گل محمدی

گلبرگهای گل گیاه Rosa damascena mill. متعلق به خانوادۀ Rosaceae است. اسانس گل سرخ در بشره فوقانی گلبرگها و درون سلولهائی با ظاهر برآمده جای دارد. در سلولهای بشره تحتانی گلبرگها، در محلی که گلبرگهای داخلی از گلبرگهای خارجی خود پوشیده می‌گردند این اسانس جمع می‌شود.

نامهای گیاه (1و2):

لاتین: Rosa damascena mill.

فارسی: گل سرخ، گل گلاب، گل محمدی.

عربی: وردجوری

انگلیسی: Damask rose

آلمانی: Damaszenerrose

فرانسه: R. de tous les mois

Rosier de damas

ریخت شناسی: گیاه چوبی به صورت درختچه‌هائی معمولاً تیغ‌دار و پوشیده از خارهای زیاد می‌باشد. دارای برگهای مرکب تک شانه‌ای با گوشوارک پیوسته به دمبرگ بوده، به نظر می‌رسد که نوعی دو رگه ثابت از R. Conina. R. gallica است و گلبرگهای آن رنگ صورتی روشن یا سفید دارد. این نوع گل سرخ برگهای مرکب از 7 و به ندرت 9 برگچه دندانه‌دار دارد. عده‌ای دیگر آن را دو رگه ثابت از R.Moschata,R.Gallica ذکر نموده‌اند.

اندام داروئی: از گلبرگهای گل محمدی اسانس گل سرخ تهیه می‌کنند.

زمان برداشت قسمت مورد استفاده: در دورۀ گل دادن، گلهای گیاه جمع‌آوری می‌گردد.

دامنۀ انتشار: امروزه باغهای وسیعی از این گیاه در مناطق مختلف ایران به منظور تهیه گلاب ایجاد شده است. مدارک تاریخی نشان می‌دهد که تهیه آب مقطر گل سرخ، نخستین بار از ایران آغاز گردید و بعداً از آن جا به نواحی دیگر سرایت کرد. یونانیان قدیم از هنر تهیۀ اسانس و آب مقطر از گل سرخ، بی‌اطلاع بودند و منحصراً از گلبرگ تازه این گیاه، عصاره تهیه می‌کردند و یا با وارد کردن گلبرگها در روغن، روغن‌های معطر از آن بدست می‌آوردند. تاریخ تهیۀ آب مقطر گل سرخ، هر قدر که به زمان‌های قدیم ارتباط پیدا کند، تهیۀ اسانس گل سرخ به قرون اخیر نسبت داده می‌شود.

مواد متشکله: این اسانس از گلبرگهای گیاه مذکور و گونه‌های دیگری از آن مانند Rosa centifolia و R. Moschata و R. Alba تهیه می‌شود. دو رگه‌ها واریته‌ها و فرمهای مختلف گیاهان مذکور نیز در تهیۀ اسانس بکار می‌روند، ولی نوع مرغوب آن از گیاه اصلی یعنی R. Damascena بدست می‌آید. اسانس گل سرخ از نظر کلی دارای 2 قسمت، یکی جامد و دیگری مایع است. قسمت جامد اسانس گل سرخ، فاقد بو می‌باشد و استئاروتین نام دارد و در گرمای 33 درجه سانتی‌گراد نیز ذوب می‌شود. قسمت مایع اسانس گل سرخ بوی قوی دارد و اولئوتین نامیده می‌شود. شامل 70ـ45 درصد ژرانیول و دارای 40ـ20 درصد سیترونلول است. ژرانیول و سیترونلول، هر دو حالت مایع و بوی ملایم و بسیار مطبوع شبیه گل سرخ دارند. اسانس انواع مختلف Rosa به تفاوت دارای Farnesolاند. قسمت مایع اسانس گل سرخ، علاوه بر ژرانیول و سیترونلول دارای موادی نظیر نرول، لینالول، اوژنول، سیترال و ترکیبات دیگر است.

خواص درمانی: گلبرگهای آن اثر ملین ملایم دارد. از این‌رو برای رفع یبوست کودکان، اشخاص مسن و بیماران در دورۀ نقاهت مصرف دارد. اسانس گل سرخ چون دارای بوی مطبوع است از این جهت در عطرسازی اهمیت فراوان دارد. این گیاه بعنوان ضد افسردگی و اضطراب و درمان مشکلات پوستی و گوارشی مصرف می‌شود.

موارد استعمال در پزشکی گذشته: در کتب طب سنتی «ورداهربستانی» نام برده می‌شود. غنچۀ میوۀ قرمز شدۀ گل سرخ معطر، کمی تلخ و کمی شیرین است و طبق نظر عده‌ای از حکمای طب سنتی مرکب‌القوی است ولی عدۀ زیادی آن را کمی سرد و خشک می‌دانند و عده‌ای نیز معتدل ولی قابض ذکر می‌کنند. مقوی و فرح‌آور است. گلبرگها و غنچۀ تازۀ آن مسهل است و مسکن صفرا و بلغم رقیق، ولی خشک شدۀ آن قابض است. برای جلوگیری از خونروی از سینه و قطع اخلاط خونی و رفع رطوبت‌های معده مفید است و قبض یبوست آن بیشتر از غنچه و برگ خشک آن است. ضماد تازه آن برای قطع زگیل، ناراحتی‌های پوستی، رویانیدن گوشت تازه بر زخم‌های عمیق و تحلیل ورم‌های گرم و شکستگی اعضاء نافع است.

اثرات فارماکولوژیکی: اسانس گل سرخ از قدیم بعنوان یک داروی نشاط‌آور مطرح بوده است و در کشورهای اروپائی در آروماتراپی از این اسانس برای درمان افسردگی و بعنوان نشاط‌آور استفاده می‌شود. اسانس این فرآورده به عنوان یک محرک سیستم عصبی مرکزی مطرح می‌باشد (مانند کافئین، آمفامین و یا متیل فنیدات)؛ در واقع دارو بعد از عبور از سد خونی مغزی بعنوان یک محرک عمومی اثر نموده، سطح هوشیاری را بالا می‌برد و به عنوان یک ضد افسردگی غیر انتخابی بالاخص در افسردگی‌های ناشی از تنشهای محیطی مؤثر می‌باشد. اثرات دارو بر روی میل جنسی از طریق تحریک مرکزی و افزایش سطح فعالیت بدن می‌باشد. این اسانس بعد از جذب، مقداری در کبد تجزیه شده و دفع می‌شود و مقداری نیز از طریق ادرار دفع می‌شود و کمی نیز به ویتامین‌های A و C تبدیل می‌شود.