کشت بدون خاک گلهای آپارتمانی و سبزیجات در منازل

معرفی دستگاه آوند کشت

مزایای این روش برای شهروندان

1- اهداف زیست محیطی: افزایش جمعیت و نیاز روز افزون جامعه به محصولات خوراکی و انگیزه های اقتصادی دست اندرکاران  تولید باعث شده که همه منابع تولید با هرگونه آثاری بکار گرفته شود و توجهی به تبعات زیست محیطی آن نشود. جمعیت زیاد و کمبود وقت مناسب و کثرت اطلاعات متاسفانه فرصت لازم را برای افراد جامعه فراهم نمی کند که از نظر زیست محیطی در مصرف محصولات خوراکی خود اندیشه کنند که چه بر سر آنها می آید، در صورتی که اخیرا تکنولوزی های جدید توانایی انسان را در کاهش خسارتهای زیست محیطی فزونی بخشیده و در نتیجه از این طریق توانسته آثار زیانبار بر محیط زیست و سلامتی انسانها را کاهش دهد. بدین منظور در چند ساله اخیر موضوع تامین نیازهای جامعه از طریق توسعه پایدار بشدت در حال پیگیری است و طبیعتا کشور ما هم نمی تواند از این مسئله جدا باشد و باید روشهای گونان دفع آثار زیانبار حاصله از تولیدات کشاورزی را به هر شکل در دستور کار خود قرار دهد.   

در شیوه تولیدی که در این مکتوب بدان اشاره می گردد، مصرف سموم و کودهای شیمیایی و آب مصرفی بحداقل می رسد و از مصرف فاضلابهای شهری و صنعتی و آلودگی های فلزات سنگین و میکروبی در آن خبری نیست. همچنین آثاری از مگسها و پشه های خاک گلدانی و یا بوی تعفن وجود نخواهد داشت.

2- توسعه علوم نوین کشاورزی در جامعه: آشنایی افراد علاقه مند به کشت بدون خاک و تولید هر نوع سبزیجات خوراکی و یا پرورش گلهای زینتی در هر زمان و حداقل مکان مورد نیاز می تواند شرایط مناسبی را برای سرگرمی و لذت از زیباییهای طبیعت در محیط مسکونی بوجود آورد. بخصوص اگر با طرح سایر زیباییها ادغام گردد که مختصرا در مباحث بعدی بدان اشاره خواهد شد.

3- اشتغال زایی و صرفه جویی اقتصادی: حذف زمان لازم برای خرید سبزیجات از بیرون منزل، جنبه اشتغال زایی برای تولید کنندگان دستگاههای آوند کشت و همچنین آشنایی افراد علاقه مند برای امکان توسعه در سطوح وسیعتر و بالاخره اینکه معادل سطوح تولید گلهای زینتی و سبزیجات به اراضی زیر کشت اینگونه محصولات اضافه خواهد شد.

الف) آوند کشت چیست؟ آوند بمعنی ظرف و لوله است و آوند کشت نوعی بستر کشت ظرفی یا لوله ای می باشد که شامل شبکه ای از لوله های می باشد که شامل شبکه ای از لوله های سوراخ دار و یا شکاف دار و یا نیم لوله ها و یا ظرفی به اشکال مختلف می باشد که در آن بذر یا نهال گلها و سبزیجات و صیفی جات کاشت می گردد. این شبکه ها با نصب روی چهارپایه ای براحتی قابل حمل و جابجایی می باشند و از نظر اندازه سطوح می توان هم از طول و هم از عرض آنها را توسعه داد. برای افزایش طول می توان از لوله های بلندتر استفاده نمود و یا لوله های استاندارد شده کوتاهتر قابل اتصال شدن را سر هم نمود. برای افزایش عرض شبکه ها تنها باید بر تعداد لوله ها افزئده و اخرین لوله را از هر طرف با زانو به طرفین شبکه محکم چسب نمود. قطر لوله های انتخابی بر حسب اندازه بوته ها از 40 میلی متر تا 110 میلی متر (اندازه های مختلف لوه پولیکا) متغیر است مگر اینکه اختصاصا بر اساس نیاز قالب ریزی شوند.

بر اساس یک برآورد نظری برای ساخت کوچکترین شبکه ای که بتوان یک فضای سبز گلدار و یا تولید سبزیجات مورد نیاز یک خانواده 5 نفری را تامین نمود، می شود سطحی معادل 2 متر مربع در نظر گرفت. برای ابعاد بزرگتر مطابق یا خانواده های پر جمعیت می توان از هر طرف بسته به علاقه مندی مجری آن را توسعه داد که البته علاوه بر توانایی مدیریت و نگهداری آن، شرایط دیگری مثل نیاز به نور لازم، فضای کافی، در معرض دید بودن یا نبودن و از این قبیل را باید در نظر گرفت آنگاه سیستم را طراحی و اماده نمود. بذر، غده، و قلمه و یا نهال در این شبکه ها در سوراخها و یا شکافهای تعبیه شده روی لوله ها کشت می شود. داخل لوله از مواد مصنوعی مثل پریلیت، لیکا، پشم سنگ، پیت ماس و یا ماسه درشت پر شده است و محلول غذایی با استفاده از شبکه لوله های باریکه از داخل ان عبور می کند. اگر شیوه کاشت بدون خاک (هیدروپونیک) در لوله یا ظروف بدون مواد مصنوعی انجام گیرد در اصطلاح علمی آن را کشت بدون خاک در لایه های نازک محلولهای غذایی یا اختصارا NFT می نامند. این لایه ها می تواند در لوله یا نیم لوله های پی وی سی ، مجاری چهارگوش و یا ذوذنقه ای شکل، صفحات موجدار فایبر گلاس و از این قبیل باشد. در این روش محلول غذایی در عمق چند میلی متری از کف این لوله ها بصورت چرخشی عبور می کند، ولی در روش مورد نظر مسیر های کشت از مواد مصنوعی پر شده و بر اساس نیاز رطوبتی ریشه گیاه طبق برنامه دور آبیاری این مواد آبیاری و خیس می شوند. بر این اساس کاشت در سیستم آوند کشت مورد نظر را میتوان نوعی سیستم کشت تعدیل شده نامید که دارای متعلقات اضافه تر، از جمله سیستم فرمان آبیاری می باشد با این وصف از این سیستم در این نوشتار بنام آوند کشت اسم برده خواهد شد. در سیستم آوند کشت ریشه ها درون شبکه های تعبیه شده که دارای پریلیت یا ماسه و یا مخلوطی از این دو یا پشم سنگ استقرار می یابند، ولی قسمت ساقه و برگها در بالای آن قرار می گیرد که چنانچه همانند صیفی جات ارتفاع بلندی پیدا کنند انها را در بالای آوند کشت می توان داربست نمود.

ب) شبکه بندی سیستم: برای شبکه بندی سیستم مورد نظر لوله های شکاف دار یا سوراخ دار طراحی شده را به سه راهی های طرفین محکم چسب نمود تا ابعادمورد نظر بدست آیدف آنگاه آخرین لوله از هر طرف با استفاده از یک زانو به سه راهی مربوط وصل می گردد. بهتر است شبکه آبرسانی قطره ای داخل لوله همزمان وصل و آنگاه از مواد بستر مثل پرلیت ، ماسه یا پشم سنگ پر شود.آخرین پیوستگی های  شبکه کامل شده و پس از محکم شدن قسمتهای چسب شده بر روی چهارپایه مخصوص نصب می شود.

ج) تکیه گاه آوند کشت(میز نگهداری): برای نگهداری و همچنین قابلیت جابجایی و استفاده از نور و تهویه مناسب از تکیه گاهی بصورت چهارپایه استفاده می شود بطوری که این چهارپایه با استفاده از چرخهای کوچک براحتی روی سطوح فرش قابل جابجا شدن باشد. در طرحهایی که کشت حاصله نیاز چندانی به نور مستقیم خورشید ندارند یا بتوان از نور مصنوعی استفاده کرد می توان این چهرپایه را در دو یا سه طبقه به فاصله 40 تا 60 سانتی متر بسته به ارتفاع گیاهان کاشته شده تهیه نمود.میزهای نگهداری آوند کشت را می توان از لوله های گالوانیزه و یا برای تزئین بیشتر منزل از شبکه های استیلی و یا پلاستیکی محکم تهیه کرد.

د) مواد مصنوعی برای بستر کشت: برای کاشت گیاهان در داخل لوله ها یا نیم لوله های شبکه آوند کشت، لازم است درون آنها از مواد نگهدارنده و مرطوب کننده بذر و نهالها پر شود، بطوری که این مواد کاملا خنثی و بدون اثر گذاری روی محلول های غذایی یا دیواره بستر یا ریشه گیاه باشد. همچنین این مواد باید بتوانند رطوبت را بخوبی جذب و آنگاه در اختیار ریشه بگذارند و دارای فضای لازم برای تهویه و رشد و توسعه ریشه ها باشند. و اثرات شیمیایی خاصی روی محلولهای غذایی نداشته باشند.

1- مواد معدنی:این مواد اگر چه انواع مختلفی دارندد ولی چهار نمونه از آنها که خصوصیات بهتری داشته و در اینگونه بستر ها استفاده می شود نام برده می شود.

پریلیت – پشم سنگ – لیکا – ماسه

2- مواد آلی: این مواد شامل انواع پیت موسها که منشا گیاهی دارند و کاملا پوسیده اند می باشند، آنها را می توان به تنهایی و یا مخلوطی با هریک از مواد معدنی فوق الذکر در سیستم های کشت بدون خاک استفاده نمود.

3- مواد پلاستیکی: این مواد شامل انواع فومها و اسفنجهای مخصوصی هستند که بعلت گرانی و استفاده کمتر در سیستم های کشت بدون خاک از توضیح بیشتر آنها خودداری می گردد.

و- شبکه آبیاری:

1- مخزن محلول غذایی: مخزن محلول غذایی ظرفی است که داخل آن آب بهمراه عناصر غذایی مورد نیاز گیاه با غلظت مناسب وجود دارد جنس مخزن مورد استفاده می تواند از نوع پلاستیک سخت، فایبر گلاس، شیشه، پلی اتیلن و یا سفال محکم و سبک باشد و دیواره آن تیره و یا با لایه تیره رنگی پوشیده شده باشد. این مسئله باعث جلوگیری از ورود نور خورشید بداخل محلول غذایی می شود که مانع از تشکیل جلبک در آن خواهد شد.

حجم ظرف محلول غذایی  بر حسب بستر گیاهان کاشته شده متفاوت می باشد و می تواند از 20 تا 50 لیتر حجم داشته باشد. بر این اساس روزانه به ازاء هر متر مربع از گیاه کاشته شده حدود 2 تا 5/2 لیتر محلول غذایی رقیق شده مورد نیاز می باشد، بنابراین یک ظرف 20 لیتری می تواند بطور متوسط تا ده روز یک فضای یک متر مربعی از گل سبزیجات کشت شده را تامین کند همچنین نصب یک لوله مدرج شفاف روی مخزن که بتواند موجودی محلول غذایی را نشان دهد ضروریست. شکل مخزن نیز بر حسب اینکه در کجای آوند کشت نصب شود و از چه جنسی انتخاب گردد، به ذوق و سلیقه مجری بستگی دارد. چنانچه در آوند کشت بکارگیری شیوه های دیگر تزئینی مثلا آکواریوم نگهداری ماهی ها و از این قبیل مورد نظر باشد می توان مخزن محلول غذایی را در ادغام با موارد فوق طوری طراحی نمود که در آنها استتار شده و دیده نشود.

2- لوله های آبرسانی: از جمله لوله های آبرسانی لوله های حاوی قطره چکان های محلول رسانی است. این لوله ها را می توان برای نصب در شبکه آبیاری آوند کشت از محل بستر و پای ریشه های گیاه عبور داد. نوع لوله ها باریک و ماکارونی مانند خواهد بود و به قطر 2 تا 3 میلی متر در نظر گرفته می شود که از داخل بستر کشت و نزدیک ریشه ها عبور داده می شود. می توان به ازای محل هر نهال یک قطره چکان کوچک نصب نمود تا محلول غذایی از این محل ها به پای ریشه بوته ها چکیده شود. در روش دیگر لوله های ماکارونی را می توان از روی بستر عبور داد و انگاه در محل یقه بوته ها یک قطه چکان نصب نمود. همچنین باید انتهای لوله را با گرم کردن مسدود نمود و طرف دیگر را از طریق یک شیر کنترل آکواریومی به ورودی شیلنگ اصلی محلول رسان اتصال داد.

برای انجام آبیاری یکنواخت و حفظ تعادل فشار محلول داخل لوله ها بهتر است 50 درصد لوله های ماکارونی به یک طرف سه راهی لوله اصلی محلول رسانی و 50 درصد بقیه به طرف دیگر سه راهی متصل گردد.

در روش دیگر می توان قطره چکانها را حذف و با کوتاه نمودن لوله های ماکارونی فقط سر این لوله ها  را به ابتدای هر بستر وارد نمود تا محلول غذایی با جریان ثقلی از ابتدا تا انتهای هر مسیر عبور نموده و مازاد آن با همراه شدن مازاد محلول غذایی سایر مسیر ها یکی شده و در ظرف محلول غذایی برگشت داده شود. البته در این روش ممکن است ردیفهای اولیه از مواد غذایی کاملتری برخوردار باشند. برای استقرار مسیر اصلی محلول رسانی لوله اصلی را به پمپ داخل مخزن وصل نموده و از طرف دیگر هم که به ابتدای سه راهی محلول رسانی به لوله های ماکارونی وصل است. در طول مسیر محلول رسانی افراد علاقه مند می توانند برای اندازه گیری مداوم EC ، PH این وسایل اندازه گیری را نصب نمایند هر چند ممکن است با توجه به قیمت بالای این نوع دستگاه ها اقتصادی نباشد.

لوله های اصلی مورد مصرف، پلاستیکی، تیره رنگ و به قطر 5 تا 10 میلی متر مناسب است و طول آن به اندازه نیاز یعنی فاصله محل مخزن تا تقسیم محلول به لوله ماکارونی خواهد بود.

3- پمپ محلول رسانی: برای محلول رسانی مسرهای بستر آوند کشت با توجه به سطوح کوچک و امکان فضای موجود می توان از پمپ شناور الکتریکی کوچکی استفاده کرد. این پمپ ها که مخصوص کار در آکواریوم ها می باشد. آب را به روش سانترفیوژ با خروجی به قطر 10 میلی متر و یا تغییر آن به دلخواه به بالا هدایت می کنند و به راحتی به لوله اصلی متصل می شوند و در انواع مختلف از نظر توانایی و دبی خروجی و همچنین کشور سازنده در بازار موجود است مجری می تواند بهترین نوع آن را تهیه و استفاده نماید.

از محاسن این پمپ ها دوام طولانی، مصرف ناچیز برق و پوشش عایق ساخته شده از نوعی پلاستیک سخت می باشد که در مقابل انواع محلولها نیز مقاوم بوده و دچار فرسایش نمی شود. همچنین این پمپ دارای فیلتر های بلند است که با توجه به تمیز بودن محلول غذایی می توان آن را حذف نمود. نتیجتا پمپ براحتی کف مخزن چسبیده و محلول غذایی را تا آخر به بالا پمپ می کند. از این پمپ ها برای کارکرد منظم طبق برنامه ای که توسط دستگاه فرمان داده می شود استفاده شده و محلول رسانی می کند. با وجود این بهتر است هر از گاهی از چگونگی کارکرد پمپ مطمئن شد زیرا برخی اوقات ممکن است عواملی باعث اختلال در چرخش پمپ آن شده و موتور را از کار بیندازد.

4- دستگاه فرمان: جعبه فرمان یک دستگاه دیجیتالی کوچک می باشد و کار آن روشن و خاموش کردن پمپ در ساعاتی است که مجری برابر نیاز گیاه به محلول غذایی آن را تنظیم می نماید. این دستگاه که تقریبا کار زمان سنج (تایمر) را انجام می دهد بایستی بتواند شبها کلا قسمت فرمان پمپ را خاموش و روزها نیز فواصل زمانی معین دقایق مورد نیاز برای روشن بودن و ساعاتی برای خاموش بودن پمپ را فرمان دهد.این دستگاه باید بتواند که در موقع قطع و وصل مجدد آن بطور اتفاقی برنامه های داده شده را ذخیره نماید و نیاز به تنظیم مجدد نباشددر این صورت سیستم آبرسانی براحتی کار خواهد کرد و تا زمانی که مخزن دارای محلول غذایی است و اشکالی برای پمپ بوجود نیامده هیچ نیازی به سرکشی و اقدامات اضافی برای آبیاری نخواهد بود و تنها لازم است در مراحل مختلف رشد گیاه کاشته شده که میزان نیاز غذایی آن نیز تفاوت می کند دستگاه فرمان مطابق با آن تنظیم شود تا الکترو پمپ محلول غذایی را در مسیر کشت ها پمپ نموده و پس از خیس کردن مواد مصنوعی بستر مازاد محلول را به مخزن اصلی بازگرداند. در روش دیگر می توان با استفاده از سنسورهای حساس به رطوبت در داخل بستر نسبت به هوشمند نمودن محلول رسانی سیستم اقدام نمود.

تصویر بزرگ

الف- نحوه کاشت: کاشت گیاه به چند صورت بذر، غده، ریشه، نهال و قلمه صورت می کیرد. برای این منظور ابتدا محل بستر کشت را که از پرلیت و یا ماسه و یا تواما پر شده با محلول غذایی بسیار رقیق و حتی با آب تنها کاملا خیس نموده آنگاه بذر را کاشته و روی آنها با همان مواد مصنوعی بستر 2 تا 3 سانتیمتر پوشانده می شود. اگر قرار است غده، ریشه، نهال یا قلمه کاشته شود محل آنها را کمی گود کرده تا براحتی در جای خود مستقر شود. آنگاه اطراف آن بمیزان 2 تا 3 سانتیمتر از مواد مصنوعی بستر پر می گردد. برای آبیاری بذر و یا نهالهای کاشته شده گلها می توان چند روزی آنها را تا استقرار کامل با آب تنها آبیاری نمود و همین شیوه را میتوان برای کاشت بذر و نهال سبزیجات بکار بست، با این تفاوت که با شروع رشد رویشی آنها بخصوص در مورد گیاهان نور پسند بایستی آوند کشت را در محلی مستقر نمود که از نظر تابش نور مشکلی نداشته باشد و حداقل نور مورد نیاز روزانه به گیاهان کاشته شده بتابد یا از نور مصنوعی استفاده گردد. در صورتیکه برای اغلب گلهای آپارتمانی بعلت عدم نیاز به نور مستقیم خورشید آوند کشت را می توان در سایه و هر نقطه مناسب از منزل نگهداری نمود.

برای تهیه انواع نشاء چون بصورت متراکم تهیه می گردد لازم است مسیر کاشت پیوسته و فواصل بین ردیف های کشت نیز کوتاهتر باشد. همچنین بستر ها را می توان بصورت ناودانی و به عرض و عمق 5 تا 10 سانتیمتر و طول دلخواه تهیه و فضای آنها را از پشم سنگ مخصوص کشت هیدروپنیک پر نمود، آنگاه بذر کاری کرد.همچنین می توان از مکعبهای فشرده شده پشم سنگ استفاده نمود که در این حالت در زمان انتقال نشاء مکعب ها همراه نشاء منتقل می گردند.

اینگونه مکعبها کوچک قابل جایگذاری در بستر های کاشت اصلی می باشند ولی از همین مکعب های پشم سنگ نوع بزرگتر و فشرده تر تهیه شده اند که اطراف و کف آنها با لفافهایی پوشیده شده و به عنوان بستر اصلی تا پایان رشد گیاه به تنهایی باقی می مانند.

ب- عملیات داشت:

1-تنظیم دور آبیاری: برای جذب عناصر غذایی توسط گیاه محیط ریشه بایستی همیشه مرطوب بوده و این رطوبت با مواد غذایی مورد نیاز گیاه همراه باشد. در اینصورت جمع آب و مواد غذایی بصورت محلول غذایی تهیه شده و به محیط ریشه ها منتقل می گردد. اینکه این محلول غذایی در چه دفعاتی به محیط ریشه برسد بستگی به روش تهیه بستر دارد.

در سیستم N.F.T محیط ریشه خالی و اطراف آن را صرفا هوا فرا گرفته و محلول غذایی همراه با اکسیژن لازم به عمق 3 تا 5 میلیمتر بطور مرتب از ناحیه انتهای ریشه ها عبور می کند در این روش چون نیاز به جریان دائم محلول غذایی هست و مراقبت های مکرر و  هوا دهی ریشه ها ضروری می باشد، برای استفاده در منازل مناسب نبوده توصیه نمی گردد. برای کاهش زمان آبیاری و سر کشی ها و مراقبت های مکرر و اینکه بتوان آبیاری را دوره ای کرد و بوسیله دستگاه فرمان سیستم محلول رسانی را هوشمند نمود داخل بستر های کشت را از مواد مصنوعی (نگهدارنده) پر نموده و پس از کاشت گیاه آبیاری انجام می گیرد، مواد مصنوعی محلولهای غذایی را در خود جذب نمود و آنگاه بتدریج در اختیار ریشه قرار می دهند. در نتیجه تا زمان وجود رطوبت در محیط ریشه نیازی به آبیاری نمی باشد.

برای تنظیم دوره آبیاری در این روش ابتدا قبل از کاشت گیاه محیط ریشه ها را کاملا مرطوب نمود، آنگاه دور آبیاری بشرح زیر تنظیم می گردد:

       برنامه شبکه آبرسانی را برای دو تا سه نوبت در روز و برای مدت یک تا سه نوبت در روز و برای مدت یک تا دو دقیقه به دستگاه فرمان  منتقل نموده تا زمانی که بذور کاشته شده سبز گردد و یا نهالها و قلمه ها ریشه نماید، آنگاه برنامه آبیاری را مطابق با مراحل رشد گیاه که نیاز به محلول غذایی آن کم کم افزایش می یابد بتدریج به 2 تا 5 دقیقه در هر نوبت افزایش داده و دور آبیاری نیز از 3 تا 4 نوبت در روز منظور می گردد. این تغییرات معمولا برای سبزیجات هر دو تا سه هفته یکبار لازم است انجام گردد در صورتیکه برای پرورش گلها این تغییرات خیلی مورد نیاز نمی باشد.

برای تنظیم دور آبیاری عوامل دیگری نیز موثر است که در مبحث میزان مصرف محلولهای غذایی بدان اشاره گردید. نکته قابل ذکر در طول دوره آبیاری تجمع نمکها در محیط ریشه است که در اثر آن بتدریج EC محیط افزایش می یابد که با آب شویی رفع خواهد شد. البته هرچه دور آبیاری کوتاهتر و تعداد دفعات آن بیشتر شود تجمع نمک ها در محیط ریشه کمتر و EC محیط نیز بکندی افزایش می یابد. همچنین هر چه مسیر های کاشت اعم از لوله یا نیم لوله یا ناودانی طولانی تر باشد طبعا مواد پر شده داخل آنها زیادتر می شود که در این حالت نیاز به افزایش زمان آبیاری می باشد.

2- تنظیم شرایط اقلیمی: چنانچه محل نگهداری آوند کشت در فضای مسکونی و یا اداری باشد طبیعی است که این فضاها از نظر دما و رطوبت مطابق با نیاز انسانها است که خوشبختانه با نیاز پرورش گلها و برخی سبزیجات و تولید نشاء نیز تطابق دارد، لذا از این بابت مشکل چندانی وجود نخواهد داشت مگر تامین نور که بیشتر برای کاشت سبزیجات و تولید نشاء مورد نیاز است. که در این رابطه باید از هر امکان تابش نور در فضای محل استقرار آوند کشت استفاده کرد.

1-2.دما: معمولا دمای ایده آل محیط گیاهان بین 20 ال 25 درجه سانتی گراد می باشد. اگر این دما حداکثر 5 درجه کمتر یا بیشتر بشود مشکلی برای رشد گیاهی ایجاد نخواهد کرد، زیرا با توجه به دمای ایده آل مورد نیاز گیاهان ملاحضه می شود که این میزان دما برای اغلب گیاهان بالاخص گیاهان مورد نظر مناسب می باشد و ایجاد سیستم حرارتی در زمستان و یا سیستم خنک کنندگی در تابستان بطور اختصاصی برای پرورش گیاهان آوند کشت در منزل ضرورتی ندارد، ضمن اینکه دمای موجود علاوه بر تامین نیاز دمایی فضای اندام های هوایی گیاهان کاشته شده دمای مناسب برای محلول غذایی و محیط ریشه ها را نیز تامین می نماید.

2-2.نور:بسیاری از گلهای آپارتمانی نیاز چندانی به نور مستقیم آفتاب نداشته و در نور غیر مستقیم بخوبی پرورش سبزیجات و یا تولید نشاء های مرغوب حتما به نور خورشید نیاز می باشد. در این رابطه می توان از فضای نورگیر ها و یا تابش نورهای پشت پنجره ها و یا فضای تراسهای منازل آپارتمانی استفاده نمود. ولی در صورتی که الزام به تولید در فضای مسقف آپارتمانی یا محیطهای مشابه می باشد می توان با علم به نور مورد نیاز گل یا سبزیجات کاشته شده لامپهای مخصوص ایجاد نور مصنوعی تهیه و در بالای فضای کشت شده با استفاده از تکیه گاه مناسب تعبیه نمود و به اندازه مورد نیاز آنها را روشن نمود.

برای کاهش نور اضافی در محلولهایی که نور مستقیم و اضافی وجود دارد می توان با استفاده از نایلونهای UV دار و یا فایبر گلاس میزان عبور نور آفتاب را کاهش داد.

3-2. رطوبت و تهویه: رطوبت موجود در فضای مسکونی معمولا بیش از 50% حجمی می باشد که اگر چه این میزان کافی نیست ولی رطوبت قابل استفاده و مناسبی برای اکثر گلها و سبزیجات می باشد.

در زمینه تهویه برای پرورش گیاهان گلخانه ای اگر چه هدف خنک نمودن محیط و همچنین تامین CO2 لازم و یا کاهش رطوبت قابل استفاده و مناسبی برای اکثر گلها و سبزیجات می باشد.

در زمینه تهویه برای پرورش گیاهان گلخانه ای اگر چه هدف خنک نمودن محیط  و همچنین تامین CO2 لازم و یا کاهش رطوبت اضافی می باشد ولی همانطور که اشاره شد در محیطهای مسکونی و یا اداری همه این عوامل بمیزان مناسبی فراهم می باشد لذا تهویه خاصی برای گلهای آپارتمانی مورد نیاز نمی باشد. مگر برای گیاهانی که نور پسند می باشند و نیاز به تهویه بیشتری دارند.

ج-برداشت:

1- برداشت سبزیجات: معمولا سبزیجات کشت شده را از نظر برداشت می توان به دو دسته تقسیم بندی نمود یک دسته از سبزیجات که می توانند چندین بار برداشت شوند مثل تره و یا نعناع که می توان آنها را با تراکم بیشتر کاشته و فقط به اندازه نیاز روزانه برداشت نمود تا اینکه با آخرین برداشت، قسمت برداشت شده اولیه آماده مصرف مجدد می گردد.

در کاشت صیفی جات مثل گوجه فرنگی به تدریج و در طول سال میوه از آن برداشت می گردد.چنانچه بوته ها نیاز به قیم و یا داربست نمودن داشته باشند با استفاده از اهرمهای که دربالای بوته نصب شده است بوته ها نصب شده است بوته ها داربست می شوند ضمن اینکه لامپ مخصوص ایجاد نور مصنوعی نیز در بالای بوته ها به اهرم مربوطه نصب گردیده است.

در کاشت سبزیجاتی که برای یک نوبت برداشت می گردند مثل تربچه و ریحان میتوان به طور متوسط به ازاء یک تا دو ماه یک بار کاشت و برداشت نمود ومجددا اقدام به تکرار کاشت و یا سبزیجات دیگر نمود.

2- برداشت نشاء:چنانچه کاشت نشاء انجام گرفته باشد، برداشت نشاءها می تواند یکجا و یا بر حسب نیاز طی چن نوبت و با فاصله زمانی کوتاه همه آنها برداشت شود. بسته به نوع بستر ممکن است ریشه نشاء از مواد مصنوعی جدا شود و یا همراه مواد بستر مثل مکعبهای پشم سنگ منتقل شوند که البته انتخاب نحوه برداشت نشاء به میزان حساسیت گیاه(به جدایی ریشه از مواد مصنوعی یا قطع ریشه ها) نیز بستگی دارد

3- گلهای پرورشی: گلهای کاشته شده در آوند کشت و نگهداری آنها در آپارتمانها و یا فضای اداری اغلب جنبه تزئینی داشته و نیازی به برداشت ندارد. در مواردی ممکن است از گلهای کاشته شده قلمه یا نهال و یا پیاز های تکثیر شده نیز برداشت شود. ولی اگر هدف از نگهداری آوند کشت پرورش گلها بصورت اقتصادی و تجاری باشد و قرار است آئند کشت را بعنوان محلی برای تکثیر گلها به شیوه های گوناگون از جمله استفاده از گل بریده آن منظور نمود.می توان در نواحی مسکونی اجرای آوند کشت را باسطح کمتری نزدیک به 20 تا 50متر مربع برای استفاده از گلهای شاخه بریده آن در وضعیت تجار انجام داد حتی برای تنوع بیشتر در تعدد کشت گلها و یا انواع گیاهان دیگر مثل گیاهان آبزی که به صورت آکواریومی پرورش می یابد می توان آوند کشتهایی در دو یا سه طبقه تهیه و یا به صورت پلکانی آنها را مستقر نمود.

در مواردی که در اماکن مسکونی فضای مناسبی وجود نداشته باشد حتی می توان با استفاده از یک یا چند گلدان به صورت تک واحدی به پرورش گلها به روش کشت بدون خاک ادامه داد.

د- آماده سازی آوند کشت برای کشت بعدی:با پایان یافتن استفاده از آوند کشت، در صورتی که گیاهان کاشته شده دارای ریشه های انبوه نبوده و موارد مصنوعی بستر خیلی دچار آلودگی نشده باشد می توان با چند بار آبشویی و سپس ضد عفونی آن بهمراه شبکه های آبرسانی با بخار آب آنها را برای کشت بعدی آماده نمود، در غیر این صورت کلیه مواد مصنوعی بستر تخلیه و در طی مدتی که آوند کشت بدون کاشت می باشد کلیه مسیر های محلول رسانی و بستر ها با بخار آب و یا آب کاملا جوش ضد عفونی گردد.آنگاه پس از خشک شدن در زمان مورد نیاز بستر ها را از مواد دانه بندی شده و یا از پشم سنگ پر نموده تا محیط برای کشت بعدی آماده شود.

تصویر بزرگ

الف- نحوه تهیه محلولهای غذایی:محلولهای غذایی حاوی حداقل دوازده عنصر غذایی می باشند که موقع مصرف با آب آبیاری رقیق می گردند. برای دقت عمل، بهتر است ترکیبات و املاح موجود در آب آبیاری قبل از اختلاط با محلول غذایی اندازه گیری شود زیرا برای رسیدن به یک محلول استاندارد مطابق با نیاز گیاه ضرورت ایجاب می نماید که عناصر اضافی که در آبیاری موجود هستند در طراحی فرمول غذایی منظور شوند.

در محلولهای غذایی علاوه بر وجود عناصر مورد نیاز گیاه رعایت دو عامل عمده در طول رشد گیاه بسیار مهم می باشد:

1-PH: PH میزان درجه اسیدی یا قلیایی بودن محلول غذایی مورد مصرف را نشان می دهد و از درجات حداقل بین صفر تا حداکثر 14 درجه بندی شده است. معمولا بهترین درجه PH برای گیاهان در روش کشت بدون خاک بین 5/5 الی 7 می باشد. اگر PH بالاتر یا پایینتر از این مقدار شود موجب کاهش رشد و در صورت شدت تغییرات باعث مرگ گیاه می شود، برای تنظیم PH از جمله کاهش آن از اسید سولفوریک و برای افزایش آن از هیدروکسید کلسیم میتوان استفاده کرد.

2- EC:EC  هدایت الکتریکی محلول غذایی یا شوری محلول مصرفی را نشان می دهد، و حاکی از میزان غلظت عناصر و بنیانهای غذایی یونیزه شده است. هر چه غلظت یونها بیشتر باشند جریان الکتریکی بیشتر برقرار شده و عدد EC بالاتری نشان می دهد و هر چه غلظت عناصر کمتر شود EC کمتری را نشان داده می شود. تغییرات EC  از صفر تا 25 شماره گذاری شده و معمولا مناسبترین EC کمتر از 2 می باشد. هر چند میزان حساسیت گیاهان مختلف به شوری متفاوت می باشد ولی معمولا EC های بالاتر از 3 بتدریج بر رشد و کیفیت گیاهان اثر منفی خواهد گذاشت. با این وصف لازم است برای ساختمان محلولهای غذایی از آبی که EC آن کمتر از 1 می باشد استفاده نمود، زیرا پس از ساخت محلول غذایی با آب EC آن به نسبت اضافه کردن عناصر غذایی افزایش می یابد حال اگر آب مصرفی EC معادل 2 داشته باشد پس از اضافه کردن ترکیبات غذایی مظمئنا EC آن بیشتر از 2 و نزدیک 3 خواهد شد.

برحسب آزمون و خطای رشد گیاه با توجه به کشت در منزل معمولا آب مصرفی همان آب شرب است که تصفیه شده و شیرین بوده و اغلب دارای EC کمتر از 1 می باشد.

معمولا محلول های غذایی از نظر نیاز گیاهان باغلظت های متفاوت عناصر تهیه می شود و همین تفاوت غلظت است که تحت عنوان فرمولهای مختلف محلول غذایی نامیده می شود چنانچه این تفاوت ها دیده نشود و خواسته شود که میزان غلظت عناصر غذایی برای همه گیاهان یکسان تنظیم گردد مسلما این کار صحیح نخواهد بود.

بنابر این بهتر است با توجه به منابع و تجارب موجود از محلولهای غذایی معرفی شده به هر گیاه استفاده شود.

برای آشنایی علاقه مندان به تهیه محلول غذایی و استفاده از ترکیبات شیمیایی عناصر و نحوه محاسبه وزن ملکولی آنها برای تعیین غلظت مختصری به این موارد اشاره می گردد:

برای ساخت یک محلول غذایی بایستی از مقدار مختلف عناصر غذایی مورد نیاز گیاه بخصوص اطلاع کافی داشت، همچنین از نسبت عناصر شیمیایی مورد استفاده در فرمول غذایی آگاهی کامل داشت.

برای محلول سازی لازم است به میزان حلالیت مواد شیمیایی مورد استفاده و اینکه ترکیبات شیمیایی مورد استفاده تا چه اندازه ناخالصی دارد و آن ناخالصی ها چه می باشد و تعداد مولکولهای آب تبلور همراه آن ترکیب چه مقدار است توجه شود.از طرفی به میزان تاثیر متقابل عناصر شیمیایی نسبت به یکدیگر باید توجه کافی شود. بعنوان مثال محلول نیترات کلسیم در اختلاط با برخی ترکیبات در حالت ساخت محلول غذایی غلیظ دچار واکنشهای شیمیایی شده و ترکیبات جدیدی را بوجود می آورد که قابل استفاده نمی باشد. در اینصورت بهتر است برای ساخت محلول های غذایی غلیظ، آنها را طی دو مرحله جداگانه A و B آماده نمود و سپس اقدام به رقیق سازی دو محلول در یک مخزن نمود. که در این حالت آثار ترکیبی بسیار ناچیز، و قابل اغماض است. این دو محلول غلیظ به نامهای Stock A و Stock B معروف هستند، برای ساخت یک محلول غذایی لازم است ابتدا وزن اتمی کلیه عناصر مورد نیاز را منظور نمود جدول(1)، آنگاه با مشخص نمودن وزن اتمی کلیه عناصر وزن مولکولی یک ترکیب را بدست آورد. بعنوان مثال در مورد So4 Zn وزن مولکولی آن بشرح زیر بدست می آید.

وزن مولکولی S(32)+O4(16*4)+Zn(65)=161

بدین ترتیب میزان مواد شیمیایی مورد نیاز برای تهیه محلول غذایی را به نسبت عناصر موجود در ترکیب فرمول غذایی بدست می آورند.بدیهی است که میزان ناخالصی ها و مولکولهای آب موجود در ترکیب بایستی در محاسبات منظور شوند.

جدول شماره 1 – وزن اتمی تعدادی از عناصر که عموما در تهیه محلولهای غذایی هایدروپونیک مورد استفاده قرار می گیرد.
وزن اتمی	علایم اختصاری	عنصر	وزن اتمی	علایم اختصاری	عنصر
55	Mn	منگنز	11	B	بر
96	Mo	مولیبدن	40	Ca	کلسیم
14	N	ازت	12	C	کربن
16	O	اکسیژن	35	Cl	کلر
31	P	فسفر	59	Co	کبالت
39	K	پتاسیم	64	Cu	مس
23	Na	سدیم	1	H	هیدروژن
32	S	گوگرد	56	Fe	آهن
65	Zn	روی	24	Mg	منیزیوم

میزان عنصر خالص در هر ترکیب شیمیایی مساوی وزن اتمی آن با در نظر گرفتن ضریب آن عنصر می باشد مثلا در ترکیب  So4Znمیزان روی 65 گرم و میزان اکسیژن 64 گرم در هر مولکول گرم سولفات روی می باشد. برای بدست آوردن یک گرم روی در ترکیب مربوطه از تقسیم وزن مولکولی ترکیب به وزن اتمی روی مقدار ترکیب شیمیایی مورد نیاز بدست می آید 5/2=65/161 یعنی به ازاء هر 5/2 گرم خالص ترکیب شیمیایی سولفات روی یک گرم روی خالص وجود دارد.اگر این مقدار سولفات روی در 1000 لیتر آب حل شود بمیزان یک ppm (یک قسمت در میلیون) روی خواهیم داشت. در این ارتباط جدول شماره 2 میزان گرم مورد نیاز ترکیبات شیمیایی در 1000 لیتر آب را برای بدست آوردن یک ppm از عناصر مشخص شده نشان می دهد.

جدول شماره 2 – مقدار مواد شیمیایی قابل استفاده (برحسب گرم) در ساخت 1000 لیتر محلول غذایی بمنظور رساندن عناصر غذایی به میزان یک گرم در هزار لیتر
دومین عنصر موجود	مقادیر بر حسب گرم در 100 لیتر آب ppm	عنصر غذایی تامین شده	مواد شیمیایی مرکب در ترکیب
	4/7	ازت	سولفات آمونیوم
کلسیم 1/36 ppm ازت 0/74 ppm	6/454/7	ازت کلسیم	نیترات کلسیم
پتاسیم 2/6 ppm ازت 0/38 ppm	7/3 2/8	ازت پتاسیم	نیترات پتاسیم
	6/45	ازت	نیترات سدیم
	2/17	ازت	اوره
فسفر0/8 ppm پتاسیم1/26 ppm	3/53 4/45	پتاسیم فسفر	فسفات منوپتاسیم
کلسیم 0/6 ppm	4/78	فسفر	سوپر فسفات تریبل
	4/8	کلسیم	سولفات کلسیم(گیپسوم)
	5/64	بر	اسید بوریک
	3/91	مس	سولفات مس
	4/96	آهن	سولفات آهن(فرو)
	4/05	منگنز	سولفات منگنز
	10/25	منیزیم	سولفات منیزیم(ایپسوم)
	1/5	مولیبدن	تری اکسید مولیبدن
	4/42	روی	سولفات روی

ب - انواع فرمولهای غذایی :
در این مبحث به سه نوع فرمول غذایی از فرمولهای متعدد رایج و مورد مرف اغلب گیاهان اشاره می گردد. یکی از انها محلول غذایی هوگلند می باشد. این محلول غذایی طیف کاربرد وسیعی برای اغلب گیاهان بالاخص برای سبزیجات و گلها دارد. و دیگری محلول غذایی اشتاینر است که برای صیفی جات مثل گوجه فرنگی استفاده می شود. همچنین فرمول غذایی کوپر که برای اغلب گیاهان قابل استفاده بوده و در یک شرایط مطلوب محیطی بسیار خوب جواب داده است مورد بحث قرار می گیرد. بطور کلی می توان گفت که برای گیاهان پر شاخ و برگ از محلول غذایی که دارای ازت بیشتری می باشد مورد نیاز است، در صورتی که گیاهان غده ای به فسفر بیشتری در محلول غذایی نیازمندند. اگر چه در استفاده از هر محلول غذایی برای گیاه کاشته شده بایستی آثار کمبود عناصر غذایی در علائم مسمومیت برخی عناصر را در گیاه ملاحضه و تشخیص داد و بر اساس آن ترکیب مناسبی از محلول را بدست آورد.
1- فرمول غذایی هوگلند: این فرمول غذایی توسط هوگلند و ارنون در سال 1950 در دانشگاه کالیفرنیا ارائه شده و برای کاشت انواع گیاهان پرورشی مورد استفاده قرار می گیرد. در جدول شماره 3 تر کیبات مورد استفاده مشاهده می گردد.

جدول شماره 3:فرمول غذای  هوگلند

اسید مولیبدیک	سولفات مس	سولفات روی	کلرید منگنز	اسید بوریک	سولفات منیزیم	منوفسفات آمونیوم	نیترات پتاسیم	نیترات کلسیم	مواد شیمیایی
0/02	0/08	0/22	1/18	2/86	439	115	505/5	1181	گرم در 100 لیتر آب

  همچنین علاوه بر مواد فوق وجود یک محلول پایه آهن نیز لازم است. این محلول پایه شامل 1 گرم عنصر آهن در یک لیتر محلول پایه است. 1 لیتر محلول پایه آهن، برای رقیق سازی در 1000 لیتر اب کافی است.
2- فرمول غذایی اشتاینر: فرمول غذایی دیگر که بیشتر برای کشت گوجه فرنگی استفاده می شود فرمول اشتاینر است. در جدول شماره 4 میزان ترکیبات مورد استفاده برای 1000 لیتر آب مشخص می باشد.

جدول شماره 4: فرمول غذایی اشتاینر

Mo	Cu	Zn	B	Mn	Fe	Mg	Ca	K	P	N	عنصر
0/1	0/2	0/4	1	1-2	3	48	180	304	48	171	گرم در 1000 لیتر آب

3- فرمول غذایی کوپر: این فرمول غذایی برای پرورش انواع گیاهان مورد استفاده قرار می گیرد ترکیب فرمول آلن کوپر بشرح جدول شماره 5 می باشد.

جدول شماره 5: فرمول غذایی آلن کوپر

0/8	0/2	0/1	0/3	2	12	50	170	300	60	200	غلظت  گرم در 1000 لیتر
روی	مولیبدن	مس	بر	منگنز	آهن	منیزیم	کلسیم	پتاسیم	فسفر	ازت	عنصر شیمیایی خالص
	0/44	0/37	0/39	1/7	6/1	79	513	1003	583	263	ترکیب شیمیایی خالص در 1000 لیتر
	سولفات روی	مولیبدات آمونیوم	سولفات مس	اسید بوریک	سولفات منگنز	کلات آهن E.D.T.A	سولفات منیزیم	نیترات کلسیم	نیترات پتاسیم	پتاسیم دی هیدروژن فسفات	ترکیب شیمیایی خالص

 ضروری است پس از رقیق سازی محلول غذایی در 1000 لیتر آب نسبت به اندازه گیری PH و EC آن اقدام تا بتوان محدوده مورد نیاز گیاهان را رعایت نمود.
4- فرمول غذایی برای آب سبک و سنگین: فرمولهای غذایی برای آب سبک که دارای املاح کلسیم و منزیم کمتری دارند و آب سنگین که میزان املاح آن بیشتر است توسط (1991,Popadopoulos) تهیه و بکار گرفته شده. از این ترکیبهای غذایی که مختص سیستم های چرخشی در NFT می باشد می توان برای پرورش انواع گلها و سبزیجات در اوند کشت نیز بکار برد. در جدول 6 فرمول غذایی مصوص آب سبک و آبهای سنگین ملاحضه می گردد و چنانچه اب کمی سنگین و حالت بینابینی داشته باشد می توان در محلول شماره 2 آن بمیزان 1/5 کیلوگرم منو پتاسیم فسفات برای 1000 لیتر آب اضافه نموده انگاه میزان 40 گیلوگرم سولفات پتاسیم را به 30 کیلوگرم در هزار لیتر آب تقلیل داد. همچنین از محلول شماره 3 برای تنظیم PH محلول و در صورت لزوم تامین بخشی از نیتروژن و فسفر محلول استفاده می شود.

جدول شماره 6: کودهای فرموله شده برای کاربرد در آبهای سبک و سنگین سیستم NFT

اسید فسفریک

اسید نیتریک

محلول C

نیترات کلسیم

محلول B

مولیبدات امونیوم

سولفات روی

سولفات مس

اسید بوریک

سولفات منگنز

کلات آهن

نیترات آمونیوم

سولفات منیزیم

سولفات پتاسیم

نیترات پتاسیم

محلول A

منابع ترکیب

برای 1000 لیتر آب سنگین

24ml(%85)

54ml(%67)

50Kg

10Kg

40Kg

80Kg

0/24Kg

0/4Kg

3/0Kg(15%Fe)

0/6Kg

60Kg

40Kg

80Kg

مقدار

اسید نیتریک

محلول C

نیترات کلسیم

محلول B

مولیبدات امونیوم

سولفات روی

سولفات مس

اسید بوریک

سولفات منگنز

کلات آهن

سولفات منیزیم

سولفات پتاسیم

نیترات پتاسیم

محلول A

منابع ترکیب

برای 1000 لیتر آب سبک

7/9L(%85)

7/5Kg

10Kg

40Kg

80Kg

0/24Kg

0/4Kg

3/0Kg(15%Fe)

60Kg

30Kg

90Kg

مقدار

5- اصلاح محلولهای بازیافت: با توجه به اینکه در روش آوند کشت آبیاری چرخشی است و از محلول بازیافت استفاده می شودف پاپادوپولوس فرمول دیگری بشرح جدول 7 تنظیم که برای اضافه کردن به محلول بازیافتی می باشد و برای این منظور هر لیتر از محلول بازیافت مخصوص آب سبک و سنگین می توان اختلاط نمود و مورد استفاده قرار داد.

جدول شماره 7: فرمول غذایی برای محلول های بازیافت آب سبک و سنگین

روی

مولیبدن

منگنز

آهن

مس

بر

عناصر ریز مغذی

منیزیم

کلسیم

پتاسیم

نیتروژن

عناصر اصلی

عناصر

0/09

0/5

1

4/5

0/2

0/4

59

58

490

192

گرم در 1000 لیتر آب

در طول مصرف محلول های غذایی استاندارد برای گیاهان، در محلول بازیافتی از سیستم که به مخزن اصلی ریخته می شود میزان برخی عناصر کم و یا زیاد می شود. برای آشنایی نسبی با میزان زیاد یا کم بودن عناصر و حدود مناسب آنها بطور تقریب از جدول شماره 8 می توان استفاده نمود.
بهتر است هر از گاهی محلول مورد نظر را به آزمایشگاه فرستاد تا میزان عناصر مشخص، آنگاه پس از استاندارد سازی مجددا در چرخه مصرف قرار گیرد، هر چند برای سطوح خیلی کوچک آوند کشت در منزل این اقدامات خیلی اقتصادی نمی باشد. در این صورت یا محلول مازاد دور ریخته می شود و یا اگر در چرخه مصرف مجدد قرار می گیرد فواصل آبشویی را بایستی کوتاهتر نمود.
جدول شماره 8: (غلظت ppm=mg/l )

Zn

Mo

Mn

Fe

Br

Cu

S

K

P

Mg

Ca

N

نوع عنصر

0/05

0/01

0/5

2/0

0/5

0/1

200

100

50

50

100

150

کم

1

0/05

5/0

10

5/0

0/5

1000

400

100

100

500

100

زیاد

0/5

0/02

2/0

5/0

1/0

0/2

400

300

80

75

200

250

مقدار مناسب

پس از آماده سازی محلول های غذایی لازم است از نیاز گیاهان به میزان محلول غذایی در مراحل مختلف رشد اطلاع داشت. علاوه بر آن 4 عامل دیگر در میزان مصرف محلول های غذایی بشرح زیر تاثیر گذار می باشد:
1- دما: چنانچه دما از حدود مورد نیاز بالاتر رود علاوه بر مصرف بیشتر محلول غذایی توسط گیاه، مقدار بیشتری از آب محلول غذایی نیز تبخیر می گردد.
2- میزان سطوح برگها و تعداد انها: هرچه سطح برگها  افزایش یابد میزان مصرف محلول غذایی بالاتر می رود.
3- میزان سطح تماس محیط مرطوب بستر کاشت با هوای آزاد: بدیهی است هر چه سطح تماس بیشتر باشد تبخیر نیز بیشتر ی شود. که ممکن است به دو صورت باشد یکی افزایش سطح بستر مرطوب با هوای آزاد و دوم عدم استفاده از لیکا یا ماسه های درشت به عنوان پوشش بستر های مرطوب.
4- جنس شبکه های نگهدارنده بستر کاشت: که بعنوان مثال اگر از جنس سفال باشد مصرف محلول بالاتر می رود.
علاوه بر مسائل فوق باید توجه نمود که گیاهان همیشه بخشی از عناصر غذایی را جذب می نمایند و بخشی دیگر بصورت نمک در پای ریشه ها باقی می ماند که بمرور باعث تجمع نمک ها در بستر کاشت می شود. توصیه می گردد بطور متوسط هر یک تا دو هفته یکبار محیط کشت آبشویی شود. در مواقعی که مصرف بالاتر رود یا سطوح تبخیر زیاد باشد و یا محلول بازیافتی مجددا مورد استفاده قرا گیرد فواصل زمانی بین دو آبشویی باید کوتاهتر گردد. این اقدام در آوند کشت زحمت زیادی ندارد و فقط دهانه مکش پمپ در یک ظرف آب تنها گذاشته می شود و پس از چند دقیقه شستشو و جمع اوری آب خروجی مجددا چرخه محلول غذایی برقرار می گردد.

توجه:پیشنهاد میشود برای مطالعه بیشتر در مورد کشت هیدرروپونیک مجموعه آموزشی مقالات و کتب هیدروپونیک (کشت بدون خاک) را دانلود کنید

دانلود