اسب نژاد کرد ایران

اسب نژاد کرد ایران بر طبق نوشته های جهانگردان و مورخین از هرودت گرفته تا معاصرین ، به اقصی نقاط دنیا انتقال یافته و خون آن در شریانهای اسبهای دنیا جریان دارد. اسب کرد از اسبهای توانای ارزشمند و پرخون دنیا محسوب گردیده و مبدا و منشا آن ایران می باشد . گرچه در خیلی از منابع نامی از آن برده نشده است . معمولاً برای اسب کرد سه تیره مطرح می گردد که عبارتند از :  

 

1- جاف                     2- افشاری                     3- سنجابی

1- تیره جاف : بیش ترین جمعیت را دارد و بیشتر به رنگ سیاه و سفید بوده و طایفه های نگهدارنده در طی زندگی خود این دو رنگ را انتخاب و نگهداری نموده اند و در کردستان موجود است..
2- تیره افشاری : دومین جمعیت را دارا می باشد و عمدتاً کهر و قره کهر می باشند .
3- تیره سنجابی : عمدتاً کرنگ و نیله و به ندرت سمند می باشند ودر منطقه کرمانشاه واسلام آباد وجود دارد .
در تاریخچه تکامل اسب ایران پیدایش اسب کرد را مستقیماً به 500 سال قبل از میلاد مسیح و به اسبهای معروف نیسایی مرتبط می دانند .
اسب جاف معمولاً قره کهر  می باشد و به بلندی ، بین 150 تا 155 سانتی متر ، بدون برجستگی در استخوان بندی سر ، با گردن نیرومند و شانه ها و کپل تنومند .
نمونه بارزی از اسب جاف که بر روی سنگ مقبره زانتوس واقع در لیبی ( حدود 480 قبل از میلاد ) نقشبندی شده و نمایشگر میراث باستانی تیره جاف است .
اما اکثر اسبهای کرد به طور انتخابی با اسبهای فارس و عرب کشش داده شده و از این آمیزش خون اسبهای زیباتر و چابکتر حاصل شده که در حمل و نقل سریع مورد استفاده قرار می گیرد .
نژاد کرد امروزی نه تنها از زیبائی خاص برخوردار است بلکه دارای استقامت بی نهایت می باشد .
اسبهای نژاد کرد به خصوص در مسابقات چوگان موفق بوده اند و بسیاری از اسبهای کرد در مسابقات پرش و سواری استقامت افتخارات ارزنده کسب کرده اند .
تاریخچه اسب کرد از مبدانخستین دوره ثبت شده تاریخ آغاز میگردد و از روزگار شیرین باستان افسانه ای سرچشمه میگیرد .
اسم نیسائی را اجداد دودمان اسب کرد امروزی از جلگه های مهد پرورش خود به ارث بردند .
شگفت انگیزترین نشانه اسب نیسائی سر آن بود . استخوانهای پیشانی و بینی خیلی برجسته بودند . همچنین استخوانهای برجسته فک بالا از هر دو طرف استخوانهای بینی بیرون آمده است .
در نتیجه استخوان بندی درشت پیشانی ، گوشهای اسب عقب تر از حد معمول قرار گرفته بود و در پایان تصویر بی همتا و سرشار از توانائی و هوشیاری اسب نیسائی را کامل می کرد .
تحقیقات اخیر پیرامون بقایای جانوران باستانی در جریان عملیات حفاری صحت نقشهای بازمانده اسب نیسائی را با مدارک طبیعی تائید می کند .
اسب مادها یقیناً حیوان مهیبی بود و آشنائی با تاریخ آن حقیقت مهمتری را آشکار می کند و گواهی می دهد که پرورش و تولید اسب به طریق کشش انتخابی ابتدا در ایران باستان مرسوم شد .
طبیعت ، یونجه زارهای گسترده نصیب سرزمین ماد ( کرمانشاهان امروز ) کرده بود ، غنی از سنگ آهک کوهزارهای ژورا ، یونجه زارهای پهناور ماد عامل مهمی در پیشرفت پرورش و تولید نژاد اسبهای نیسائی بود .
پرشکوه ترین نقش بازمانده از اسب نیسائی در تخت جمشید در معرض نمایش است .
در این تصویر جثه اسب نیسائی در خدمت پادشاهان بزرگ ایران مهیب به نظر می آید .
در نقشهای دیگر ، اسب نیسائی ، با سر بزرگ و سنگین و گردنی آراسته ، با یال پر پشت و همه اعضاء بدن اسب به تنه ای سنگین و در عین حال کشیده ، استوار بر روی پاهای کوتاه ، در وهله اول موجودی مسخره آمیز به نظر می رسد ، ولی با بررسی عمیق تر ، با وجود درشتی خارق العاده سر اسب ، تمثالی از نجابت بر روی صفحه سنگ آشکار می شود ، سرشار از عظمت و نیروی بی نظیر نژاد نیسائی ، یونانیان قدیم تنومندی اسب نیسائی را تحسین می کردند و از پاهائی که زمین را لرزانده بود سخن می گفتند . ایران باستان مرکز پر رونق پرورش و تولید اسب در طول دوره ای بیش از 2000 سال بود . بعد از فتح ایران توسط اعراب نژاد اسب نیسائی رو به زوال گذارد و رفته رفته اسب نیسائی به کلی ناپدید شد و میدان بازشد برای اسبی بلندتر و سبکتر که ژان شاردن در قرن 18 میلادی از آن به عنوان « زیباترین اسب شرق » یاد کرد ( مسافرت در ایران ) .
معلوم نیست نابودی اسب بزرگ ایران باستان ناشی از روش افراطی در تغذیه اسب بود یا به علت تبعید اسبهای قابل کشش و یا درنتیجه کشتار اسبها توسط قشونهای متجاوز دشمن . امروزه گاه و بیگاه نمونه ای از اسب اصیل نیسائی ظهور می کند و لیکن این اتفاق نادر است .
از میان تیره های گوناگون اسب کرد که هنوز در وادی پر برکت کوهستان زاگرس پرورش داده می شود تیره جاف در کثرت و شهرت پیشتاز است .
اسب کرد فوق العاده قانع و کم خوراک و در زمستان های سخت نواحی کوهستانی کردستان که هیچ وسیله نقلیه ای قادر به حرکت و عبور نیست عامل انتقال امداد و بیماران از روستائی به روستای دیگر یا به مرکز پخش است و دلیل ماندگاری را می توان همین مقاومت بی مانند در کوهستان دانست .
اسب کرد از قدیم الایام نماد فرهنگی ، تاریخی مردم کرد بوده و داشتن آن همواره برای خانواده ها مایه مباهات و فخر بوده است .
پراکنش اسب کرد
عمدتاً این نژاد در منطقه کرمانشاه و مناطق اطراف آن و استانهای آذربایجان غربی و قسمتی از زنجان ( سلطانیه ) ، لرستان و کردستان و اصفهان پراکنده می باشند .
این نژاد به کشورهای همجوار ( عراق ، ترکیه و قسمتی از جمهوری آذربایجان ) انتقال یافته و جمعیت مناسبی را تشکیل داده است .
خصوصیات مرفولوژی
پیشانی = معمولاً مشابه اسب عرب است ولی در اسبهای کرد معمولاً پیشانی همراه با برجستگی است .
گوشها = اندکی عقب .
سر = سنگین .
چشم ها = عمیق و خشمگین .
استخوان بینی = دراز .
فاصله دو استخوان فک در ناحیه حلق زیاد .
گردن = قوی ، سینه از جلو به حد قابل توجه عضلانی .
دست و پا کوتاه و بسیار محکم با اندک مو در ناحیه شاخ مو .
بدن = عضلانی و جمع .
بسیارباهوش ، مطیع ، صبور .

مطالعه سیتوژنتیکی اسب نژاد کرد
اسب نژاد کرد یکی از نژادهای اصیل و بومی ایران است که اسبی پر نفس و پر استقامت بوده و در مقابل سرما و گرما ، مقاومت مناسبی دارد .
بر طبق نوشته های قدیمی جهانگردان و مورخین از هرودت گرفته تا تحقیقات معاصر پراکندگی اسب کرد در اقصی نقاط دنیا گزارش شده است .
در بررسی حاضر برای تهیه گسترشهای متافازی ، نمونه خون از تعداد 30 راس جنس های نر و ماده اسبهای کرد تهیه شد .
نمونه های خون جهت انجام کشت لنفوسیت با روش ( Short term culture  ) به آزمایشگاه منتقل و سپس اقدام به رنگ آمیزی ، بررسی میکروسکوپی و عکسبرداری و تهیه کاریوتایپ از آنها گردید .
در بررسی معلوم شد که مجموعه کروموزومی در نژاد کرد 64=n 2 است .
کروموزومهای غیر جنسی ( اتوزمی ) شامل 8 جفت کروموزم متا سانتریک
5 جفت کروموزم ساب متاسانتریک و 18 جفت کروموزم تلو سانتریک است .
کروموزوم جنسی x ساب متاسانتریک و کروموزوم جنسی تلوسانتریک است .
با استفاده از نواربندی G کاریو تایپ کروموزم ها انجام گردید . با نواربندی C نواحی هتروکروماتین در محل های سانترومری کروموزم ها مشخص شد . نتایج حاصله نشان داد که اسب نژاد کرد جزء گونه ( Equus caballus  ) است .

وضعیت صدور شناسنامه
فعالیتهایی در مورد بررسی فنوتیپ و تعیین معیارهای ظاهری اسب کرد توسط آقای دکتر محمد تقی ابراهیم پور و انجمن ملی اسب ایران صورت پذیرفته است . اولین تحقیقات در مورد نژاد اسب کرد ایران ، توسط وی در سالهای 1350 تا 1352 انجام پذیرفته است و انجام این فعالیت منجر به ارائه اولین کتاب تبارنامه نژاد کرد گردیده است که در این کتاب مجموعاً 101 نریان و 51 مادیان ثبت گردیده است .
لازم به ذکر است که اسب نژاد کردی ایران فاقد تبارنامه بین المللی می باشد و فقط دارای تبارنامه ملی می باشد ( قبل از انقلاب ) ( در حال حاضر تبارنامه ملی نیز ندارد ) .
بعد از گردآوری اولین کتاب تبارنامه اسب کرد در انجمن سلطنتی اسب ایران در سال های فوق فعالیت های دقیق تری نیز به جهت شناسائی هر چه دقیق تر نژاد کرد در ایران انجام پذیرفته است . در چندین سال اخیر نیز معیارهایی بر مبنای خصوصیات ظاهری و فنوتیپی اسب کرد در انجمن ملی اسب ایران انجام پذیرفته است که بر مبنای آن اسب های کرد را به گروه های 100% خالص و 75% خالص و 50% خالص تقسیم بندی نموده اند . اما در حال حاضر این معیار فنوتیپی در مرکز تبارنامه اسب کرد ایران استفاده نمی شود .لازم بذکر است تعداد258راس اسب طی سالیان گذشته بر اساس فنوتیپ توسط فدراسیون داغ کرد شدند.
دو جلد تبارنامه کرد از سال 81 تا سال 83 توسط آقای مهندس سهیل یوسف نیا تهیه گردیده ، مقدمه بسیار جالبی دارد که لازم دیدم که آن را بنویسم .

به نام خداوند اسب و سوار
اسب نژاد کرد در غرب ایران علیرغم تاریخ چند هزار ساله و حمایت تاریخ نویسان بزرگی چون هرودت متاسفانه در گمنامی و فراموشی غوطه ور است .
نژاد کرد در زمان پیش از انقلاب توسط مسئولین آن زمان انجمن سلطنتی اسب شناسائی و کتاب انساب این نژاد در سال 1350 – 1351 – 1352 نوشته شد . اما پس از انقلاب اسب کرد به دلایل خاصی به فراموشی سپرده شد تا اینکه در سال 1374 اکیپی از اداره سوارکاری و پرورش اسب به منطقه اعزام و نسبت به شناسائی آن اقدام و داغ صورت گرفت .
آنچه مسلم است داغ و صدور شناسنامه اسب نژاد کرد بر اساس ظاهر یا فنوتیپ و همفکری با اسبداران قدیمی غرب کشور انجام شد که شاید به ظاهر کافی باشد اما برای شناسایی یک نژاد فقط فنوتیپ کافی نیست بلکه به کارگیری از روشهای کروموزمی و خونی و اسکلت شناسی ، شجره یابی ، بیومتری و غیره می تواند در کنار روشهای اصلاح نژادی تثبیت کننده یک نژاد و معرف آن در مجامع بین المللی باشد .
اسب کرد به جوامع اسبی دنیا معرفی نشد و بسیاری از کشورها هنوز از وجود اسبی به نام اسب کرد در غرب کشور ایران         بی اطلاع هستند که امیدوارم این رسالت عظیم را مجامع اسبی کشور به دوش گرفته و این نژاد را به علاقمندان اسب در دنیا معرفی نمایند .
در غرب کشور بر خلاف خوزستان ، اسبداران از هر اسبی که زیبا و خوش فرم و یا به عبارتی فنوتیپ خوبی داشته باشد در کشش یا جفت گیری با مادیانها اقدام می نمایند ولی در خوزستان اگر اسبی زیباترین باشد ولی فاقد شجره نامه ، محال است که با مادیانهای خود اجازه جفتگیری دهند و تا زمانی که نسبت به شجره اسب اطلاع کافی تعیین حاصل ننمایند اقدام به کشش نمی کنند .
همین روش باعث شده است که این حقیر نتواند شجره ای از اسبهای شناسائی شده جمع آوری نماید ، گرچه به طور مختصر چندین شجره ارائه شده است ولی حداکثر تا دو نسل قبل را می شناسند .
در صورتیکه در خوزستان حداقل هفت نسل قبل را کامل می دانند .
مطالب دیگری که باید توضیح دهم ریشه در فرهنگ اسبداران غرب کشور دارد و آن اینکه همه اسبداران متاسفانه علاقمند به پرورش جنس نریان می باشند حال آنکه برای ترقی و پیشرفت در این نژاد باید هرساله کره ای بهتر تولید کنیم که نیازمند پرورش مادیان می باشد که بنده شاهد بودم که در غرب کشور 5/4 اسبهای موجود در اصطبل پرورش دهندگان بزرگ و قدیمی جنسیت نریان داشتند ، علاوه بر آن کارشناسان اداره کل سوارکاری و پرورش اسب در شروع فعالیت خود در غرب کشور و در سال 1374 اقدام به شناسائی و صدور کارت سیلمی رایگان برای چند اسب خوب نمودند و توصیه کردند که مادیانهای منطقه بایکی این اسب جفت گیری نمایند که متاسفانه به دلایل تعصبات خاص این فکر در عمل میسر نشد .
بهر حال اینجانب سعی نمودم که با شناسائی و داغ اسبهای نژاد کرد ( منظور فنوتیپی که امروز به عنوان اسب کرد مورد نظر است ) در اصفهان ، کرمانشاه ، سنندج ، آذربایجانغربی و تهران و چاپ کتاب انساب کرد گامی در جهت معرفی نژاد کرد برداشته و انگیزه ای برای شروع کارهای بعدی بهتر و عملی تر در این نژاد ایرانی مهیا نموده باشم .
خلاصه اینکه اسبهایی که دراین کتاب معرفی شدند ، شاید همه پتانسیل اسب نژاد کرد کشور نباشد و لیکن سعی شده است تا آنجا که در توان اینجانب و امکانات معاونت فنی می بود نسبت به شناسائی این نژاد در کل کشور اقدام و کتابی منتشرنمود .
در حال حاضر با کمک شخصی استرالیایی معاونت فنی فدراسیون در حال نمونه گیری از مو ی اسبان کرد جهت تست والدین است تا در آینده بتواند کارهای اصلاح نژادی دیگری انجام شود .

راهکارها
برای جلوگیری از انقراض اسبهای کرد این کارها انجام شده است ، خون گیری ازاسبهای اصیل استان کردستان و استانهای آذربایجانغربی و کرمانشاه به منظور تعیین ژنوتیپ آنها با استفاده از مارکرهای ژنتیکی ، ایجاد پنج واحد نیمه صنعتی تکثیر و پرورش اسب اصیل کرد در شهرهای سقز ، دیواندره ، بیجار و سنندج.
ایجاد یک واحد ایستگاه کشش اسب اصیل کردی در سنندج .
ایجاد واحدهای صنعتی تکثیر و پرورش اسب اصیل کردی در شهرهای سنندج .
ایجاد واحدهای صنعتی تکثیر و پرورش اسب اصیل کردی در شهرستانهای سنندج و سقز.
آمارگیری از جمعیت اسب استان ، صدور شناسنامه دامداری کوچک روستائی برای کلیه صاحبان پرورش دهنده اسب اصیل کردی از اقدامات و فعالیتهای امور دام برای احیای نژاد اسب اصیل کردی است .
-    تاسیسات کانون باانجمن اسب کرد .
-    برنامه ریزی مسابقات زیبایی ، کورس ، استقامت .
-    تدوین کتاب انساب .


علائم مربوط به داغ اسب کرد
مثل اسبهای ترکمن می باشد فقط استثنائات آنهابشرح زیر است :
در نژاد کرد به جای حرف T حرف K که حرف اول کلمه کرد می باشد علامتگذاری می شود و تمام موارد دیگر مشابه اسب ترکمن می باشد در حال حاضر از میکروچیپ جهت شناسایی نژاد استفاده می شود.

راهکار و پیشنهادات
1-    توجه بیشتر به امر اصلاح نژاداسب کرد
2-    شناسائی دقیق نژاد کرد ، مشخص نمودن تعداد دقیق اسبهای موجود و اصلاح نژاد آنها .
3-    توجه به مطالب بنیادی و پایه ای در جهت بهبود امور پرورش اسب . ( از جمله مطالعات آناتومیکی ،فیزیولوژیکی و خون شناسی و خصوصاً ژنتیکی ) .     
4-تاسیس انجمن اسب کرد

5-تدوین کتاب انساب

***آموزش پرورش اسب (مدیریت پرورش،تغذیه،تربیت و بیماری های اسب) تصویری