پرورش ماهی تیلاپیا (کم هزینه و پرسود)

تیلاپیا ها بومی آفریقا و خاورمیانه می باشند. آنها اصولا از طریق معرفی برای پرورش دست ساز در نقاط گوناگون پراکنده شده اند و تازگی در همه قاره های گرمسیری یافت می شوند. امروزه تیلاپیا به یکی از نامدار ترین ماهیان برای پرورش در سراسر دنیا تبدیل شده و در آفریقا، اروپا، سراسر اقیانوس آرام، چین، اسرائیل، آمریکا و دریای کرائیب پرورش می یابد. 

تیلاپیا عضو خانواده cichlidae بوده و مشخصات شان به شرح زیر است

1. - باله پشتی بلند دارند.
2. - باله ها خارهای تیزداند.
3. - باله سینه ای و لگننزدیک به سر هستند.

 

رده بندی

تا اواخر سال 1970 همگی تیلاپیاهاتنها در یک جنس (دسته) به نام Tilapia برپایه ه بندی میشوند. اما تازگی بیشتر زیست شناسان بر برپایه رفتار تخم ریزی آنها را در سه دسته Tilapia، Saratherodon و Oreochromis برپایه ه بندی کرده اند.

گونه های تیلاپیادر کف بستر استخر لانه سازی کرده و از تخم و بچه هایشان در لانه ها نگهداری می کنند. آنها دارای اندامهای درشت و خارهای آبششی کمی بوده و اصولا علفخوار و میکروفیتوپلانکتون خوار هستند. همچون Tilapia zilli، Tilapia
rendalli گونه های Sarotherodon تخم ها ولاروهای خود را در دهان تیلاپیای نر گذاشته و نگهداری می کنند. آنها دندانهای ریز و خارهای زیادی داشته و همه چیز خوار هستند. همچون sarotherodon galilaeus.

جنس oreochromis بهترینگونه ها را برای آبزی پروری دربرگیرنده می شوند. آنها عادات خوراکی همانند به گونه های sarotherodon دارند. تخم ها و بچهماهیان انگشت قد این جسن در داخل دهان ماده هایشان رشد می کنند. همچون Oreochromis
niloticus و Oreochromis mossambieus البته همهزیست شناسان این برپایه ه بندی را نپذیرفته اند.

 

انگیزه ها گزینش تیلاپیا برای پرورش

فاکتورهای زیر انگیزه ها سادگی پرورش تیلاپیا هستند:

1. 1) پایداری بالا در برابر بیماریهاو در آبهای دارای کیفیت پایین
2. 2) سازگاری و عادابته شدنبا شرایط گوناگون زیست محیطی
3. 3) توانایی تبدیل ضایعاتکشاورزی – دامی و آلی به پروتئین با کیفیت بالا
4. 4) میزان رشد بالا
5. 5) رشد آسان و تنددرپرورش متراکم

چرخه زندگی تیلاپیا به صورت زیر می باشد:

1. 1. نرها آشیانه سازیکرده (یا یک ناحیه از کف تانک یا سرح دارای روزنه های ریز از تور قفس را تحت قلمرو خود قرار می دهند) و با رفتار عاشقانه ماده های بالغ را به داخل لانه جذب می کنند.
2. 2. ماده ها تخم را در داخل آشیانهیعنی محلی که می توانند با نرها لقاح یابند رها کرده و بی درنگ آنها را به داخل دهان می کشند.
3. 3. نرها جذب ماده ها را به درونآشیانه دنباله می دهند تا زمانیکه ماده های تخم ریزی کرده برای گذراندن دوره رشد تخم هایشان از لانه خارج و دور شوند.
4. 4. تخم ها بعد از پنج روز در دهانماده ها هچ می شوند (بستگی به دمای هوا دارد) و بچه ماهیان تازه هچ شده تا زمانیکه کیسه زرده شان جذب شود در دهان باقی می مانند.
5. 5. سرانجام بچه ماهیان نورسبرای بدست آوردن غذا به خارج از دهان شنا می کنند. اما به محض روبرو شدن با نشانه ها خطر دوباره به درون دهان برمی گردند.
6. 6. هنگامیکه بچه ماهیاننورس به حد کافی رشد کردند (به اندازه دهان مادر شدند) همگی مستقل شده و به سمت آبهای گرم و پناهگاهها همچون لبه های استخر شنا می کنند.
7. 7. تخم های ماده ها به محضاینکه گروه قبلی نوزادشان رشد یابند دوباره مستعد رویش و لقاح می شوند. یعنی بعد از یک دوره آسایش حدود 4 هفتگی دوباره به تخم می رسند.

نکات قابل ملاحظه ای در اینزمینه وجود دارد.

• در مورد بیشتر گونه های Oreochromis برایرسیدن به توانایی تخم ریزی نیاز است دمای آب به بالای 32 درجه سانتی گراد برسد، چنانچه دما در تمام طول سال بالای 22 درجه سانتی گراد باشد تخم ریزی دنباله می یابد و چنانچه به زیر 22 درجه نزول یابد تخم ریزی بصورت فصلی انجام خواهد شد.

 

ماهی تیلاپیا

• نرها نقشی در سرپرستیتنگهداری و مراقبت از بچه ها ندارند و می توانند در یک زمان با تعداد پر شمار ی از ماده ها در کار تکثیر شرکت کنند. بنابراین نسبت جنسی در یک تخم ریزی در استخر می تواند حتی بیشتر از 7 ماده به 1 نر باشد.

• اندازه دهان ماده میتواند تعداد بچه ماهیان نورس برامده از تخم ریزی را تخمین بزند. ماده های بزرگتر تعداد تخم بیشتری می گذارند. روی هم رفته تعداد بچه ماهیان نورس برامده شده می تواند بین 100 تا 500 قطعه باشد.

• تخم ها کمابیش بزرگ هستند و بچهماهیان نورس بزرگتی نیز تولید می شود که در نخستین تغذیه نیاز به غذای زنده ندارند.

• پاک تخم ها یا بچه ماهیانیکه زودتر از موقع دلخواه رسیده اند از میان سایرین، میزان فرآوری را افزایش می دهد.

• در شرایط نادلخواه گونه هاییچون oreochromis
mossambicus می توانند در اندازه کوچک (10 گرمی)حدود 4 تا 6 ماه بعد از هچ شدن به بلوغ جنسی برسند. این مطلب منجر به افزایش بیش از اندازه جمعیت ماهیان کوچک و غیر قابل فروش در استخر می شود.

• در یک جمعیت بالغ تیلاپیا،ماده ها پی در پی توانایی تکثیر دوباره را دارند و در درازای این دوره توانایی غذاخودن را ندارند. به این معنی که نسبت رشد نرها خیلی بیشتر از ماده ها می باشد.

 

روشهای پرورش

تیلاپیا در سالهای1950 و 1960 به عنوان یک ماهی شگفت انگیز به بسیاری از کشورها معرفی شد. اما به انگیزه برامده شن تجربیات بد برامده از تخم ریزی زیاد آن در استخرها و برامده شدن ماهیان ریز و کم ارزش هنگام صید، بسیاری از پرورش دهندگان از پرورش آن منصرف شده و آن را یک ماهی هرز نامیدند.

این گمان علی رغم اینحقیقت که روشها و شگردهای دام پروری در بیش از 20 سال گذشته تحول عظیمی در پرورش تیلاپیا ایجاد کرده اند و آن را به یکی از مهم ترین ماهیان استخوانی قابل پرورش در جهان تبدیل کرده اند، هنوز در برخی دیدگاه باقی است.

چهار شیوه اندوخته سازیو هچ کردن بیش از سایرین موجب بوجود آمدن این تغییر بودند:

• اندوخته سازی گونه هایخوب مانند oreochromis
niloticus به جای orechromis mossambicus

• دستکاری جنسی بچهماهیان جوان

• دورگه گیری یا
هیبریداسیون

• تغییر هورمونجنسی

شیوه های اندوختهسازی

آسان ترین راه برایبهبود کارکرد، گزینش بهترین گونه تیلاپیا است.

O. mossambicus نخستینگونه تیلاپیا است که در سراسر جهان پراکندگی دارد. اما بیشترین ویژگیها نادلخواه را نیز داراست. تخمهایشان دارای اندازه بسیار کوچک هستند، به سختی رشد کرده و سایز قابل فروش بازاری (g 100+) می رسد.

O.mossambicus به O.niloticus یکیاز انگیزه ها اصلی تولید شگفت انگیز در کشورهایی چون تایوان و فیلیپین است.

 

دستکاری جنسی جوانها

تفاوتهای بارز و آشکاریبین جنسهای نر و ماده در گونه های تیلاپیا وجود دارد. همچون این تفاوتها شکل اندام تناسلی، ریخت شناسی باله ها و رنگ بالغ ها می باشد. دریافتن جنسی ماهیان بزرگ نسبت به ماهیان کوچک راحت تر است. بصورتیکه اندام تناسلی آنها کاملا قابل رویت است. کارگران ماهر و زبردست در هچری ها می توانند بیش از 95 درصد جمعیت نر را به 5 تا 7 سانتی متر برسانند. این مسئله به استفاده از ذره بین و نیز ابزار رنگ کننده (جوهر، مالاشیت گرین و ... ) برای نشانه گذاری و مشخص کردن اندام تناسلی کمک می کند.

دستکاری جنسی نیازمندیک سری تجهیزات پیشرفته نوزادگاهی برای پرورش بچه ماهیان نورس تا گام تولید بچه ماهیان انگشت قد پیشرفته که توانا به فعالیت جنسی در وزن حدود 20 گرمی باشند، دارد. ماهیان دارای این سایز توانا به پایداری در ماقبلدلهرهها، دستکاریها و شکارچیان هستند. اما به هر حال این روش یک فعالیت کمابیش کم راندمان برای تولید جمعیت تمام نر است. به شیوه یکه نیمی از ماهیان غیر قابل قبول هستند. ماده های بدرد نخور را می توان فروخت یا به مصرف خوراکی رساند.

 

تیلاپیای موزامبیکی

دورگه گیری (هیبریداسیون)

ژنتیک تیلاپیابسیار پیچیده می باشد. دروگه گیری بین گونه ای شدنی است گاهیزمانها به تولید بچه هایی با نسبت جنسی متفاوت (بیشتر نر نسبت به ماده یا بیشتر ماده نسبت به نر) بیانجامد. بیش از 25 آمیختگی هیبریدی متفاوت از تیلاپیاها تولید 80% نر را نشان می دهد. (این یک اتفاق دلخواه برای پرورش دهندگان است. زیرا نرها نسبت به ماده ها پرشتاب تر رشد می کنند).

اصولات از دورگه گیریاستفاده تروان نمی شود. زیرا بجز نسبت جنسی برامده مطلب زیاد دیگری در مورد ویژگیها دورگه های متولد شده هنوز کشف نشده است.

O.hornorum تنها گونهشناخته شده ای است که در اثر آمیختگی شدن با O.niloticus یاO.mossambicus جمعیتتمام نر تولید می کند.

ماده O.niloticus و نر O.aureus جمعیتدورگه های 80 تا 90 درصدی نر تولید می کنند که قدرت رشد را از O.niloticus و تحمل در برابر سرما را از O.aureus به ارثبرده اند.

 

تغییر هورمون های جنسی

 

این روش یک شیوهموثلر گران قیمت برای تولید جمعیت تمام نر (100% نر) است. در این روش به یک تانک یا قفس توری کوچک نیاز است تا بچه ماهیان در گام جذب کیسه زرده یا نخستین تغذیه در آن جمع شوند.

(چنانچه یک هفته از اینگام بگذرد بچه ماهیان نورس بصورت ماهیان ماده منتشر و رها سازی می شوند).

بچه ماهیان نورس درون تانکباید از خوراکهای حاوی هورمونهای تغییر دهنده جنسیت تغذیه شوند. غذا باید بی درنگ توسط بچها ماهیان نورس خورده شود. در این صورت آنها دارای شرایط مناسب خواهند شد.

در دنباله به روش آماده سازیخوراکهای حوی هورمونهای جنسی اشاره شده است.

1. 1. درهم امیخته کردن 30 تا 70 میلیگرم هورمون (میتل یا اتی نیل ازمایشسترون در 700 میلی لیتر اتانول 95%)
2. 2. افزودن 700 میلی لیترهورمون حلال به هر کیلوگرم از غذای مناسب دلخواه
3. 3. به خوبی درهم امیخته و خشک کردن
4. 4. افزودن مکمل ها
5. 5. قرار دادن در فریزر یاجای خنک (چنانچه غذا بی درنگ مصرف نشود).
6. 6. خوردن غذا به میزان 10-30% از وزن بدن در روز، به دفعات دستکم 4 بار در روز و به مدت 21 تا 28 روز این کار دنباله یابد.

افزایش تولید تخم تیلاپیا

اگرچه تکثیر (تخم گذاری)تیلاپیا به طور کثیری در استخرهای بدون مدیریت و غیر قابل مهار انجام می گیرد. اما فرآوری پایین آن به این معناست که پرورش این ماهی برای تبدیل بچه ماهیان نورس به بچه ماهیان انگشت قد نیاز به سرمایه گذاری دارد. سیستم هایی که برای این کار استفاده می شوند دربرگیرنده استخرها، تانکها و قفسهای توری کوچک هستند. سیستم های تکثیر این ماهی وابسته به رفتار طبیعی آن است. متاسفانه ماده های گربه ماهی یا کپور هر کدام تولید تخم کمابیش کمی می کنند و برای باروری و تکثیر دست ساز مناسب نیستند.

 

سیستم های تکثیر

1. 1) استخرهای بدون مدیریتو غیر قابل مهار شایع ترین سیستم های مورد استفاده جهت تفریخ تیلاپیا هستند. این استخرها نیاز به مدیریت اندکی داشته و تولیدات آنها نیز کم است.
2. (1تا 2 بچه ماهی نورس در هرمترمربع در ماه یا 5 بچه ماهی نورس به ازاری هر ماده در ماه)
3. 2) استخرهای قابل مهار بیشتر دارای طراحی و مدیریت پیشرفته هستند. این استخرها به صورتی ساخته می شوند که می توانند از گود ترین نقطه به طور کامل تخلیه شوند. در این سیستم ها پررورش دهنده بر کیفیت آب، کود دهی، مدیریت، خوراک دهی (استفاده از خوراکهای مکمل) مؤثر است. ماهیان 100 تا 200 گرمی به میزان 1 تا 3 ماهی در متر مربع و با نسبت جنسی 1 نر به 3 ماده برای تولید گونه های خالص یا 1:1 برای دورگه گیری اندوخته سازی می شوند. آنها باید تا 15 بچه ماهی نورس در هر متر مربع در ماه یا 100- 35 بچه ماهی نورس به ازاری هر ماده در ماه تولید کنند. تولیدات می تواند با افزایش تعداد ماهیان درشت تر در استخرهای بزرگتر، افزایش دفعات صید و استفاده از روشهای متفاوت برای گرداوری بچه ماهیان نورس افزایش یابد.

 

تیلاپیای خالدار

 

چنانچه مولدین 1 تا 5/1 کیلوگرمیاستفاده شده و بچه ماهیان نورس هر 17 تا 19 روز گرداوری و برداشت شوند، تولید تا 45 بچه ماهی نورس در هر متر مربع در ماه یا 380 بچه ماهی نورس به ازای هر ماده در ماه افزایش می یابد. همچنین بهتر است بچه ماهیان نورس به شیوه روزانه توسط یک تور دستی از لبه های استخر (در طول) گرداوری شوند تا برای مولدین آشفتگی بودجود نیامده و بچه ماهیان نورس آسیب نبینند.

3) قفسهای توری کوچک(hapa) بیشتر از نایلون مناسب، پشه بندهای پلاستیکییا تورهای کتانی ساخته می شوند. این قفسها به سادگی قابل مهار هستند. زیرا بچه ماهیان نورس نمی توانند فرار کنند و از این رو برداشت آنها به سادگی انجام می شود.اندازه آنها 1 تا 40 متر مربع و گودی آنها 1 تا 2 متر بوده و بر روی میله هایی آویزان هستند. همچنین به شکل مربع یا مستطیل ساخته می شوند.

این قفسها دارایطرحهای طرحهای پیچیده ای هستند. برخی ها دارای محیطی جهت جدا کردن مولدها از بچه ماهیان نورس می باشند.

2 نفر به اسانیمیتوانند یک قفس 40 متری را صید نمایند. گنجایش معمول برای اندوخته سازی مولدین 7- 2 ماهی در هر متر مربع است (نسبت جنس نر به ماده 1:2 تا 1:7 می باشد ). میزان تولید بچه ماهی نورس، 150 قطعه در متر مربع در ماه یا 50 قطعه به ازای هر ماده در ماه تا بیش از 880 قطعه در هر متر مربع در ماه یا 400- 300 قطعه به ازای هر ماده در ماه می باشد. اصلی ترین راه برای افزایش تولید، تمیز کردن و صید بچه ماهیان نورس بصورت منسظم و پی در پی است.

4) تانکهای هچری کهبه اسانیمدیریت می شوند اما کمابیش هزینه ساخت آنها گران است. این تانکها به چندین قسمت به نام واحدهای تخم ریزی و واحدهای پرورش بچه ماهی نورس بخش می شوند. واحدهای تکثیر بیشتر تانکهای گردی به قطر 1 تا 6 متر بوده که حاوی 5/0 تا 7/0 متر آب هستند. (در این واحدها به هیچ گونه زیرسازی نیازی نیست). ماهیان مولد 100 تا 200 گرمی در یک تا پنج متر مربع آب به نسبت جنسی 1 نر به 2 تا 7 ماده (از رژیم خوراکی دربرگیرنده 30 تا 40 درصد پروتئین به نسبت 1 تا 2% وزن بدن در روز تغذیه می شوند) اندوخته سازی می شوند.

تولید بچه ماهی نورسبا تکرار صید بچه ماهیان بصورت دستی (توسط تورهای گود) و بررسی وضعیت ماده ها به حداکثر می رسد.

چنانچه تخم ها هر 5 روز یکباریا تخمها و بچه ماهی تبدیل می شوند و این مستلزم آن است که تخم های هچ نشده و بچه ماهیان نورس دارای کیسه زرده تا زمانیکه دارای توانایی غذا خوردن شوند درون یک سیستم انکوباتور دست ساز نگهداری گردند.

سیستمهای انکوباتوربه صورتی طراحی شده اند که تخمها را در یک سری حرکات ارام نگهداری کنند. زیرا حرکات شدید و آشفتگی ها منجر به بروز آسیبهای مکانیکی در تخمها می شود.

3 نوع سیستم اصلیانکوباتور در این روش پرورش استفاده می شود.

 

 

سیستم های پرورش تیلاپیا

 

استخرها:

انواع گوناگونی از استخرهابرای پرورش تیلاپیا استفاده می شوند. رایج ترین اما بی برامده ترین نوع این استخرها آنهایی هستند که ورودی پایین، تخم گذاری بدون مهار و صید بی قاعده داشته و محصولاتهمگانا بین 500 تا 2000 کیلوگرم در هکتار در سال از ماهیان غیر هم سایز است.

قدم فراتر بعدی استخرهایکوددهی شده با تکثیر مهار نشده و صید با قاعده است، محصول بین 3000- 5000 کیلوگرم در هکتار در سال از ماهیان غیر هم سایز است.

 

تیلاپیای شکم قرمز

برای بدست آمدن محصولات بیشترنیاز به سرمایه گذاری کلان تر در دوره مدیریت و اندوخته سازی است. چنانچه ماهیان تک جنسی اندوخته سازی شده و کوددهی و خوراک دهی بصورت منظم انجام شود، می توان محصولات را تا 800 کیلوگرم در هکتار در سال (از نوع ماهیان هم اندازه) افزایش داد.

 

افزایش محصول را میتوان با استفاده از یک جنس از ماهیانف خوراک دهی مکمل و جایگزینی منظم و مرتب آب بدست آورد. این کار باعث تولید kg/ha 15000 در سال(ماهیان هم اندازه) می شود.اکنون پرورش تیلاپیا در استخرهای چند گونه ای همراه با کپور، گربه ماهی یا میگوی آب شیرین (ماکروبراکیوم) نیز رایج شده است. برتری اصلی استفاده از استخرها رشد تندو راحت ماهی از طریق کوددهی استخر و برامده خیزی خاک است. این روش از چندین بدیها نیز برخوردار است:

ساخت استخرها گران تمام میشود. استخرها نیاز به فضا (محیط) زیادی دارند، تنها در مکانهایی که خاک مناسب دارند می توان این استخرها را ساخت و نیاز به آب فراوان جهت جبران آب از دست رفته از طریق تراوش و تبخیر است. ماهیان این استخرها به اسانیشکار و یا دزدیده می شوند و در هنگام صید اندازه های متفاوتی دارند.

 

قفسها

پرورش تیلاپیا در قفسبا مشکل تخم ریزی بیش از اندازه روبرو نیست. زیرا تخم ها از بین شبکه های قفس به بیرون سقوط می کنند. دیگر برتری اصلی قفس این است که نیاز نیست پرورش دهند در مکانی که قفس واقع شده دارنده و مالک آب باشد.

دو نوع اصلی قفسهایکوچک و کم تراکم که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند در کانالها یا دریاچه های فقیر از دید مواد مغذی واقع می شوند. این قفسها را می توان از تور یا گاهیزمانها از بامبو یا سایر مواد و تجهیزات قابل دسترس در محل ساخت. ماهیان در این قفسها از مواد مغذی موجود در آب پیرامونشان استفاده کرده ولی به هر حال با خوراکهای مکمل نیز تغذیه می شوند.حداکثر میزانی که می توان برداشت نمود به شیوه ماکزیمم kg/m3 10 میباشد.

در حال حاضر پرورش تیلاپیادر قفسهای متراکم نیز بسیار رایج شده است. چندین پروژه بزرگ تروان تازگی در آفریقا آغاز گردیده است . ماهیان در نسبتهای بیشتر اندوخته سازی گردیده و از خوراکهای مکمل تغذیه می شوند.

میزان محصول به طور نمونهحدود kg/m3 25 است. حداکثر گنجایش با توجه به اکسیژن قابل دسترسمحدود می شود.

پرورش در قفس نیازمند سرمایهگذاری کمتری نسبت به پرورش در استخر یا تانک است. همچنین احتیاجی به جریان دادن یا پمپ کردن آب به درون سیستم نیست. عیب اصلی در این روش حساسیت بالا و قرار گرفتن دستخوش دزدیده شدن و آسیبهای دشمنان است.

 

تانکهای متراکم

پرورش در تانکهای متراکم بامشکلاتی چون تکثیر و تخم ریزی بیش از اندازه روبرو نمی باشد. زیرا فضا برای قلمرو طلبی و لانه سازی نرها وجود ندارد. این سیستم نیاز به یک منبع آب ثابت و یا پمپ دارد. بنابراین در مکانهایی که منبع جریان آب کافی و غنی یا نیروی تامین کننده فشار برای پمپ کردن آب را نداشته باشند، ساخت این تانکها مشکل است

مصرف آب بستگی به سیستممدیریت دارد. اما به شیوه قابل ملاحظه ای کمتر از میزان مصرف آب برای تولید میزان همانند محصول در استخرها است. همچنین از مساحت کمتری نیز استفاده می شود. حداکثر میزان اندوخته سازی در تانکها (در جاهائیکه آب هر 2- 1 ساعت یکبار جایگزینی می شود) حدود 50- 25 kg/m3 است. این میزان با استفادهاز سیستمهای هوادهی تا kg/m3 70 و با اکسیژن دهیبه بیش از kg/m3 150 افزایش می یابد.

***مجموعه آموزشی پرورش ماهی تیلاپیا به همراه طرح توجیهی فنی و مالی پرورش تیلاپیا در سیستم مداربسته، سوالات متداول و تصاویر

مطالب مرتبط:
کسب درآمد از پرورش حیوانات در منزل

ایده های کم هزینه و سودآور از طریق کشاورزی در شهر

از پرورش ماهی در منزل کسب درآمد کنید

پرورش و تولید میگو

چگونگی راه اندازی یک کارگاه پرورش ماهی های زینتی