کاکتوس و پرورش آن



یکی از گل های زیبا و همیشه سبز که نگهداری آن برای همه گل دوست ها آسان است، کاکتوس است. این گیاه کوچک خاردار، علاوه بر گل های قشنگ و زیبایی که دارد، از خواص دیگری هم برخوردار است از جمله استفاده از میوه آن برای خوردن یا مصرف آن در داروهای شیمیایی یا تاثیر آن در تصفیه هوا. کاکتوس خود یک طبیعت کوچک و گویاست. خیلی ها زیبایی گیاه کاکتوس را چندان منطبق با معیارهای زیباشناسی معمول نمی دانند، اما در مقابل، عده دیگری هم هستند که با عشق و علاقه ای عجیب به گردآوری و تربیت این گیاه صبور، مقاوم و زیبا می پردازند   پرورش کاکتوس را سرگرمی دلپذیری می دانند. پس از جنگ جهانی دوم، شمار دوستداران و پرورش دهندگان کاکتوس افزایش یافت تا آن جا که حتی انجمن های بزرگی در بعضی کشورها پا گرفت که به طور تخصصی به کار پرورش و نگهداری کاکتوس پرداختند. در ایران هم بخصوص در سه دهه گذشته کاکتوس طرفداران زیادی پیدا کرده است و عده زیادی به کشت، بازپروری و نگاهداری کاکتوس پرداخته اند. کاکتوس ها انواع بسیار متنوع و مختلفی دارند و هر یک از گونه های آن ها نیز ارزش خاص خود را دارد.

بعضی انواع کاکتوس به اسم های طنزآمیز عامیانه ای نظیر گل مار، زبان مادرشوهر، صندلی مادرزن و ... مشهورند و از همین رهگذر جذابیت های دیگری هم برای این گیاه به وجود آمده است. کاکتوس ها از گیاهان کم توقع هستند و اگر در شرایط مطلوب قرار بگیرند و حداقل نیازهای آن ها تامین شود گل می دهند. این گیاه پس از رده ارکیده ها، بزرگ ترین تیره گیاهان را پدید آورده اند و زادگاه اصلی آن ها قاره آمریکاست. کاکتوس ها گیاهانی دارای خارهای بزرگ هستند که در حقیقت خار آن ها برگ شان است. این گیاهان از گروه گیاهان گوشتی و از رده دولپه ای های جدا گلبرگ هستند.

ساقه این گیاهان بسیار ضخیم و گاه از حالت استوانه خارج شده و شکل اصلی خود را از دست می دهد. در دشت های بزرگ و جنگل های آفریقای جنوبی، استرالیا، مکزیک و پاراگوئه که در بیشتر ایام سال، آب و هوا خشک است کاکتوس ها به وفور رشد می کنند. علاوه بر این کاکتوس بومی کناره های اقیانوس اطلس و پهنه های مدیترانه ای به ویژه جزایر قناری بین اسپانیا و شمال آفریقا نیز هستند.

تنها در بیابان های قاره آمریکا بیش از یک هزار گونه کاکتوس با شکل ها، اندازه ها و رنگ های گوناگون زیست می کنند. آرژانتین، شیلی، پرو و بولیوی نیز از جمله کشورهای شناخته شده در پرورش کاکتوس هستند و گاه گونه های بسیار غول پیکری از کاکتوس ها در این مناطق رشد می کنند. بلندی این درخت ها گاهی به 15 الی 20 متر می رسد. در جنگل های برزیل بعضی از کاکتوس ها به صورت اپی فیت هستند (در تنه های درختان زندگی می کنند) و ظاهر بسیار شگفت انگیزی دارند.

مهم ترین ویژگی این گیاه تحمل و صبوری آن هاست و خود را با همه شرایط نامساعد محیطی سازگار می کند و مصداق بارز بیشترین استفاده از حداقل امکانات است. حتی از اندک رطوبتی، بیشترین استفاده را می کنند و با کمترین مقدار آب و مواد غذایی زنده می مانند بی آن که زیبایی و طراوت خود را از دست بدهند.

خارها هم یکی دیگر از ویژگی های شناخته شده کاکتوس هاست که گاهی به صورت رنگی هستند و در طول شب رطوبت هوا را جذب می کنند و آب را در آوندهای گیاه و از آن جا به ریشه ها هدایت می کنند. البته همه کاکتوس ها خاردار نیستند. گل های کاکتوس عموما درخشان و بزرگ اند ولی عمر بسیار کوتاهی دارند. گل ها به رنگ های سرخ، صورتی، ارغوانی، زرد طلایی و سبز یافت می شوند و بیشتر در فصل بهار و تابستان باز و در بعضی از گونه های آن در فصل پاییز و زمستان نمایان می شوند.

این گیاه به سه زیر خانواده پرسکید، اوپنسید و سرئه تقسیم می شود که خانواده پرسکید تنها کاکتوس برگ دار است و برگ های آن شبیه برگ مرکبات به رنگ های متنوع و گل های سفید آن شبیه به گیاهان خانواده رزاسر است. خانواده اوپنسید که به فارسی کاکتوس هایی راکتی می نامند در برگیرنده انواع کاکتوس های برگ پهن، راکتی، زرد، راکت درشت و کوچک هستند، این دسته گاهی در مناطق گرمسیری میوه های خوراکی تولید می کنند که مصارف دارویی دارد.

خانواده سرئه که به صورت کشیده و مخروطی هستند در مناطق سردسیری و در فضای گلخانه ها قابل حفاظت و نگهداری است و به دلیل خارهای گزنده و حساسیت زا ایجاد مشکل می کنند پس آن ها را در منزل از دسترس بچه ها دور نگه دارید. مامیلاریا از جمله کاکتوس های کوچک و ریز هستند که گل دهی منظم هر ساله دارند. این کاکتوس بسیار کوچک و دارای فرم دایره ای هستند. گیاهکی توپی که به کاکتوس شباهت دارد عینا شبیه یک تخته سنگ است که از وسط آن یک گل خارج شده است(شبیه کاکتوس) بعضی از انواع کاکتوس در هوای آزاد خوب رشد می کنند و ماندگاری بالایی دارند. نمونه هایی از آن را در پارک ها می توان یافت.

بعضی از کاکتوس ها به شکل توپ هستند و تیغ های آن به رنگ های سفید یا زرد روی گیاه نمایان است. معروف ترین آن ها کاکتوس توپ طلایی است که گاهی اوقات بزرگی آن ها به اندازه یک هندوانه بزرگ است. نوع دیگر آن ماری است که به طول یک تا یک و نیم متر می رسد و تنوع در این گیاه بسیار زیاد است. آبدهی این گیاه در تهران در فصل تابستان یکبار در هفته و در فصل زمستان ماهی یک مرتبه است.

کاکتوس در تاریخ

یک نوع دیگر از کاکتوس ها آلوئه ورا ست که سابقه ای بسیار طولانی و درخشان دارد و متعلق به چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح است و در غار نوشته ها و کنده کاری های روی ظروف در معابد باستانی مصر اشاره ای به این گیاه شده است. در افسانه های به جای مانده از مصر باستان آلوئه ورا را گیاهی گرامی می دانستند که افراد برای حضور در مراسم پس از مرگ یک فرعون باید تحفه ای از برگ آلوئه ورا تقدیم می کردند، اما مصریان باستان تنها ملتی نبودند که آلوئه ورا را می شناختند.

ارسطو یکی از طرفداران بسیار معتقد خواص آلوئه ورا بود او رایزن الکساندر کبیر نیز بود. و ارزشی که او برای آلوئه ورا قائل بود، آنقدر بود که در سال 333 قبل از میلاد، الکساندر را متقاعد کرد جزیره سوکوترا در اقیانوس هند را تصرف کند. این جزیره به دلیل رویش آلوئه ورا از شهرت بسیاری برخوردار بود و در آن زمان برای درمان زخم های سربازان در سپاه الکساندر از آلوئه ورا استفاده می کردند.

 

خواص درمانی

ژل آلوئه ورا برای درمان بسیاری از بیماری ها مفید است. از آن جمله می توان به درمان اگزما و سایر مشکلات و حتی عفونت های پوستی، سرمازدگی، سوختگی، ترمیم جای عمل سزارین، هموروئید و انواع دیابت اشاره کرد. در بسیاری از نقاط جهان هنوز هم مسلمانان در بازگشت از سفر حج برگ های آلوئه ورا را بالای در خانه هایشان آویزان می کنند. آلوئه ورا به معنای ماده تلخ درخشان است که از کلمه عربی آموئه گرفته شده است.

این گیاه از خانواده سوسن است و ظاهری شبیه به کاکتوس دارد و گیاهی دائمی، گوشتی و آبدار است که حداکثر حدود دو متر ارتفاع با برگ های پهن و تیغ دار دارد که اگر تیغ هایی را که در لبه برگ ها قرار دارند جدا کنیم از جای خالی آن ها ژلی ترشح می کند که تمام خواص گیاه در آن نهفته است. از این گیاه می توانید در درمان انواع میگرن تا سوءهاضمه و درمان جوش ها استفاده کنید. اغلب مردم این گیاه را به عنوان یکی از مواد سازنده محصولات آرایشی مثل ضدآفتاب و مرطوب کننده ها می شناسند و متخصصان تغذیه مصارف خوراکی آلوئه ورا را به اندازه مصارف خارجی آن مفید و متعدد می دانند و آن را به اشکال مختلف ازجمله عصاره، ژل، کپسول و پودر عرضه می کنند.

از این گیاه تا حالا هیچ گونه عوارض سوء مشاهده نشده است ولی پزشکان مصرف خوراکی آن را در طول بارداری و شیردهی برای خانم ها منع کرده اند. گیاه آلوئه ورا یا صبوی زرد می تواند با تامین مایعات مورد نیاز بدن به سربازان مجروح در میدان های جنگ کمک کند تا زمان دریافت خون زنده بمانند. عصاره برگ های این گیاه نیروی مورد نیاز برای جریان یافتن خون درون رگ ها را کاهش می دهد و با ایجاد پوششی روی گلبول های خون یا درون رگ ها یا کاهش تلاطم در جریان خون تاثیرگذار است و می تواند در هر بیماری که با اختلال در گردش خون مرتبط باشد کاربرد داشته باشد.

شرایط نگهداری

ترکیب خاکی کاکتوس ها، باید شنی رسی و درصد بیشتری از شن یا سنگریزه باشد. آبیاری این گیاه نسبت به دیگر گیاهان منظم و با فاصله است، در مناطق گرم و پرنور رشد می کند و محیط های کم نور باعث می شود که رشد علفی پیدا کند و منظره ظاهری آن ها از حالت کاکتوس بودن خارج شود. نور مستقیم آفتاب و هفته ای دوبار آبیاری به اندازه ای که خاک گلدان مرطوب شود برای شاداب نگه داشتن کاکتوس ها کافی است.

نباید فراموش کنیم که کاکتوس برای زنده ماندن به نور کافی احتیاج دارد و اگر در سایه نگهداری شود، بلند و باریک شده و در نهایت می پوسد. به همین دلیل لازم است که گلدان خود را در تابستان و بهار در مقابل پنجره جنوبی و زمستان و پاییز در مقابل پنجره شمالی نگهداری کنید البته اگر کاکتوس را در فضای خارج از آپارتمان نگه می دارید باید ظهر تابستان برای جلوگیری از سوختگی آن را به محلی خنک تر منتقل کنید و در زمستان نیز باید مراقب یخ زدگی آن بود.

برای تغییر گلدان، فصل بهار و پاییز بهترین زمان برای این کار است. وقتی ریشه کاکتوس از سطح خاک پدیدار شد، نشان دهنده این است که گلدان گیاه باید بزرگ تر شود و برای این کار یک قسمت خاک باغچه، دو قسمت خاک برگ و یک قسمت شن ریز را مخلوط کنید و اطراف ریشه های گیاه را در گلدان جدید بپوشانید.

تکثیر کاکتوس ها

تکثیر این گیاه به دو صورت است؛ جنسی و غیرجنسی. در تکثیر بذری کاکتوس ها بذرها باید قوه مناسبی داشته باشند، یعنی تعداد جوانه زنی گیاه در زمان معین به اندازه قابل قبول باشد و نحوه کشت طوری باشد که بذرهای ریز بتوانند جوانه بزنند بعد آن ها را در سبدهای پلاستیکی کم عمق با یک خاک بسیار سبک کشت می کنند.

قلمه زدن عمده ترین تکثیر رویشی کاکتوس هاست که به فصل بستگی دارد و بهترین فصل برای آن اوایل تابستان است، به طوری که آن ها را در یک بسته سبک و محیط با رطوبت کافی با آبیاری منظم کشت می کنند، اما قبل از این که قلمه کاکتوس مخصوصا کاکتوس های گوشتی نظیر سرئوس ها وارد خاک شوند باید شیرابه گیاه را قطع کرد. برای انجام چنین عملی قبلا قطعات جدا شده یا قلمه های کاکتوس را به مدت چندین ساعت در معرض تابش مستقیم آفتاب در تابستان قرار می دادند تا این که جریان شیرابه قطع می شد و سپس اقدام به کشت آن می کردند، اما امروزه قلمه ها را در آب ولرم حدود 45 درجه سانتیگراد قرار می دهند تا جریان شیرابه قلمه ها قطع شود.

بیماری ها

له و نرم شدن تنه از بیماری های شایع کاکتوس هاست که غالبا منجر به نابودی گیاه می شود، اما راهی هست که بدون استفاده از سم و قارچکش بشود کاکتوس بیمار را درمان کرد. فقط نیاز به چند روز گرمای طاقت فرسای تابستانی دارید. ابتدا گلدان گیاه بیمار را در آغاز فصل رشد(اسفند و فروردین) تعویض کنید این کار باید با تعویض کامل خاک گلدان و شستشوی ریشه ها صورت گیرد ریشه ها را دقایقی داخل ظرف آبی غرقاب کنید.

خاک نو حتما باید از خاک سبک یا به عبارتی خاک ماسه ای باشد.

پس از تعویض گلدان کاکتوس را در فضای باز و محلی آفتابی قرار دهید. اگر کاکتوس تان به آفتاب مستقیم عادت دارد آن را بیرون از خانه و در مجاور پنجره جنوبی قرار دهید در غیر این صورت ابتدا با افزایش تدریجی تابش مستقیم آفتاب بر گیاه آن را به آفتاب مستقیم عادت دهید. آبیاری را هفته ای یک یا دو بار ادامه دهید تا روزهای گرم تابستان با دمای بالای 40 درجه سانتیگراد فرا برسد.

کاکتوس بیمار که تاکنون پیکری چروکیده و پوسیده مانند دارد پس از طی چند روز گرمای طاقت فرسا در زیر تابش مستقیم آفتاب در حالی که شما هفته ای یک یا دو بار آن را آبیاری می کنید، شروع به جذب آب و فربه شدن می کند. تنه چروکیده و نرم پس از مدتی مثل سنگ محکم شده و حتی در همان سال رشد گیاه آغاز می شود. به نظر می رسد قارچ های بیماری زا تحمل درجه حرارت بالا و تابش داغ آفتاب را نداشته و نابود می شوند. کاکتوس هایی که این فرآیند را طی می کنند از کاکتوس های دیگر مقاوم تر و سخت جان تر خواهند بود.

مطالب مرتبط:
کاکتوس و پرورش آن

دمای مناسب برای کاکتوس و ساکولنت ها

گلدان مناسب کاکتوس

کمبود نور و آبیاری بیش از حد در کاکتوس ها

نگهداری و تکثیر گیاه کاکتوس

آموزش ساخت تراریوم در خانه

روش های ساخت تراریوم گیاهی

اصل مهم در پرورش کاکتو س و سا کو لنت

نور مناسب کاکتوس

گونه های کاکتوس

اصلاح آب لوله کشی شده برای آبیاری کاکتوس ها