گیاه آزولا و تغذیه دام

گیاه آزولا براى اولین بار توسط دانشمندى به نام لامارک شناسایى شد. این گیاه به صورت شناور و به رنگهاى سبز و قرمز با منظره زیبایى در مرداب‏ها، تالاب‏ها، استخرهاى پرورش ماهى، گودال‏هاى کم‏عمق و رودخانه‏هاى داراى آب کم و آبگیرها دیده مى‏شود.

مقدمه
یکى از مهمترین مسائل یک دامدارى، چگونگى تامین خوراک دامهاست. چون خوراک دام یک ماده حیاتى است که باید به‏صورت دایمى (روزانه و به‏موقع) در اختیار دام باشد. بنابراین، تامین غذاى دام به عنوان یک اصل مهم اهمیت زیادى دارد. یک دامدار باید براى تامین غذاى سالیانه دام و جلوگیرى از خطر کمبود غذاى دام یا افزایش هزینه آن، در فصل تابستان با جمع‏آورى علوفه یا سیلوکردن، توشه زمستانه را براى دام‏ها مهیا کند.

در دامدارى‏هاى ایران معمولا نیاز غذایى دام را کنسانتره و دیگر علوفه تشکیل مى‏دهد. در استان گیلان با توجه به شرایط جغرافیایى منطقه، انواع علوفه‏اى را که به دام شیرى یا گوشتى مى‏دهند، عبارتند از: کاه گندم، کاه جو، سیلوى ذرت، ذرت علوفه‏اى، علف باغات، پَس چَر مزارع، برگ درختان، یونجه، شبدر و کاه برنج مى‏باشد که دراین میان کاه برنج بیشترین مواد را در تغذیه دام تشکیل مى‏دهد.

با این حال جمعیت دامى استان آنقدر زیاد است که انواع علوفه گفته شده نمى‏تواند نیاز غذاى دام‏هاى منطقه گیلان را تامین کند. بنابراین براى تامین خوراک دام مى‏توان از سایر منابع موجود استفاده کرد. یکى از این منابع مهم گیاه آزولا است. در این نشریه، ضمن معرفى آزولا، چگونگى و راه‏هاى عمل‏آورى و استفاده از این گیاه براى شما روستاییان عزیز توضیح داده مى‏شود.

استفاده از آزولا در تغذیه دام
گیاه آزولا براى اولین بار توسط دانشمندى به نام لامارک شناسایى شد. این گیاه به صورت شناور و به رنگهاى سبز و قرمز با منظره زیبایى در مرداب‏ها، تالاب‏ها، استخرهاى پرورش ماهى، گودال‏هاى کم‏عمق و رودخانه‏هاى داراى آب کم و آبگیرها دیده مى‏شود. دامداران ساکن اطراف مرداب‏ها یا افرادى که در حاشیه رودخانه‏ها زندگى مى‏کنند و ... به راحتى مى‏توانند از این علوفه خوراک دام‏هاى خود استفاده کنند.

آزولا در مردابها ، تالابها ، استخرهای پرورش ماهی و ... میروید
رنگ آزولا در موقع رشد و نمو (فصل بهار و تابستان) سبز است و در موقع پاییز و زمستان به علت پوسیدگى قرمز مى‏شود که در این موقع، براى غذاى دام مناسب نیست. چرخه زندگى گیاه آزولا 15-30 روز طول مى‏کشد. با توجه به شرایط جغرافیایى و اقلیمى منطقه و نوع جنس آزولا، میزان آن 30-80 تن در هر هکتار در ماه مى‏باشد. از این رو با توجه به شرایط منطقه مى‏توان از این گیاه استفاده کرد  .

تولید زیاد بدون عملیات کاشت و استفاده‏هاى مختلف با روش‏هاى ویژه نگهدارى در دیگر فصل‏ها و ساده بودن کار، باعث شده تا آزولا به صورت‏هاى تازه، آب چکیده، خشک و یا سیلوشده مورد استفاده دام‏ها قرار بگیرد.

مشخصات گیاه آزولا
آزولا نوعى علف آبى از جنس گیاهى به نام سرخس مى‏باشد و در تمام مناطق دنیا وجود دارد. آزولا به فراوانى در کانال‏هاى آبیارى و بخصوص در مزارع برنج یافت مى‏شود. اندازه گیاه آزولا حدود 3 سانتى‏متر است. ساقه این گیاه به صورت شناور با برگ‏هاى کوچک و یک در میان روى هم قرار دارند.
از آزولا میتوان برای تغذیه دامها استفاده کرد

ریشه آزولا به صورت معلق در آب قرار دارد و طول آن به اندازه 2-5 سانتى‏متر مى‏رسد، برگ‏هاى آزولا دو قسمتى است. قسمت رویى برگ به رنگ سبز یا صورتى و گوشتى است و قسمت زیرى آن که نازکتر است، با بافت‏هاى اسفنجى به صورت نیمه معلق در آب قرار دارد.

آزولا داراى چند نوع ریشه است که به صورت افشان و آویزان رشد مى‏کنند.ریشه و ساقه‏هاى مسن در مرحله پوسیدگى به رنگ قهوه‏اى یا قرمز مى‏شوند.
آزولا در مرحله پوسیدگی به رنگ قهوه ای یا قرمز در می آید

ویژگى‏هاى آزولا
آزولا به فراوانى در رودخانه‏هاى کم‏شیب و آب پشت سدها و در منابع آبى که راکد هستند، به راحتى رشد مى‏کند. میزان تولید روزانه آن در حدود 2 تن مى‏باشد. استفاده از آزولا بسیار راحت است. همچنین آزولا با روش‏هاى ساده تکثیر و برداشت می‏شود. این مسائل جزء ویژگى‏هاى گیاه به حساب می‏آید.

در بعضى از مکان‏ها، لایه‏اى ضخیم از آزولا سطح آب را مى‏پوشاند و لایه‏هاى زیرین آن به طور دائم در حال پوسیده‏شدن است. بنابراین آب این نهرها از نظر مواد غذایى بویژه فسفر، منگنز، آهن و ازت بسیار غنى است. آزولا مخصوص مناطق معتدله است و در محیطهاى اسیدى رشد مى‏کند و در دماى 14-40 درجه سانتیگراد هم رشد دارد.
گیاه آزولا در مناطق معتدله رشد خوبی دارد

روش تکثیر و انتشار آزولا
آزولا به راحتى در آبگیرها پرورش یافته و تکثیر مى‏شود. روش معمول تکثیر، روش سبزینه‏اى است. براى این منظور کافى است که قسمتى از بافت‏هاى سبز و تازه آزولا را برداشته و در آبگیرهایى که ارتفاع آب در آنها حدود 5-40 سانتى‏متر است، پخش کنید. دماى حدود 20-30 درجه سانتى‏گراد براى رشد و نمو آزولا بسیار مناسب است. انتشار آزولا از طریق آب‏هاى جارى، انسان و یا پرندگان صورت مى‏گیرد.
روش‏هاى مختلف استفاده از آزولا

اصلى‏ترین هدف از پرورش آزولا تامین خوراک دام است. با توجه به اینکه بیش از 2 میلیون هکتار از مساحت کشور، به خصوص مناطق گیلان استعداد خوبى براى پرورش این گیاه دارند، مى‏توان از آن براى تامین خوراک دام استفاده کرد.

آزولا داراى 23-30درصد پروتئین خام، 4درصد چربى خام و 3/5 درصد قند محلول و یک درصد فسفر است. علاوه بر آن، از املاح و ویتامین نیز غنى مى‏باشد. آزولا به شکل‏هاى مختلف در تغذیه دام مورد استفاده قرار مى‏گیرد که مهمترین آنها عبارتند از:

آزولاى تر
گیاه آزولا را در موقع بهار و تابستان که رنگ آن سبز است، برداشت کرده و یک درصد نمک به آن اضافه مى‏کنند و به عنوان علوفه در اختیار دام قرار مى‏دهند.
آزولای تر را با یک درصد نمک میتوان به دام داد

آزولاى نیمه خشک (آب چکیده)
آزولا را پس از برداشت حدود 10-24 ساعت در محوطه‏اى پهن مى‏کنند تا رطوبت آن گرفته شود و سپس با اضافه‏کردن یک‏درصد نمک، آن رادر اختیار دام قرار می‏دهند.
آزولاى خشک

گیاه آزولا را پس از برداشت‏کردن، مدت زیادى در مقابل آفتاب مى‏گذارند تا خشک شود. در حین خشک‏شدن چندین بار آزولا را به هم مى‏زنند تا رطوبت آن کاملا گرفته شود. آنگاه آزولاى خشک شده را در گونى ریخته و انبار مى‏کنند و در مواقع مختلف (معمولا زمستان) با کنسانتره مخلوط مى‏کنند و در اختیار دام قرار مى‏دهند.

آزولاى سیلوشده
بهترین روش نگهدارى و عمل‏آورى علوفه آزولا، استفاده از سیلوى آن است. در این روش، چون آزولا با مواد دیگرى مخلوط مى‏شود، ارزش غذایى آن بالا مى‏رود و خوش‏خوراک‏تر مى‏شود. از سوى دیگر، آزولاى سیلوشده را مى‏توان به عنوان علوفه تر در تمام فصول سال در دامدارى‏هاى شیرى یا گوشتى استفاده کرد.

با سیلو کردن، ارزش غذائی آزولا زیاد شده و خوش خوراکتر میشود

روش سیلوکردن آزولا
یکى از راه‏هاى نگهدارى آزولا سیلوکردن آن است. در این روش، آزولا را پس از برداشت به مدت 24 ساعت در فضاى آزاد پهن مى‏کنند تا مقدارى از رطوبت آن گرفته شود. سپس 75 کیلوگرم از آزولا را با 25 کیلوگرم تفاله خشک چغندر قند (تفاله خردشده) مخلوط مى‏کنند. پس از آماده‏سازى جایگاه سیلو، مقدارى علوفه خشک را به ارتفاع 15 سانتى‏متر درداخل سیلو مى‏ریزند و سپس آزولاى مخلوط شده را روى علوفه مى‏ریزند و توسط غلتک چوبى یا لگدکوب‏کردن، مواد سیلوشده را فشرده (متراکم) می‏کنند.

سیلو کردن آزولا ، یکی از راههای نگهداری آن است
دوباره 75 کیلوگرم آزولا و 25 کیلوگرم تفاله چغندر قند را با هم مخلوط کرده و در داخل سیلو ریخته و فشرده مى‏کنند و این عمل را آنقدر ادامه مى‏دهند تا سیلو پر شود. پس از پرشدن سیلو روى آن کاه ریخته و سپس با پلاستیک کاملا مى‏پوشانند. روى پلاستیک سیلو، جسم سنگینى مثل سنگ، بلوک، آجر، چوب یا گل مى‏ریزند تا آزولا سیلو شده در حالت فشرده (و بدون هوا) حفظ شود. پس از گذشت حدود 45 روز، علوفه آزولا به سیلوى آزولا تبدیل مى‏شود. با بازکردن سیلو بوى ترشى کاملا احساس مى‏شود، از این پس مى‏توان از سیلوى آزولا به همراه دیگر علوفه در تغذیه پروارى یا شیرى استفاده کرد.

پس ازگذشت 45 روز علوفه آزولا به سیلوی آن تبدیل میشود
نحوه استفاده از سیلوى آزولا در تغذیه دام
از سیلوى آزولا در تغذیه دام به روش زیر استفاده می‏شود:
- روز اول نیم کیلوگرم آزولاى سیلوشده را با کاه مخلوط کرده و در اختیار دام قرار مى‏دهند.
- در روز دوم مقدار یک کیلوگرم سیلوى آزولا را با کاه مخلوط کرده وبه دام مى‏دهند.
- این عمل را هر روز با افزایش نیم کیلوگرم آزولاى سیلوشده به مقدار روز قبل تکرار مى‏کنند. پس از گذشت یک هفته، حیوان کاملا به جیره جدید عادت مى‏کند. براى هر راس گاو پروارى مى‏توان تا مقدار 10 کیلوگرم و براى هر راس دام شیرى تا 15 کیلوگرم آزولاى سیلوشده را به صورت روزانه استفاده کرد.

سیلوی آزولا را باید به تدریج در اختیار دام قرار داد
پس از هر بار استفاده از سیلو، بلافاصله روى سیلو را کاملا مى‏پوشانند تا از ورود هوا و خراب‏شدن سیلو جلوگیرى شود. آزولاى سیلوشده چون به صورت تازه با تفاله چغندر سیلوشده ست، بسیار خوشخوراک بوده و از پروتئین و قابلیت هضم بالایى برخوردار است.
چند نکته مفید:
1- گیاه آزولا به صورت شناور در مرداب‏ها، استخرهاى پرورش ماهى، آبگیرها و رودخانه‏ها با آب کم مشاهده می ‏شود.

2- قسمت رویى برگ آزولا به رنگ سبز یا صورتى و گوشتى است.
3- گیاه آزولا با روش‏هاى ساده، تکثیر و برداشت مى‏شود.
4- اصلى‏ترین هدف از پرورش آزولا، تامین خوراک دام است.
5- آزولا داراى پروتئین و چربى خام، قند محلول و از املاح و ویتامین غنى است.
6- در بهار و تابستان، از آزولاى تر، در تغذیه دام استفاده مى‏کنند.
7- آزولاى خشک را با کنسانتره مخلوط کرده و در زمستان در اختیار دام قرار مى‏دهند.
8- آزولاى سیلوشده را مى‏توان در تمام فصل‏هاى سال به دام‏هاى شیرى گوشتى داد.
9- پس از هر بار استفاده از سیلوى آزولا، روى سیلو را کاملا بپوشانید