حتّی از یک روستا به روستای دیگر فرق می کند. اهالی هشتپر و رضوانشهر ارقام دانه متوسط حسنی و رشت و صومعه سرا و لاهیجان ارقام دانه بلند معطر را می پسندند. جالب تر از همه این است که در روستاهای طالش نشین برخلاف گیلک نشین از رقم حسنی، غریب و وووو(Voovoo) استقبال می کنند. این تفاوت پذیرش ارقام حتّی در خانواده های یک روستا و از این بیش تر اعضای یک خانواده نیز وجود دارد.بنابراین، کیفیت برنج از نقطه نظر کیفیت تبدیل دانه مانند: راندمان تولید برنج سفید، درجه پوسته گیری و مقاومت به شکستگی دانه، ابعاد دانه، خصوصیات ظاهری مانند: درجه سفیدی و شفافیت و نشانویژگی های پخت نیز فرق دارد. در بعضی از غذاهای رایج محلّی در گیلان مانند: حلوا ضیابری، نان برنجی (گندمی)، کیک برنجی (کاکا)، شیر برنج، کویی آش، مامور کا ( نوعی فرنی) صرفا بایستی از ارقام محلّی خوش کیفیت معینی مشابه حسنی و غریب استفاده کرد.

2 – خصوصیات فیزیکی کیفیت برنج :

اکثر کشاورزان و مصرف کنندگان به خصوصیات ظاهری ارقام برنج مانند: ابعاد دانه، شفافیت و گچی بودن آن توجه دارند.

الف – ابعاد دانه برنج :

ابعاد دانه عبارت است از طول، قطر و شکل دانه که از عوامل اولیه کیفی در هر برنامه اصلاحی است. در نسل های اولیه، برای اطمینان از مطابقت ابعاد دانه به منظور به دست آوردن نوع دانه مورد نظر، مقایسه مشاهده ای انجام می شود. برنامه اصلاح برنج مصر انتخاب برای اندازه و شکل دانه را از نسل F2 شروع کرده و تا تولید خط پیشرفته به یک رقم، براساس خصوصیات مشاهده ای نسل های اولیه آغاز می کند. ولی اندازه گیری های دقیق تر در نسل های پیش رفته انجام می شود. ابعاد دانه، مانند: طول، قطر و شکل دانه، به وسیله عوامل زادشناختی کنترل می شود. ابعاد دانه در کیفیت مؤثر است و نیز توسعه زراعت ارقام مختلف را تعیین می کند. عموما، در مصر ارقام دانه کوتاه ترجیح داده می شوند. کشاورزان ارقام دانه کوتاه، درشت و وزین را دوست دارند. درصورتی که مصرف کنندگان ارقام دانه کوتاه، درشت، چسبنده و نرم پخت را بهتر می دانند.

جدول 1، میانگین ابعاد دانه را برای گروه های مختلف برنج مصری نشان می دهد. بهترین ابعاد دانه ( مطابق سلیقه کشاورزان و مصرف کنندگان) در زیر گونه ژاپنی شناخته شده است.

شلتوک و برنج سفید از نظر ابعاد دانه با هم فرق دارند. این تفاوت ها به علت مقدار پوسته خارجی ارقام مختلف است و به زیرگونه های برنج بستگی ندارد. بنابراین، اغلب برنامه های اصلاح برنج براساس طبقه بندی ابعاد دانه در برنج سفید استوارن نه شلتوک.

جدول 1- مقادیر میانگین ابعاد دانه در شلتوک و برنج سفید زیرگونه های مختلف

زیرگونه	نوع برنج	طول دانه	قطر دانه	شکل دانه
ژاپنی	شلتوک	48/7	31/3	26/2
هندی	شلتوک	26/9	64/2	50/3
ژاپنی/هندی	شلتوک	37/7	96/2	56/2
ژاپنی	برنج سفید	16/5	73/2	89/1
هندی	برنج سفید	36/6	15/2	97/2
ژاپنی/هندی	برنج سفید	20/5	38/2	20/2

مدت زمان مدیدی است که طول دانه در بیش تر برنامه های اصلاح نژاد برنج برای طبقه بندی ارقام آن به عنوان یک نشانویژگی مورد استفاده قرار می گیرد. برنج سفید، براساس میانگین طول دانه به چهار گروه تقسیم می شود: کوتاه، متوسط، بلند و فوق بلند. ارقام ژاپنی اغلب دانه کوتایند. درحالی که، هندی دانه بلند یا متوسطند ( مانند: IR28). ارقام دورگه هندی/ ژاپنی در دامنه بین کوتاه و متوسط قرار دارند.

 قطر دانه عامل مهمی در تعیین شکل دانه و وزن آن محسوب می گردد. قطر دانه به طبقه بندی دانه برنج برای فرآیند تبدیل به سفید و جداکردن دانه های نارس از رسیدهکمک می کند.

 شکل دانه از نسبت طول دانه به قطر سطح مقطع آن به دست می آید و به گرد، کوتاه، متوسط و باریک وبلند طبقه بندی می شود. درمصر شکل دانه برنج درحالت ارقام هندی یا هندی/ ژاپنی از متوسط تا باریک و بلند متفاوت است. درحالی که در نوع ژاپنی (دانه کوتاه) از کوتاه تا متوسط متغیر است.

درجات زیر برای طبقه بندی برنج سفید براساس طول، شکل دانه مورد استفاده قرار می گیرد :

طول دانه برحسب میلی متر

کوتاه 50/5 >

متوسط 50/6 – 51/5

بلند 50/7 – 61/6

فوق بلند 50/7 <

شکل دانه نسبت طول به قطر دانه

گرد 0/1 >

کوتاه 0/2 – 1/1

متوسط 0/3 – 1/2

باریک و بلند 0/3 <

ب – گچی و ظاهرپسندی دانه برنج :

ظاهر پسندی دانه به مات بودن و وسعت گچی آندوسپرم(درون دانه) بستگی دارد. بر پایه مات بودن آندوسپرم، دانه برنج به واکسی یا کاملا مات با مقدار آمیلوپکتین زیاد و آمیلوز کم، و غیر واکسی یا دانه های شفاف یا مقدار آمیلوز کم، و غیر واکسی یا دانه های شفاف با مقدار آمیلوز بالا و انواع مختلف گچی طبقه بندی می گردد.

محل گچی دانه برحسب اصلاحات مرکزسفیدی، شکم سفیدی و پشت سفیدی، تعریف می شود. درحالی که درجه گچی در ارقام مختلف تغییرات زیادی دارد. گچی دانه به علت بهم خوردن نظم دانه های نشاسته با فضاهای هوا ایجاد شده و معمولا راندمان تبدیل پایینی را نتیجه می دهد.

گچی، تحت تأثیر عوامل محیطی مانند: تنش خشکی در زمان رسیدن و بیماری بلاست قرار دارد. شواهدی دال بر کنترل زادشناختی این نشانویژگی وجود دارد. بنابراین، برنامه های اصلاح نژادی مصر مشتمل بر سازگانی برای بررسی درجه گچی از تسل F3 می باشد. گچی با افزایش نسبت شکستگی و کاهش برنج سالم خروجی از دستگاه تبدیل، راندمان تبدیل را کم می کند. گچی دانه با بالارفتن حساسیت نسبت به حمله حشرات در دوره انباری برنج مستقیما رابطه دارد. گچی دانه در کیفیت پخت و خوراکی بی تأثیر است.

اغلب ارقام برنج مصری که در شرایط عادی رشد قرار می گیرند و به خوبی تبدیل می گردند و دانه کوتاه هستند، به خوبی سفید و شفاف می باشند. در میان ارقام مصری گیزا 181 بهترین ظاهرپسندی دانه را دارد، زیرا از شفافیت بالایی برخوردار است. از طرف دیگر IR28 و گیزا 175 نسبت به برنج های دیگر خیلی گچی هستند.

2 – 2 – راندمان تبدیل برنج :

عمل تبدیل شلتوک به برنج سفید مرکب از چندین مرحله ی مکانیکی است که پوسته خارجی، لایه های سطحی آندوسپرم و جنین دانه جدا می شود. راندمان یا بازدهی تبدیل عبارت است از: میزان برنج سفیدی که از شلتوک به دست می آید و یکی از مهم ترین عوامل تأثیر کننده در قیمت برنج می باشد. عوامل متعددی در کیفت تبدیل دخالت دارند. ارقام با دانه های بلند و باریک بیش تر از برنج های دانه کوتاه و گرده، دست خوش شکستگی قرار می گیرند. به علاوه، خلوص رقم نیز در کیفیت تبدیل تأثیر می گذارد، زیرا دستگاه های پوست کنی برای انواع مختلف دانه برنج کارایی ندارد. وجود برنج قرمز، دانه های پوک و سنگ ریزه، راندمان کل تبدیل را کاهش می دهند. به نظر می رسد، رطوبت شلتوک از عوامل اصلی مؤثر در کیفیت تبدیل باشد. دانه های با رطوبت زیاد، خیلی ترم بوده و تحت فشار پوست کن می شکنند و دانه های خیلی خشک نیز شکننده هستند. بنابراین، میزان خرده برنج را در فرآیند تبدیل افزایش می دهند. برای بهبود کیفیت تبدیل بایستی به اصلاح ارقامی از برنج کوشش کرد که تحمل تنشی جذب رطوبت را داشته باشد. در برنامه اصلاح برنج مصر برای بهبود کیفیت تبدیل روش انتخاب بوته از نسل F4 شروع می گردد. ارقام دانه کوتاه (زیر گونه ژاپنی) دارای بازدهی تبدیل بالاتر از هندی هستند(جدول 2).

جدول 2

راندمان تبدیل زیرگونه های برنج مصری

نام زیرگونه	درصد پوست کنده	درصد تبدیل	درصد برنج سالم
ژاپنی	1/81	3/71	2/65
هندی	4/78	2/69	0/58
ژاپنی/هندی	8/79	3/69	2/61

2 – 2- 1 - در صد پوست کنی :

عمل پوست کنی باعث برداشته شدن پوسته شلتوک با وارد کردن حداقل آسیب به دانه و جدا کردن آن از برنج می گردد که در نتیجه این فرآیند برنج قهوه ای حاصل می گردد. درصد پوسته درارقام مختلف از 16 تا 24% متغیر است. درارقام برنج مصری متعلق به زیرگونه ژاپنی راندمان پوست کنی بالاترین مقدار را دارد و پس از آن گروه های ژاپنی/هندی و سپس ارقام برنج هندی پائین ترین مقدار را دارند (جدول 2). پوست کن ها مخلوطی از برنج قهوه ای، دانه های شلتوک پوست نکنده، پوسته ها، دانه های شکسته و رویان دانه ها را تولید می کنند. عامل اصلی مؤثر در فرآیند پوست کنی، مقدار رطوبت برنج می باشد. شلتوک و برنج قهوه ای خصوصیات مختلفی دارند: جرم حجمی شلتوک کم تر از برنج قهوه ای است و دانه های شلتوک از نظر اندازه بزرگ تر از برنج قهوه ای هستند.

2 – 2 – 2 – مراحل تبدیل برنج :

فرآیند جدا کردن رؤیان و لایه خارجی سبوس از برنج قهوه ای به سفیدکنندگی یا تبدیل معروف است. سایندگی، عبارت است از: فرآیند جداکردن لایه زیرآلورن پس از سفیدکنندگی به منظور شفاف سازی ظاهردانه برنج. سایش و خراش دوروند اصلی مورد استفاده در جداکردن لایه سبوس از برنج قهوه ای می باشند. سایش ، سبوس را از دانه های شکسته می کند، ولی خراش سطح سخت دانه را سبوس گیری می کند.

درجه تبدیل بستگی به سلیقه مصرف کننده یا تأیید مقررات وضع شده متفاوت است. معمولا رنگ دانه های برنج تبدیلی و میزان شکستگی سنجیده می شود. به هرحال، برنج سفید شامل دانه های کامل و شکسته با اندازه های مختلف است. سبوس برنج و رؤیان دانه 8 تا 10 درصد وزن دانه را حایز است. ارقام ژاپنی معمولا درصد تبدیلی بالاتر از ارقام هندی دارند.

2 – 2 – 3 – درصد برنج سالم :

برنج تبدیلی شامل برنج سالم با اندازه های مختلف، برنج شکسته و مقداری سبوس است. بسیاری از مصرف کنندگان و فروشندگان، برنج تبدیلی کل را نمی پذیرند و فقط برنج سالم را ترجیح می دهند. جدا سازی این اجزاء را درجه بندی می گویند. با این حال، دانه های شکسته، قطعاتی از دانه ها هستند که طول های مختلفی دارند و بعضی از آن ها به سه چهارم طول دانه سالم می رسند و بعدا با الک یه دو اندازه مختلف جدا می شوند.تولید برنج سالم به عوامل مختلفی مانند: نوع دانه، رقم، گچی، شریط محیطی دوره رسیدگی دانه و بعضی عملیات زراعی دیگر بستگی دارد. درصد برنج سالم تحت تأثیر نگاهداری پس از برداشت، دوره و شرایط انباری و فرآیند تبدیل قرار می گیرد. ارقام هندی در مصر مقدار برنج سالم خیلی کمتر از ارقام برنج ژاپنی دارند.

2 – 3 – ترکیبات شیمیایی برنج :

ترکیبات شیمیایی، نشاسته، پروتئین، لیپید، خاکستر، مواد معدنی، فیبری و مقدار رطوبت در کیفیت غذایی برنج مانند کیفیت پخت و خوراکی تأثیر دارد. ترکیبات شیمیایی برنج با سایر غلات زیاد تفاوت ندارد. ترکیبات شیمیایی گیاهی دانه برنج براساس نوع رقم، شرایط محیطی و عملیات زراعی متفاوت است. شلتوک و برنج قهوه ای دارای ترکیبات شیمیایی بیش تر از برنج سفید هستند.

2 – 3 – 1 – رطوبت برنج:

همه برنج ها به دلیل یکسان نبودن زمان رسیدگی در مزرعه از نظر رطوبت باهم فرق دارند. در زمان برداشت مقدار رطوبت معمولا 20 درصد است، ولی پس از چند روز و در ضمن روند برداشت و خرمن کوبی به سرعت تا 18 – 15 درصد پائین می آید. بنابراین، مقدار رطوبت یک عامل بی ثباتی بوده و تحت تأثیرمرحله رسیدگی و شرایط خشک کردن قرار دارد. مقدار رطوبت در بعضی از خصوصیات کیفی مانند: تبدیل و بازدهی برنج سالم، کیفیت پخت و دوره انباری داشته و خصوصیات کیفی برنج های دارای رطوبت بالا سریع تر از پایین تغییر می کند.

2 – 3 – 2 – نشاسته برنج:

نشاسته از سازندگان اصلی و حدود 90 درصد ماده خشک برنج سفید را تشکیل می دهد. نشاسته مرکب از دونوع مولکول می باشد: آمیلوز و آمیلوپکتین. مولکول آمیلوز دارای ساختمان زنجیری خطی و شامل حدود 50 واحد دکستروز است، درحالی که، مولکول آمیلوپکتین شاخه دار بوده و تعداد واحدهای دکستروز بیش تری دارد. نسبت آمیلوز به آمیلوپکتین عامل اصلی تعیین کننده کیفیت پخت و خوراکی برنج محسوب می گردد. انواع مولکول نشاسته، در ساختار دانه، چسبندگی پس از پخت، تمایل دانه به شکستگی و خصوصیات فرآوری مختلف، مستقیما اثر می گذارد. همچنین عکس العمل برنج به پخت به طور وسیعی با نوع نشاسته ارتباط دارد. اگر نسبت آمیلوز به آمیلوپکتین افزایش یابد، درجه حرارت ژلاتینی زیاد می شود، اما جذب آب کم می گردد.

کاشت کلزا

 

شروع کاشت و شناسایی مراحل رویش - تا آنجا که می توانید کاری کنید که گیاه هرچه زودتر سبز شود تا از قرار گرفتن جوانه ها در معرض بیماری های خاک زاد جلوگیری شده و از تبدیل علف ها به رقیب زراعت جلوگیری گردد. - بذر را در عمق 1/5 تا 2/5 سانتی متری و در رطوبت بکارید و یا مزرعه را بلافاصله آبیاری کنید. - دمای خاک برای سبز شدن حداقل باید 10c یا بیشتر باشد. - کلزای پاییزه را زمانی کشت کنید که قبل از رسیدن سرمای منطقه حداقل 8 برگ کامل داشته و یک رزت قوی تشکیل داده باشد. - از بذر های تمیز و گواهی شده استفاده کنید. - بذر های گواهی شده کشاورز را از داشتن زراعتی با ویژگی های مورد انتظار مطمئن می سازد. از فروشنده بذر اطلاعات مربوط به بیماری ها و گواهی عدم وجود علف های هرز را درخواست کنید. شما که قصد ندارید بذر علف هرز و یا بیماری را به مزرعه خود وارد کنید! - بذر های چاق و به خوبی رسیده بخرید. - از بذرهایی با 95% قوه نامیه و یا درصد قوه نامیه بالاتر استفاده کنید تا به سبز یکنواخت برسید * هرگز، هرگز، هرگز در مورد ضد عفونی کردن بذر خست به خرج ندهید این کار نوعی صرفه جویی کاذب است رقمی را انتخاب کنید که برای منطقه شما مناسب باشد. * کاشت خیلی عمیق بذر توسعه بیماریهای جوانه را تشدید می کند. بهاره یا پاییزه؟ این نخستین تصمیمی است که باید بگیرید ارقام بهاره برای به ساقه رفتن و گل دادن نیاز به سرما ندارد ولی ارقام پاییزه برای به ساقه رفتن و گل دادن به یک دوره مشخص سرما نیاز دارند تا به اصطلاح بهاره شوند بهاره یا پاییزه بودن دلیل مقاومت به سرما نیست ارقام پاییزه در مناطق سرد و سرد معتدل در اواسط شهریور تا اواسط مهر کشت می شوند و عملکردی بیشتر از ارقام بهاره دارند و بسته به رقم از اواخر خرداد تا اواسط تیرماه برداشت می شوند. - ارقام پاییزه را طوری بکارید که حدود هشت هفته امکان رشد داشته و بتواند رزت قوی برای مقابله با سرما تولید کنند. - ارقام پاییزه را در مناطق اراک، قم، همدان، مناطق سردسیر کرمانشاه، کردستان، لرستان، آذربایجان غربی و شرقی، مناطق سرد فارس، اصفهان و اردبیل و نواحی کوهستانی و سرد مازندران کشت کنید. - اگر رقم پاییزه را دیر بکارید احتمال سرمازدگی جوانه ها بسیار زیاد خواهد بود. اگر زمان کاشت توصیه شده سپری شد، بهتر است از کاشت کلزا صرفنظر کنید. - ارقام بهاره را در مناطقی که خطر سرمای زمستانه وجود ندارد، کشت کنید. عملکرد آنها از ارقام پاییزه کمتر است. - ارقام بهاره را طوری بکارید که سرمای بی موقع به آنها آسیب نرساند. با توجه به اینکه ارقام برای ساقه رفتن نیاز به سرما ندارند، بنابراین دوره رزت کوتاهی دارند و بلافاصله به ساقه می روند و اگر بی موقع کاشته شده باشند، این احتمال هست که وقوع سرما به ساقه های تازه آسیب برساند. - در نواحی دشت مازندران و گرگان و گلستان در مناطق معتدل و نسبتا گرم جنوب کشور نظیر برخی مناطق خوزستان، فارس، گچساران و مناطق گرم غرب کشور و برخی مناطق سیستان و بلوچستان و کرمان از ارقام بهاره استفاده کنید. در انتخاب رقم مناسب با مراکز تحقیقات، مروجین کشاورزی و کارشناسان شرکت دانه های روغنی مشورت کنید. - برای نواحی اختصاصی کشت کلزا ارقام جدید در حال بررسی هستند. نتایج آزمایش های مراکز تحقیقاتی و آزمایش های استانی را قبل از انتخاب یک رقم بررسی کنید. یک رقم را هم به خاطر عملکرد بیشتر و هم به خاطر ویژگیهای خاص آن نظیر مقاومت به بیماری و غیره انتخاب کنید. - خود را عادت دهید که سالی یکبار آزمایش های مراکز تحقیقاتی را ببینید! این بازدیدها اگر به صورت دسته جمعی باشد مطمئنا چیزهایی به شما خواهد آموخت که تا آن زمان از آن بی اطلاع بودید! - اگر برای افزایش عملکرد خود را تنها به انتخاب رقم وابسته کنید مسلما ناامید خواهید شد. یک رقم ممکن است توانایی ژنتیکی تولید عملکرد بالایی داشته باشد ولی اگر از نظر مدیریت مزرعه کوتاهی شود، به ظرفیت های بالقوه نخواهد رسید. ارقام کلزای پاییزه با مدیریت درست توانایی تولید 4 تن دانه در هکتار دارند. وقتی تنها 1 تن در هکتار عملکرد دارید، 3 تن محصول را به علت ضعف مدیریت از دست داده اید!! - ارقام بهاره در مناطق مازندران و گرگان بدون آبیاری کشت می شوند. در اینجا کاهش عملکردها ممکن است تا حدی ناشی از شرایط جوی باشد. ولی وقتی در 2 مزرعه مجاور یکدیگر یک مزرعه 3تن و مزرعه دیگر 1 تن محصول می دهد آیا می توان شرایط جوی را مقصر دانست؟. شناخت مراحل مختلف رشد کلزا   دانه رست رزت ساقه رفتن و غنچه دهی مرحله گل پس از گل مقایسه رنگ دانه ها از نظر آمادگی برای برداشت   بسیار دیر آماده برداشت خیلی زود تغذیه کلزا مطمئن شوید که تغذیه کلزا متعادل است هیچ زمینه به زراعی در کلزا بازگشت سرمایه ای همانند آنچه در حاصلخیزی خاک سرمایه گذاری شود، ندارد. کلید موفقیت در به حداکثر رساندن تولید کلزا حاصلخیزی و حاصلخیزی است. آزمایش خاک را در تابستان به عنوان جزیی از کار و قبا از کاشت کلزا انجام دهید. کلزا تقریبا به نسبت های زیر نیازمند عناصر پرمصرف است: N : P2O5 : K20 : S 5 : 2/4 : 4 : 1 معنی آن این است که اگر مثلا 100 کیلوگرم N (حدود 217 کیلوگرم اوره) به مزرعه می دهید، باید همراه آن 48 کیلوگرم P2O5 (87 کیلوگرم فسفات آمونیوم)، 80کیلوگرم فسفات آمونیوم حدود18% نیتروژن دارد، می توانید حدود 17 کیلوگرم از اوره مصرفی کم کنید و 200 کیلوگرم اوره بدهید. اگر آزمون خاک نشان دهد که مقداری از مواد غذایی در خاک وجود دارد، آنقدر کود بدهید که نسبت فوق رعایت شود. اضافه بر آن هدر دادن پول و کود است. - متعادل بودن مواد غذایی امری اساسی است. - تجزیه خاک نشان خواهد داد که مقداری از کودهای مورد نیاز در خاک وجود دارد. آزمایشهای تجزیه خاک با توجه به نسبت های فوق مقدار کودهای قابل توصیه را اعلام خواهند کرد. - به این نکته توجه کنید که مقدار کود مصرفی باید با توقع عملکرد متناسب باشد. انتظار نداشته باشید که بدون دادن کود کافی عملکرد رضایت بخشی داشته باشید. - مصرف کود زمانی موثر است که آب کافی در دسترس گیاه باشد. - در مثال فوق کودهای توصیه شده برای عملکردی حدود 1700 کیلوگرم در هکتار است. در بسیاری از کشورها با استفاده از سه اصل زیر مقدار کود دهی را تعیین می کنند: - درصد عنصر در ساختمان گیاه - مقدار این عنصر در خاک( که با آزمون خاک تعیین می گردد) - عملکرد مورد نظر( به کیلوگرم در هکتار) فرمول محاسبه مقدار N، P2O5 و K2O به شرح زیر است. 1- مقدار N مقدارN - NO3 موجود در خاک (به کیلوگرم در هکتار) - (عملکرد مورد نظر به کیلوگرم در هکتار) (0/065) = N مصرفی 2- مقدار P2O5 به روش بری عملکرد مورد نظر * {(مقدار P2O5 در آزمون خاک بر حسب ppm ) (0/0017) - 0/036} = P2O5 مصرفی مقدار P2O5 به روش اولسون عملکرد مورد نظر * {(مقدار P2O5 موجود در خاک بر حسب ppm ) (0/00034) - 0/054} = P2O5 مصرفی تعیین K2O عملکرد مورد نظر * {(مقدار K2O در آزمون خاک بر حسب ppm ) (0/0022) - 0/036} = K2O مصرفی مثلا اگر در آزمون خاک مقدار P2O5 به روش اولسون 13ppm تعیین شد و عملکرد مورد نظر 2500 کیلوگرم در هکتار باشد، مقدار P2O5 قابل توصیه عبارتست از: کیلوگرم در هکتار 18/5 = 2500 * {(13) (0/0022) - 0/036} = P2O5 مصرفی - اگر عملکردهای بیشتر توقع دارید، به شرط تامین آب باید کود را افزایش دهید. - مصرف کود اضافی هدر دادن پول و مسموم کردن زمین است. - مدیریت تنها مصرف کود و دادن آب نیست، مدیریت واقعی کود به اندازه مورد نیاز گیاه و دادن آب به حد کافی و به موقع است. - کود را باید طوری بدهید که متناسب با رشد گیاه باشد. در زراعت کلزای پاییزه کود پتاسه و فسفره را در پاییز بدهید. حدود یک سوم کود نیتروژنه را در موقع کاشت و دو سوم آنرا در بهار و با شروع ساقه رفتن در دو قسط حدود یک سوم را در شروع ساقه رفتن و یک سوم باقیمانده را در اوایل گل کردن بدهید. مقدار بذر * کلزا را در بستری بکارید که به حد کافی چسبندگی داشته باشد. در غیر اینصورت عمق کاشت را نمی توان کنترل کنید. * بستر کاشت هنگامی که چسبندگی کافی دارد که وقتی وارد آن شدید، بیشتر از ضخامت کفه چکمه های کار در خاک فرو نرود. * هر ساله تصمیم گیری در مورد فشرده کردن خاک را بر پایه شرایط خاک انجام انجام دهید. معمولا خاکهای ریز بافت به سادگی و بیش از حد به هم می چسبند، و وقتی چسبیدند می توانند چنان فشرده شوند که تامین اکسیژن برای رشد جوانه محدود شود. مقدار بذر - دامنه تغییرات بذر مصرفی 5 تا 10 کیلوگرم در هکتار است. مزرعه را طوری بکارید که متناسب با شرایط خاک و احتمال مقابله با تنش ها در هر متر مربع 75 تا 185 بوته داشته باشید. زراعت - کلزا را همانند گندم در فواصل ردیف های 15 تا 25 سانتی متری بکارید. فاصله ردیف های زیاد سبب رشد شدید بوته ها و ایجاد مشکل در برداشت می گردد. - ریزی و درشتی دانه (اندازه دانه - وزن هر دانه) بر مقدار بذر مصرفی تاثیر گذار است. هر قدر دانه ها درشت تر باشند، در هر کیلوگرم بذر تعداد کمتری بذر وجود دارد و در نتیجه مصرف بذر بیشتر می شود. - شرایط کاشت از جمله خطر بالقوه بیماری ها و آفات بر مقدار بهینه بذر مصرفی تاثیر می گذارد. - در شرایطی ضعیف تر از شرایط بهینه نیاز به بذر بیشتری است. در شرایط بهتر از متوسط 60 تا 80 درصد بذرها گیاهان زنده تولید می کنند و در شرایط متوسط 40 تا 60 درصد بذرها بوته های زنده به دست می دهند. بنابراین در موقع کاشت بذر علاوه بر قوه نامیه به این موارد توجه کنید؛ - مقدار بذر کمتر به معنای تعداد بوته کمتر است. بنابراین زمان طولانی لازم است تا گیاه سطح مزرعه را بپوشاند. این وضعیت به علف ها فرصت می دهد تا خود را مستقر کرده و با زراعت رقابت کنند. - تعداد بذر کمتر( تعداد بوته کمتر) به گیاه اجازه می دهد که شاخه بیشتری بدهد. این کار دوره رشد را طولانی تر کرده و سبب تاخیر در رسیدن می شود. جدول مقدار بذر مصرفی در کلزا برای فاصله خطوط 15 سانتی متر مقدار بذر مصرفی (کیلوگرم در هکتار) تعداد بذر(در متر مربع) تعدا بوته در هر متر از خطوط کاشت 3 75 11 4 100 15 5 125 15 6 150 23 7 175 27 8 200 30 9 225 34 10 250 38 طراحی یک برنامه استفاده از علف کش - یک برنامه خوب کنترل علف امری اساسی است زیرا در کلزا در مرحله جوانه زدن در رقابت با علف بسیار ناتوان است. - تعدادی از علف ها به ویژه علف های خانواده کوریسیفر در سالهای کشت محصول غیر کلزا می توانند به عنوان میزبان بیماری ها و آفات عمل کنند. کنترل علف ها در سالهایی هم که کلزا کشت نمی شود دارای اهمیتی یکسان است. یک کشاورز خوب در مزرعه غلاتی که قصد دارد در آن کلزا بکارد، با این علف ها به خوبی می تواند مبارزه کند. این مبارزه علاوه بر اینکه علف های مزاحم گندم را دفع می کند علف هایی را هم که ر مزرعه کلزا نمی تواند با آنها مبارزه کند، مهار کرده است. - کنترل علف در کلزا نیازمند روشهای مدیریت زراعی نظیر تناوب زراعی، استفاده از بذرهای عاری از علف هرز و خاک ورزی درست همراه با انتخاب علف کش های مناسب و کاربرد صحیح آن هاست. مقاومت به گروهایی از علف کش ها در بسیاری از نواحی کشت کلزای جهان یک حقیقت مسلم است. برای جلوگیری از چنین وضعیتی به صورت منظم در بین گروههای علف کش و ( نه علف کشها) تناوب ایجاد کنید . (جدول را نگاه کنید). - در مزرعه قدم بزنید و گون های علف موجود را شناسایی کنید. مشاهدات مزرعه ای هم چنین شما را درباره توسعه علف های مقاوم هوشیار خواهد ساخت. در دشناسایی علف های هرز مزرعه خود را از متخصصین علف های هرز کمک بگیرید. گروه 1 {حاوی باریک برگ کش های ACCase ، } Champion Plus , Assure Hoe-Grass284 , Fusion, Fusilale Prevail*, Poast, Hoe-Grass II Select, Lasser DF*,Lasser* Triumph plus, Puma, Venture گروه 2 {حاوی ممانعت کننده های ALS/AHAS ، } Ally, Assert, Champlon plus* Express, LassserDf, Muster, Pursuit, Refine Extra, Triumph Pluse*   گروه 3 {حاوی dinitroanalines ، } Advance, Edge, Rival, Treflan, Bonanze, Fortress* گروه 4 {حاوی علف کشهای تنظیم کننده رشد } 2.4-D, MCPA, Banvel, Bactril M*, Champion Plus*, Estaprop, Turboprop, Dyvel, Dichiorprop D, Dyvel DS, Kil Mor, Lasser Df*, Lontrel, Prevail*, Target, Thumper*, Tordon 202C, Tropotox Pus, Triumph plus گروه 5 {حاوی triazines ، } Bladex, Lexone, Sencor, Atrazine گروه 6 {حاوی Bromoxynil ، } Bactril M*, Hoe-Grass II*, Paradner, Lasser*, Thumper گروه 7 Lorox, Afolan, Linuron گروه 8 Avadex BW, Avenge, Fortress سایر علف کش ها Stampede, Roundup, Matavan Eptam, Basagran, ICA برخی فرآورده ها حاوی بیش از یک ماده فعال هستند و بنابراین ممکن است در بیش از یک گروه قرار گیرند. در برخی موارد هر دو ماده فعال در کشتن علفی یکسان فعال هستند و مکانیسم های متفاوتی از عمل را بکار می برند. در این موارد استفاده از مخلوط علف کش ها ممکن است فرآیند ایجاد مقاومت در علف ها را آهسته تر کند. تصویر بزرگ انتخاب مزرعه و تناوب زراعی: کلزا در محدوده وسیعی از خاک ها رشد می کند، ولی مناسبترین اراضی برای رشد کلزا، خاک هایی با بافت متوسط، زهکشی مناسب، مواد آلی کافی و PH حدود 5/6 می باشد. کلزا در شرایط ایستابی، سیلابی و زهکشی ضعیف زمین و PH پایینتر از 5/5 نباید کشت شود. کلزا در تناوب هر محصولی که اجازه تهیه بستر مناسب بذر را داده و از توسعه عوامل بیماری زای خاک زی جلوگیری کند، رشد می نماید. به ویژه در تناوب با غلات، عکس العمل مطلوبی نشان می دهد. این تناوب باعث کنترل بیماری های، آفت و علف های هرز کلزا می گردد. تحقیقات نشان داده که عملکرد گندم پس از کلزا حدود 27 درصد بیشتر از عملکرد گندم پس از آیش بوده است. کشت متوالی کلزا در یک زمین یا کشت ان در تناوب با سایر گیاهان جنس براسیکا باعث تشدید بیماری های کلزا می گردد، چرا که در این حالت عامل بیماری زا می تواند در سالهای متوالی در خاک و روی گیاه میزبان باقی بماند و جمعیت خود را افزایش دهد. بنابراین هنگام انتخاب یک منطقه برای تولید کلزا، توجه به تناوب زراعی منطقه بسیار مهم است. زراعت های متعددی هستند که بیماری مشترک با کلزا دارند. لیست زراعت های عمده و فاصله زمانی بین تولید آنها با کشت کلزا محصول تناوب سال ملاحضات گندم، یولاف، جو 0 هیچ بیماری مشترکی وجود ندارد. این گیاهان می توانند قبل یا بعد از کلزا کشت گردند. دقت شود باقی مانده علف کش کشت را به تعویق می اندازد. ذرت و سورگوم 1 در مناطقی که آترازین برای کنترل علف هرز استفاده می شود. 0 اگر باقی مانده علف کش قابل ملاحضه نباشد. سیب زمینی، شبدر، لوبیا و پنبه 1 بیماری مشترک ریزوکتونیا و فوزاریوم ریشه یونجه و سویا 2 بیماری مشترک ریزوکتونیا، فوزاریو ریشه و پوسیدگی اسکلروتینیایی ساقه. آفتابگردان و کلزا 3 بیماریهای مشترک ریزوکتونیا، فوزاریوم ریشه، و وسیدگی اسکلروتینیایی ساقه، برای جلوگیری از افزایش بیماری ها، آفات و علف های هرز، کلزا نباید بیش از یک مرتبه در یک دوره چهارساله کشت گردد. از موارد مهم دیگر که باید به آن توجه کرد علف های هرز و علف کش های مصرف شده در زراعت های قبلی مزرعه است. همیشه باید قبل از کشت کلزا یا هر محصول حساس دیگر به برچسب علف کش های مصرفی توجه نمود. لیست علف کشهای مشترک و دوره انتظار آنها علف کش محدودیت (ماه) علف کش محدودیت(ماه) Accent 10 ماه در PH کمتر از 5/6 18 ماه در PH بیشتر از 5/6 Lorox 4 Ally 18 Lorox Plus 18 Atrazine 12 Pinnacle 5/1 Beacon 18 Princep 12 Canopy 18 Pursuit 26 Classic 15 Reflex 18 Command 16 Salute 12 Devrinol 12 Scepter Commence 18 Dual 18 Sencor 12 Glean 18 Squadron 18 Harmony Extra 2 Tornado 18 Lexone 12 Tri-Scept 18 Turbo 12 انتخاب رقم: ارقام کلزا از نظر تیپ رشد با توجه به ریخته ارثی به سه گروه عمده تقسیم می شوند. ارقام کلزا با تیپ رشد بهاره(Spring): این ارقام برای به گل رفتن به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتی گراد به مدت یک هفته نیاز دارند. ارقام کلزا با تیپ رشد بینا بین (Intermediate): این ارقام جهت بهاره سازی یا شروع رشد زایشی به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتی گراد و کمتر به مدت یک ماه نیاز دارند. تیپ رشد بینابین نیز به دو زیر گروه تیپ رشد بینابین زودرس و بینابین متحمل به سرما تقسیم می شود. ارقام کلزا با تیپ رشد زمستانه (Winter): این گروه تحمل به سرمای بسیار خوبی داشته و جهت شروع رشد زایشی به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتی گراد و کمتر به مدت یک و نیم ماه نیاز دارند. آماده سازی زمین: مجموعه شرایطی که سرعت جوانه زنی و ایجاد پوشش سریع و یکنواخت را فراهم می سازد باعث بهبود کنترل علف های هرز و افزایش مقاومت به سرما و عملکرد دانه می شود. بستر بذر باید نسبتا هموار باشد و تا عمق مناسبی رطوبت کافی داشته باشد. ساختمان سطح خاک باید دارای دانه بندی خوبی بوده و حاوی 30 تا 45 درصد ذرات ریز و مقداری کلوخه کوچک جهت جلوگیری از فرسایش باشد. اگر بستر بذر حاوی دانه های ریز زیادی باشد، رطوبت خاک از دسترس خارج می شود، بستر بذر سله می بندد و سطح بسیار محکمی را ایجاد می کند که این موضوع باعث استقرار ضعیف گیاهچه ها و اتلاف رطوبت می گردد. بنابراین جهت تهیه بستر بذر مناسب ضمن دقت در انتخاب مزرعه معمولا عملیات آماده سازی زمین شامل شخم، دیسک و ماله انجام می شود. پس از شخم عمیق برای از بین بردن کلوخه های خاک، دوبار دیسک عمود بر هم ضروری می باشد. در این مرحله می توان علف کش پیش از کاشت مانند ترفلان را نیز با خاک مخلوط نمود، همچنین از کودهای شیمیایی پایه مورد نیاز استفاده کرد. جهت استفاده از علف کش ترفلان، تهیه زمین و بستر کاشت باید به نحو مطلوبی انجام پذیرد. در زمین هایی که دارای کلوخه هستند و یا خشکه کاری می شوند، این علف کش تاثیر لازم را خواهد گذاشت. زیرا این علف کش در مرحله جوانه زنی، علف های هرز را کنترل می کند. بنابراین باید خاک تا حدی مرطوب بوده و علف کش در عمق 10 سانتی متری خاک قرار گیرد. پس از دیسک زدن، از ماله نیز جهت تسطیح زمین و کمک به سبز شدن یکنواخت مزرعه استفاده می گردد. تاریخ کاشت: جهت پوشش مناسب مزرعه و رشد مطلوب و افزایش تحمل به سرما، کلزا باید در تاریخ مناسب کشت گردد. به طور کلی کلزا باید 6 هفته قبل از شروع اولین یخبندان (دمای کمتر از -4 درجه سانتی گراد) کشت شود. کاشت زود هنگام باعث جذب مقدار زیادی آب و مواد غذایی در طول فصل پاییز و در نتیجه رشد زیاد بوته ها می شود که این مسئله بقای گیاه در زمستان را کاهش می دهد. از طرف دیگر کاشت با تاخیر نیز باعث کوچک ماندن گیاه و عدم ذخیره کافی مواد غذایی شده و این مسئله نیز خطر سرمازدگی را افزایش می دهد. چنانچه قبل از شروع زمستان، بوته 8 برگی، قطر طوقه 8 میلی متر، طول ریشه عمودی گیاه 15 تا 20 سانتی متر و وزن خشک بوته 6 تا 8 گرم باشد، درجه حرارت -18 تا -22 درجه سانتی گراد برای بوته قابل تحمل است و اگر بوته قبل از شروع زمستان در مرحله 4 برگی با قطر طوقه 5 میلی متر و طول ریشه عمدی 7 تا 9 سانتی متر باشد. درجه حرارت -13 تا -17 درجه سانتی گراد را تحمل می نماید. تاریخ های کاشت زیر برای اقلیم های مختلف توصیه می شوند: اقلیم گرم و مرطوب: گیلان (10 تا 25 مهر)، مازندران(15 مهرماه تا 15 آبان ماه)، گلستان(30 مهر تا 15 آبان)، در منطقه گنبد به دلیل خشکی اول فصل و عدم وجود سرمای شدید زمستانه، تاریخ کاشت 10 تا 30 ابان توصیه می گردد. اقلیم گرم و خشک: خوزستان(1 تا 20 آبان)، جیرفت(نیمه اول ابان)، زابل(20 مهر تا 10 آبان)، ارزوییه کرمان(نیمه دوم مهر تا نیمه اول آبان)، ایران شهر(10 تا 20 آبان)، برازجان(10 تا 30 آبان)، سرپل ذهاب( 1 تا 15 آبان)، داراب(20 مهر تا 10 آبان)، حاجی آباد(1 تا 15 آبان) و بم (نیمه اول آبان). اقلیم معتدل سرد: تهران(20 تا 30 شهریور)، زرقان فارس(20 شهریور تا 15 مهر)، قزوین(15 تا 30 شهریور)، اصفهان(15 تا 30 شهریور)، اسلام آباد غرب(15 تا 30 شهریور) و نیشابور( 20 شهریور تا 10 مهر). اقلیم سرد: همدان(10 تا 20 شهریور)، مشهد(نیمه دوم شهریور)، شهرکرد(نیمه دوم شهریور)، ارومیه(نیمه دومشهریور)، اراک(نیمه دوم شهریور)، شاهرود(نیمه دوم شهریور) و میاندوآب(نیمه دوم شهریور). میزان بذر و تراکم بوته: کلزا در دامنه وسیعی از تراکم بوته سازگاری دارد. بدین معنی که مصرف 4 تا 10 کیلوگرم بذر در هکتار، تفاوتی در عملکرد دانه ایجاد نخواهد کرد. تراکم بوته 60 تا 80 بوته در متر مربه ایده آل می باشد. تراکم بوته کمتر از 20 بوته در متر مربع باعث افزایش خوابیدگی و حساسیت به سرما و نهایتا کاهش عملکرد دانه می گردد. اگر مزرعه کلزا در زمستان با خسارت سرما مواجه شده باشد، باید قبل از نابود کردن و شخم زدن مزرعه، 10 تا 20 بوته سالم کلزا وجود داشته باشد، بوته ها می توانند با افزایش شاخه دهی، فواصل بین خود را پر نمایند. در این حالت، عملکرد دانه این مزرعه 60 تا 70 درصد عملکرد مزرعه ای است که 60 تا 80 بوته در متر مربع داشته باشد. با این حال تراکم بوته پایین مزرعه باعث ایجاد پوشش تنگ می شود که این مسئله، تراکم علف های هرز و رقابت آنها را افزایش می دهد و همچنین باعث ایجاد ساقه های محکم و قطور می گردد و برداشت مزرعه با مشکل مواجه می شود. ترا کم بوته مطلوب باعث زودرسی و یکنواختی در رسیدگی می گردد و ساقه های نازک ایجاد شده، راحت تر برداشت می شوند. به هر حال تراکم های بوته بالا نیز نه تنها عملکرد دانه را افزایش نمی دهند، بلکه ممکن است خطر وقوع ورس و بیماری را افزایش دهند. علاوه بر این باعث ضعیف و کوچک شدن بوته ها و نهایتا موجب افزایش خطر سرمازدگی در زمستان می شوند. میانگین تعداد بذر در یک کیلومتر کلزا حدود 250هزار عدد است. بنابراین یک کیلوگرم بذر کلزا با اندازه متوسط، تراکمی حدود 25 بوته در متر مربع ایجاد می کند. با توجه به شرایط خاک، کیفیت بذر و روش کاشت، درصد جوانه زنی متفاوت خواهد بود. برای تعیین مقدار مناسب بذر جهت کاشت، باید بر چسب کیسه بذر را برای اطلاع از وزن هزار دانه و درصد خلوص بذر مطالعه کرد. میانگین میزان بذر مصرفی در صورت وجود بستر بذر مناسب، 5 تا 7 کیلوگرم در هکتار در روش کشت ردیفی و 7 تا 9 کیلوگرم در هکتار در روش دست پاش. عمق و ابعاد کشت: بذر کلزا را باید به دلیل ریز بودن باید در عمق کم کشت کرد. عمق کاشت معمولا بین 1 تا 3 سانتی متر با توجه به نوع رقم، بافت و ساختمان خاک، رطوبت خاک و اقلیم منطقه در نظر گرفته می شود. بذرهای کوچک کلزا در شرایط ایده آل باید به خاک پوشانده شوند، اما در مناطق خشک لازم است بذر کمی عمق تر کاشته شود تا با اطمینان بیشتری با رطوبت خاک در تماس باشد. حفظ رطوبت برای جوانه زدن سریع لازم است. بنابراین بهتر است یک غلظت سبک برای فشردن خاک پس از کاشت زده شود.البته این عمل در خاک های سنگین توصیه نمی شود. عمق کاشت بیش از 4 سانتی متر، جوانه زنی را به تاخیر انداخته، بنیه بذر را ضعیف نموده و تکامل  گیاهچه را در پاییز به تعویق می اندازد. فاصله خطوط کاشت می تواند بر روی کنترل علف های هرز، حساسیت به خوابیدگی، میزان مصرف آب و کود ازته و در نهایت عملکرد دانه اثر داشته باشد. فاصله خطوط 15 تا 35 سانتی متر که در اغلب بذر کارهای غلات دانه ریز قابل تنظیم است، برای کشت کلزا نیز مناسب می باشد. فاصله بوته ها روی ردیف هم 3 تا 4 سانتی متر در نظر گرفته می شود. روش کاشت: کلزا را به دو روش دست پاش و مکانیزه می کارند. در کشت دست پاش به میزان بذر بیشتری نیاز خواهد بود. در این روش، بستر بذر باید کاملا صاف شود و پس از پخش بذر، یک دیسک یا غلطک بسیاز سبک زده شود تا تماس کافی بین بذر و خاک ایجاد گردد. آبیاری باید با دقت زیاد انجام شود تا از شسته شدن بذر و عدم یکنواختی در بستر مزرعه جلوگیری گردد. در روش کشت مکانیزه هم می توان با خطی کار غلات و هم بذرکار پنوماتیک، عمل کاشت را انجام داد. در هنگام استفاده از بذرکار غلات باید تنظیم دستگاه را با توجه به عمق مناسب کاشت و میزان بذر مطلوب تغییر دارد. این عمل کمی مشکل است زیرا که بذر کلزا نسبت به بذر غلات ریزتر بوده و عمق کاشت آن سطحی تر می باشد. همچنین می توان از موزع مخصوص کلزا و تثبیت کننده عمق در این دستگاه ها استفاده نمود. از آنجایی که شرایط فیزیکی خاک در همه مناطق کشور مناسب نبوده و تمامی بذور کلزای کشت شده قادر به سبز شدن نمی باشند، بنابراین استفاده از دستگاه پنوماتیک به جز در مناطق خاص کشور توصیه نمی شود. در روش کشت مسطح، بهتر است فاصله خطوط کشت 30سانتی متر در نظر گرفته شود و در روش کشت ردیفی ، فاصله ردیف ها 60 سانتی متر و در روی هر ردیف، دو خط کشت در نظر گرفته می شود. در این شرایط بهتر است از بذر کار برزگر همدانی استفاده شود که در این صورت، توجه به نکات زیر ضروری است: 1-دریچه روی مخزن بذر و زیر موزع ها در کمترین مقدار ریزش بذر قرار گیرد 2-زبانک زیر موزع ها با موزع ها مماس شود. 3-قسمت کشویی یا قسمت دنده ای موزع ها در حداقل تماس با بذر باشد. 4-برای استمرار ریزش بذر(رعایت فاصله بذر روی خط)، درجه دنده روی 70 تا 90 باشد. 5-خطی کارهای اضافه روی پشته حذف گردد، به این ترتیب که دریچه سقوط بذر را بسته، به وسیله طناب بالا کشیده و به شاسی دستگاه متصل کرد. 6-در صورت تنظیم دقیق دستگاه و مصرف بذر با میزان توصیه شده، می توان بدن بستن یک در میان لوله های سقوط مشابه کشت گندم عمل کرد. در هر روش کاشت، استفاده از لولر قبل از کاشت از اهمیت ویژه ای برخوردار است و عامل مهمی در سبز یکنواخت و آرایش مناسب بوته ها می باشد.ترجمه و ویرایش : یوسف عرشی کمیته دانه های روغنی - شرکت سهامی توسعه کشت دانه های روغنی Refrence: Canola production Tips / CANOLA : The Ute Guide , Canola Council of Canada / Stephen Marcroft, Mark Stanle منبع  :راهنمای کلزا، وزارت جهاد کشاورزی/سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی/معاونت آموزش و تجهیز نیروی انسانی