کلپوره

سرشاخه‌های گلدار گیاه کلپوره با نام علمی Teucrium polium از خانوادۀ Labiatae که حاوی عصاره و اسانس فرار که بیشترین مواد این اسانس ژرماکرن B، D، بتا کاریوفیلن، همولن و کاریوفیلن اکساید می‌باشد.

نامهای گیاه:

نام علمی: Teucrium polium

Syn: T. Integerrimum steud, T. Purpureum link

فارسی: کلپوره همدانی، مریم نخودی همدانی

عربی: مسک الجن، حشیشه الریح

انگلیسی: Poleigamander

فرانسه: Germandree pouliot

ریخت شناسی: گیاهی است علفی، پایا، پرشاخه به ارتفاع 10 تا 35 سانتیمتر و دارای ظاهر سفید پنبه‌ای که معمولاً در نواحی بایر، سواحل سنگلاخی و ماسه‌زارهای نواحی جهان می‌روید. برگهای آن باریک، دراز و پوشیده از کرکهای پنبه‌ای در هر دو سطح پهنک است. گلهائی به رنگهای سفید، سفید مایل به زرد و یا زرد و حتی ارغوانی دارد. این حالت متغیر بودن نه تنها در رنگ گل بلکه در وضع ساقه گیاه که به صورت پرپشت و پرشاخه و یا به حالت خوابیده درمی‌آید نیز دیده می‌شود. زمان گل دادن آن به تناسب شرایط محیط زندگی بین خرداد و مرداد است. زنبور عسل به علت وجود نوش در گلهای آن به سمت گیاه جلب می‌گردد.

اندام داروئی: قسمت مورد استفاده گیاه سرشاخه گلدار گیاه است.

زمان جمع‌آوری: به تناسب شرایط محیط زندگی بین ماههای خرداد و مرداد است.

دامنه انتشار: در نواحی بایر، سواحل سنگلاخی و ماسه‌زارهای نواحی مختلف اروپا، منطقه مدیترانه، شمال آفریقا و جنوب غربی آسیا منجمله ایران می‌روید. این گیاه پراکندگی وسیع در نواحی مختلف شمال، مغرب، جنوب و مرکز ایران، منطقه البرز، اطراف تهران مخصوصاً در غالب نواحی نیمه بایر و کوهستانهای نیمه‌خشک دارد.

اجزای متشکله: عصارۀ گیاه Teucrium polium محتوی مواد مؤثره زیره می‌باشد. دی ترپنوئیدها، 7ـ5ـ گلیکوزید، 6 ـ متوکسی جنگوانین و اسانس فرار که بیشترین مواد این اسانس ژرماکرن B، D، بتاکاریوفیلن، هومولن و کاریوفیلن اکساید می‌باشد.

خواص درمانی: استفاده از این گیاه به طوری که در کتب داروئی قدیمی وارد است به زمانهای نسبتاً دور نسبت داده می‌شود مانند آنکه بقراط، دیوسکورید، پلین و جالینوس از آن در آثار خود نام برده‌اند و چون گیاه ظاهری کاملاً مشخص دارد. نوع مورد نظر حکما در زمانهای قدیم، همین گیاه فعلی بوده است.

سرشاخه‌های گلدار گیاه اثر مقوی، نیرو دهنده و ضد تشنج دارد و اگر گرد آن وارد بینی شود مخاط بینی را تحریک کرده و ایجاد عطسه می‌نماید. مصرف آن را با بررسی‌هائی که بعمل آمده در رفع سردرد، ضعف عمل دستگاه تغذیه، بیماریهای دستگاه تناسلی ـ ادراری و تأخیر یا عدم وقوع قاعدگی به علت ضعف کلی مؤثر می‌باشد. در ضمن اثر ضد تشنج نیز دارد. از این گیاه تلخ در بلوچستان، ایران و هندوستان برای رفع درد ناحیه قلب استفاده می‌شود؛ بعلاوه تب‌بر است و از جوشاندۀ گیاه در آب و با خیساندن و یا دم کردۀ آن در آب در موارد سرماخوردگی مصرف می‌شود. در کرمان نیز برای رفع ناراحتی هاضمه و دل‌درد از آن استفاده می‌کنند.

اثرات فارماکولوژیکی گیاه: طبق تحقیقات انجام شده در مرکز تحقیق و توسعه شرکت باریج‌اسانس، اسانس کلپوره دارای خاصیت ضد اسپاسم قوی بر روی انقباضات ایجاد شده توسط استیل کولین و کلرور پتاسیم می‌باشد (با غلظت 36ـ9 انقباضات ناشی از استیل کولین را مهار می‌کند و IC50 این اسانس در مهار انقباضات ناشی از KCL برابر 18 است). تأثیر این اسانس بر مهار هر دو نوع انقباض مزیت این گیاه را نسبت به آتروپین و هیوسین که تنها بر روی انقباضات ناشی از استیل کولین مؤثر هستند نشان می‌دهد. در ضمن برای فلاونوئیدهای موجود در فرآورده (لوتئولین 7ـ5 گلیکوزید) نیز اثرات آنتی اسپاسمودیک گزارش شده است.

مکانیسم اثر: سیستم اعصاب پارا سمپاتیک که از جمله سیستمهای عصبی خودکار بدن است (سیستم دیگر سمپاتیک است). مسئول انقباض و حرکات دستگاه گوارش می‌باشد. استیل کولین یک حامل شیمیائی است که با ترشح از انتهای اعصاب پارا سمپاتیک سبب بروز اثرات این اعصاب بر اندامهای مختلف می‌شود. بنابراین یک داروی آنتاگونیست استیل کولین می‌تواند مانع اثرات این ماده در اندام مورد نظر شود و اثرات استیل کولین را معکوس نماید. مواد مؤثره گیاه کلپوره آنتاگونیست استیل کولین می‌باشند. این مواد با مهار کانال‌های کلسیم مانع از ورود کلسیم از مایع خارج سلولی به داخل غشاء پایانه‌های عصبی در هنگام دپولاریزاسیون (مرحله‌ای که به علت ورودیون‌های سدیم با بار مثبت پتانسیل الکتریکی داخل غشاء به سمت مثبت میل می‌کند) شده، جلو آزاد شدن استیل کولین را از وزیکول‌های التهابی عصب گرفته، در نتیجه امکان انتقال پیام عصبی در طول مسیر نورون‌ها و نیز انتقال پیام عصبی به ماهیچه‌های صاف دستگاه گوارش از میان رفته یا حداقل کاهش می‌یابد. در نتیجه دارای اثرات آنتی‌اسپاسمودیک می‌باشد.