مواد اولیه طبیعی عطرسازی

امروزه در کارخانه جات عطر سازی معتبر دنیا اصل بر جایگزنی مواد طبیعی بجای مواد مصنوعی در ساخت عطر هاست از این جهت که مواد طبیعی دارای رایحه ای بهتر و طبیعی تر و همچنین دارای عوارض جانبی شیمیایی کمتری هستند این مواد به دو دسته حیوانی و گیاهی تقسیم میشوند که شما در زیر با آنها آشنا خواهید شد 

 

مواد اولیه طبیعی گیاهی

از اندام های گیاهان گوناگون، در روزهای مختلف و حتی در ساعتهای مختلف یک روز مواد معطر(اسانس ها و روغن ها فرار) با رایحه و خواص مختلف به دست می آید. از این مواد معطر را در صورت داشتن بوی خوب و کیفیت و خلوص مناسب می توان در عطر سازی استفاده کرد . در این مبحث شما را با تعدادی از این مواد اولیه آشنا میسازیم.

مات (Mate)

برگهای خشک شده گیاه مات که بطور خودرو در آمریکای جنوبی می‌روید در آنجا برای تهیه چای استفاده می‌شود با استخراج برگهای خشک شده با حلال‌های آلی نظیر پترولیوم اتر، بنزن و هگزان یک ماده نیمه جامد رزینی سبز تیره بدست می‌آید با دوباره حل کردن آن در الکل، سرد کردن و به فیلتر رسیدن آن و تبخیر الکل به «مقطره مات» می‌رسیم که برای دادن بوی طبیعی گیاهی به عطرهایی نظیر یاس و اسطوخودوس استفاده می‌شود.

برگ این گیاه بعلت دارا بودن کافئین اثری مانند چای و قهوه دارد. این گیاه در ایران نمی‌روید برگ گیاه شامل 2 درصد کافئین و 12 – 11 درصد تانن به نام اسید ماته تانیک است که شبیه اسید کافه‌تانیک می‌باشد.

 (Melilot)

یک گیاه شبدر مانند به نام Melilotus officinalis که در سراسر اروپا و آسیای غربی و ایالات آمریکا می‌روید و معمولاً بعلت شکل برگهایش، زبان گوزن نامیده می‌شود آن را می‌توان توسط الکل یا حلال‌های آلی استخراج کرد و برای معطر کردن تنباکو استفاده نمود بعلت وجود مقدار بالای کومارین و مشتقات کومارین اغلب از آن در محصولات مردانه استفاده می‌شود.

اسطوخودوس( لاواند) Lavender

بوته ای است خودرو یا کشت شده با ساقه های افراشته و منشعب شده دارای برگ های باریک و به رنگ سبز و تا اندازه ای سفید و گلهای ریز به رنگ بنفش یاسی است.

میموزا (Mimosa)

کنستانتره میموزا را با استخراج آن توسط حلال هیدروکربنی از گلها و انتهای شاخه‌های گیاه اقاقیا Acacia decurrens بدست می‌آید این ماده با الکل استخراج می‌شود تا مقطرة میموزا حاصل شود. تولید جهانی این ماده در مروکو انجام می‌شود. اقاقیا هم بطور خودرو می‌روید و هم آن را می‌کارند.

خزه بلوط (Oakmoss or Mousse de chene)

خزه بلوط یک گلسنگ است که اغلب بر روی بلوط رشد می‌کند گاهی اوقات بر روی درخت‌های میوه و درختان تزئینی نیز می‌روید. خزه بلوط واقعی اغلب در چکسلواکی، یوگسلاوی، ایتالیا و مروکو جمع‌آوری می‌شود یک نوع خزه دیگر به نام mouss darbre معروف است که بویژه روی درخت‌های تزئینی رشد می‌کند. خزه را می‌توان توسط حلال آلی مانند اتر، بنزن استخراج کرد. انحلال کنستانتره خزه در الکل، سرد کردن آن و فیلتراسیون و سپس تبخیر الکل مقطره خزه را می‌دهد از مقطره خزه بلوط در عطرسازی برای دوام عطرها استفاده می‌شود و اغلب عطرهای گران قیمت دارای این ماده هستند.

گیاه میر (Myrrh)

اسانس این گیاه یک رزین طبیعی است که از ساقه گیاه commiphora myrrha تراوش می‌شود این گیاه در ساحل شرق افریقا و اغلب در سومالی و اتیوپی می‌روید. بعنوان یکی از قدیمی‌ترین عطرهای تاریخی از این عطر همراه با عطر و بوی تند و با عطرهای کهربایی استفاده می‌شود.

زنبق زرد (Orris)

این گیاه را در ایتالیا، فرانسه و مروکو می‌کارند. رزین orris با استخراج با الکل، فیلتراسیون و تغلیظ بدست می‌آید. رزین orris بوی شبیه بوی بنفشه دارد و در عطرهای ظریف، صابون‌های لوکس، عطر پودر و محصولات آرایشی کاربرد دارد.

کندر(Olibanum)

کندر یک رزین طبیعی است که در انجیل از آن بعنوان frankincense نام برده شده این صمغ به صورت تکه‌هایی به شکل اشک و زرد کمرنگ می‌باشد که در اثر سوختن بوی خوشی دارد. صمغ از درختی در آفریقای شرقی، سومالی و جنوب خلیج غربی بدست می‌آید. در اثر استخراج با الکل و فیلتراسیون و تبخیر الکل کندر رزینی بدست می‌آید در عطرسازی کندر یک تثبیت کننده مناسب برای تمام محصولات است و برای دوام بو به مدت طولانی از آن استفاده می‌شود.

Opapanax

رزینی که از درخت Commiphora crythraea تراوش می‌شود و این درخت در ساحل شمال شرقی آفریقا بویژه در سومالی و اتیوپی می‌روید. این رزین به شکل تکه‌های قهوه‌ای تیره تراوش می‌شود بوی آن شبیه بوی گیاه میر و گالبانوم است . محصول رزینی آن با استخراج الکلی بدست می‌آید و غلیظ شده آن در عطر و محصولات آرایشی کاربرد دارد. این رزین بخوبی با عطرهای کهربایی همچنین با عطرهایی مانند یاسمن و ایلانگ ایلانگ و رز مخلوط می‌شود.

نعناع هندی (Patchaouli)

پاچولی توسط تقطیر با بخار از برگ‌های خشک شده گیاه Pogostemom cablin بدست می‌آید گیاه کوچکی که در فیلیپین و اندونزی یافت می‌شود. بیشترین تولید کننده آن اندونزی و بعد چین است اسانس پاچولی دارای مقدار زیادی کادی‌نین (کامفر پاچولی)، الکل C14H26O ، اورژنول و آلدئید بنزوئیک می‌باشد. رزماری (Rosmary) روغن رزماری توسط تقطیر با بخار از گل‌ها، برگها و ساقه‌های گیاه Rosmurinum officinalis بدست می‌آید تولیدکنندگان اصلی تونس، مروکو، اسپانیا و یوگسلاوی هستند. گیاهی بسیار معطر است اسانس آن شامل بورنئول، استات ایزوبورنیل، کامفر، کامفن ، پینن و سینئول می‌باشد. چوب صندل(Sandal wood Oil) روغن چوب صندل با تقطیر با بخار تهیه می‌شود یا با تقطیر از آب از چوبهای پودر شده و ریشه‌‌های گیاه Santalum album بدست می‌آید درخت کوچکی که در هند، سریلانکا و اندونزی وجود دارد. تولید جهانی آن در هند و اندونزی می‌باشد برای تهیه روغن خوب و بازده بالا فقط درختانی که بالای سی سال سن دارند باید استفاده شوند.

برگهای بنفشه (Violet leaves)

مقطره برگ بنفشه با استخراج توسط حلال هیدروکربنی از برگهای بنفشه، کنستانتره این محصول بدست می آید و آن را با الکل نیز استخراج می‌کنند تا به مقطره برسند این گیاه در جنوب فرانسه، شمال ایتالیا و مصر کشت می‌شود. بنفشه معطر دارای موسیلاژ، اسید سالیسیلک و یک ماده ملون آبی که در اثر محیط اسیدی قرمز و در محیط قلیایی سبز می‌شود و ماده‌ای بنام ویولین که اثری شبیه امتین داو دارد می‌باشد.

خس خس (Vetivert)

روغن خس خس از ریشه‌های تمیز و شسته شده گیاه Vetiveria Zizanoides توسط تقطیر با بخار تهیه می‌شود. تولید این ماده در هائیتی، اندونزی، هند، آنگولا، گوتمالا، چین و برزیل می‌باشد.

بنزوئین (Benzoin)

بنزوئین یک رزین گیاهی است که از درخت تراوش می‌شود دو نوع بنزوئین موجود است بنزوئین سیام و سوماترا. از بنزوئین سیام بویژه در عطرسازی استفاده می‌شود. بنزوئین سیام در لائوس وجود دارد و به شکل تکه‌هایی به شکل قطره در اندازه‌های مختلف موجود می‌باشد بنزوئین از بنزوئیک اسید تشکیل شده است بوی آن شیرین و شبیه وانیل می‌باشد. عصاره الکلی بنزوئین فیلتر و سپس تغلیظ می شود.(محصول حاصله بنزوئین رزینی نامیده می شود). بنزوئین سوماترا بوی کاملاً متفاوتی دارد و علاوه بر وانیلین حاوی مقدار زیادی سینامیک اسید می‌باشد. در عطر کرم و صابون از بنزوئین به مقدار کمی استفاده می‌شود زیرا بعلت مقدار وانیلین آن ممکن است محصول را بیرنگ نماید.

روغن برگ میخک (clove leaf oil)

روغن برگ میخک در ماداگاسکار و اندونزی تولید می‌شود این روغن را از تقطیر برگها و شاخه‌های کوچک گیاه Eugenia Caryophyllate تهیه می‌کنند. روغن برگ میخک که از ماداگاسکار تهیه می‌شود کیفیت مناسب‌‌تری دارد زیرا درصد اوژنول آن 82 تا 92 درصد است اما در اندونزی مقدار اوژنول آن 78 تا 86 در صد است. این گیاه در ایران نمی‌روید.

گالبانوم (Galbanum)

گالبانوم نوعی صمغ زرد است که از گیاهی شبیه انقوزه گرفته می‌شود. صمغ گالبانوم از گیاهان چتری Ferulla galbaniflua جمع‌آوری می‌شود که در ایران و لبنان بطو وسیعی می‌روید رزین طبیعی گالبانوم توسط الکل استخراج شده ، با ترکیبات یاس بنفش بخوبی ادغام می‌‌‌شود. در عطرسازی مدرن از صمغ گالبانوم برای رسیدن به نقطه « پیش رایحه سبز » (greenish top note) استفاده می‌شود

کهربای نباتی (Labdanum)

ماده معطر تلخی است که از انواع لادن بدست می‌آید این ماده یک تراوش رزینی از برگهای گیاه cistus ladaniferus می‌باشد. گیاهی که بطور خودرو در خلیج مدیترانه، اسپانیا، جنوب فرانسه، شمال افریقا، جزایر کرت می‌روید. این ماده از برگهای گیاه توسط حلال آلی یا الکل استخراج می‌شود. در اسپانیا که بزرگترین تولیدکننده لابانوم رزینی می‌باشد برگها را مستقیما در آب می‌جوشانند و بعد این ماده را با پترولیوم اتر و الکل یا فقط الکل جدا می‌کنند. لابانوم رزینی اساس و پایه تمام عطرهای کهربایی می‌باشد و به آن کهربای نباتی می‌گویند.

مقطره یاسمین (jasmine absolute)

تنتور یاس با استخراج توسط هیدروکربن (معمولا پترولیوم اتر) از گیاه jasninum officinate تهیه می‌شود سپس کنسانتره یاس را با استخراج با الکل به مقطره (Absolute) تبدیل می‌کنند. کنستانتره یاس در مصر، مروکو، الجزایر، ایتالیا، فرانسه، ترکیه، اسپانیا، هند و آفریقای جنوبی تهیه می‌شود با وجود این مهمترین تولیدکننده مصر و بعد مروکو می‌باشد. این گیاه بطور وسیعی کشت می‌شود و نسبت به شرایط آب و هوایی بسیار آسیب‌پذیر است.

مواد اولیه حیوانی

مواد اولیه طبیعی حیوانی که در صنایع عطر سازی استفاده میشوند شدیدترین، گرانترین و با ارزشترین عطر را دارند و تقریباً همه آنها به عنوان تثبیت کننده(fixative) در صنایع عطرسازی کاربرد دارند. در این مبحث به معرفی تعدادی از این مواد میپردازیم

رزین بلسانی طبیعی(Natural balsamic resin)

این محصول ماده ای معطر برگرفته از ترشح غده‌ای از گربة اتیوپی(civet) می باشد که حیوانی است شبیه راسو که این ماده را برای محافظت از خود ترشح می کند. این ترشح با تراشیدن غده‌های civet با قاشق چوبی و سپس جمع‌آوری ماده زرد چسبناک درون ظرف آلومینیومی انجام می‌شود. Civet را با الکل استخراج می‌کنند تا تنتور بسازند و اغلب به عطرهای floral افزوده می‌شود تا ویژگی خوبی به عطر داده شود بوی مهم تشکیل دهنده civet یک کتن به نام civetone می‌باشد.

عنبر (Ambergris)

در گذشته عنبر را از روده وال بدست می‌آوردند اما امروزه از لاشه وال آنرا تهیه می‌کنند قبل از استفاده از عنبر در عطرسازی باید مدت زمانی از آن گذشته باشد جزء اصلی عنبر در الکل Amberin می‌باشد که در اثر نور و هوا اکسیده می‌شود تا عنبر بسیار با ارزش و لاکتن‌های معطر، آلدئیدها و کتن‌ها حاصل شده امروزه از محصولات سنتزی بجای عنبر در صنعت عطرسازی استفاده می‌شود.

مشک تنکین (Musk Tonquin)

مشک تنکین در غده‌های زیر شکم گوزن نر قرار دارد، حیوانی که در کوهستانهای تبت، چین و لائوس زندگی می‌کند این مشک به این علت تنکین نامیده می‌شود که از شهر هانری و بندرای فرنک در خلیج تنکین در ویتنام بدست می‌آید. بعلت اینکه بوی این مشک در زمان جفت‌گیری گوزن خیلی قوی است در زمان جفت‌گیری حیوان کشته می‌شود جز اصلی و خوشبوی این مشک که با الکل استخراج می‌کنند کتی به نام Muscone است. امروزه این ماده از نظر سنتزی دارای ارزش است و یک جز مهم از اجزای عطرهایی از نوع مشک می‌باشد.

Castoreum

غده خشک شده سگ آبی (در آمریکای شمالی و سیبری) و یا فرآورده‌ای که از این غده‌ها استخراج می‌شود را عطرسازان استفاده می‌کنند تا بو و ویژگی خاصی به عطر داده شده و کیفیت و دوام عطر افزایش می‌یابد. این غده حاوی رزین، صمغ و غیره است که بعلت تغذیه حیوان از پوست و چوب بخش معطر این غده را توسط الکل استخراج می‌کنند تا تنتور تهیه شود و یا با حلال‌های فرار استخراج می‌کنند که بعداً با تقطیر، حلال را حذف می‌کنند. بعد از حذف مواد غیرقابل حل در الکل این محصول به شکل castoreum رزینی فروخته می‌شود.

اطلاعات بیشتر:

برای داشتن اطلاعات پیشتر پیرامون این مطلب پیشنهاد میشود مقاله کامل اجسام عطری ( اسید های عطری,اسانس های معطر) را دانلود بفرمایید

منبع:   سایت گیاهان دارویی کتیرا

مطالب مرتبط:

لیمونن (اسانس پوست پرتقال)

آشنایی با دستگاه کلونجر(Clevenger)برای اسانس گیری

رنگ های گیاهی

عطر ها

صمغ ها

اسانس و اسانس گیری

عصاره گیری با سوکسله