شنبلیله

شنبلیله گیاهی است علفی ، یکساله و به ارتفاع تا 50 سانتیمتر . بر گهای این گیاه بیضی شکل با نوک مدور که حدود نصف بالای پهنک آن داندانه دار است.

برگها مرکب از سه برگچه بوده که از یک نقطه منشعب می شوند. گل ها منفرد ، به رنگ زرد روشن و گاهی بنفش مایل به سفید هستند.میوه ی شنبلیله بصورت نیام خمیده ، بطول تا 11 سانتیمتر و حاوی تا 20 دانه است.

دانه های به رنگ زرد نارنجی و گاهی قهوه ای رنگ است. این دانه ها بطول تا 6 میلی متر و عرض تا 3 میلی متر هستند. قسمت مورد استفاده گیاه ، دانه های آن است که دارای بویی معطر و طعمی تلخ می باشند. این گیاه در نقاط مختلف ایران کشت می گردد. برگ شنبلیله بعنوان سبزی در انواع غذاها و ادویه جات به مقدار زیاد در ایران ، مورد مصرف است.

تاریخچه :

دانه ی گیاه شنبلیله اروپایی برای قرن ها بعنوان ادویه در آشپزخانه و در طب سنتی نیز تقریبا به همان قدمت ،‌برای درمان کورک ، دیابت ، سلولیتیس و سل بکار می رفته است. عصاره ی دانه شنبلیله بعنوان جایگزینی طعم شربت افرا استفاده میشود. دانه ی این گیاه از پروتئین بالایی برخوردارست. خود گیاه نیز بمنظور علوفه ی دام کشت می شود. بعد از استخراج تجاری ( دیوسژنین که بعنوان ماده ی طبیعی در تولید استروئید تجاری بکار می رود ) ،‌تفاله ی دانه های غنی از نظر نیتروژن و پتاسیم را بعنوان کود شیمیایی مورد استفاده قرار می دهند.

منبع جغرافیایی :

شنبلیله ، بومی نواحی مدیترانه است. درنواحی اوکراین ، هند و چین بطور وسیع کشت می گردد. بیشترین صادرات این گیاه ، از طریق کشت در کشورهای هند ، مراکش ، چین و ترکیه صورت می گیرد.

ترکیبات :

حدود 65- 40 درصد دانه ها را مواد قندی که عمدتاً مربوط به موسیلاژ روی دانه هاست ، تشکیل می دهد. حداقل هفت ساپونین تحت نام های گراکونین ها در دانه ها گزارش شده اند. همچنین حدود 0/9 – 0/1 درصد دیوسژنین و مقداری آلکالوئید از جمله تری گونلین ، ژنتیانین و کارپائین ، مقداری ترکیب کومارینی و سار ساپوژنین ، اسمیلاژتین و یوکاژتین در دانه ی شنبلیه جدا و شناسایی شده اند. ترکیبات دیگر دانه ها شامل نشاسته ، مواد فیبری ، روغن ثابت به میزان 10-6 درصد ، اسانس به مقدار بسیار کم و فلاونوئید هایی از جمله ویتکسین هستند.

اثرات مهم :

از شنبلیله بطور موضعی به شکل خمیرو پماد ( مرهم ) جهت درمان جوش ها ، سوختگی ، التهابات و اگزما استفاده می شود. در طب عوام ، پودر آن بصورت خوراکی بعنوان یک منبع موسیلاژ در نزله های قسمت فوقانی تنفسی ، سه تا چهار مرتبه در روز و هر دفعه به میزان یک قاشق غذاخوری مصرف شود.

آزمایش روی حیوانات آزمایشگاهی ، نشان داده است که عصاره ی آبی آن می تواند زخم معده را درمان کند.

یکی از اثرات اصلی و خوب آن کاهش قند خون است که می تواند در افراد دیابتی مورد مصرف قرار گیرد.

خواص دیگر آن شامل اثرات ضد التهاب ، مقوی قلب ،‌خواص ضدمیکروبی ، کاهش کلسترول خون ، ادرار آور و کاهش ورم می باشند ، که بطور خوراکی موثر است.

خواص دیگری که از قدیم برای دانه شنبلیله معتقد بودند و در تحقیقات اخیر مورد تایید قرار گرفته است ، شامل اثرات خلط آور ، زیاد کننده ی شیر و ملین آن است.

عوارض جانبی :

مصرف بیش از اندازه ی دارویی ممکن است باعث سردرد ، تعوع و تحریکات پوستی گردد. همچنین با توجه به اثرات تحریکی رحم ، باید در زمان حاملگی و شیردهی با احتیاط مصرف شود.

طریقه و مقدار مصرف :

تهیه ی چای – بروی یک گرم پودر دانه ، یک استکان آب سرد ریخته و حداقل سه ساعت نگه می داریم ؛ سپس آن را صاف کرده و میل می کنیم. از سویی چون محلول تلخ است می توان آن را با کمی عسل شیرین نمود. این عمل را می توان 5 بار در روز تکرار کرد ؛‌زیرا مصرف عادی پئدر دانه ها تا 5 گرم در روز مجاز است.

داروهای گیاهی :

داروهای کمی از دانه ها در بازار موجود است و اکثراً بطور مستقیم از پودر دانه ها استفاده میشود. فراورده های موجود در بازار دنیا ، اکثراً بعناون داروی رفع مشکلات روده ای – معده ای ، مشکلات تنفسی و بعنوان صفرا آور مصرف میشوند.

مهمترین اثرات گزارش شده ی دانه شنبلیله :

ضد درد ، ضد آترواسکلروز ، ضد التهاب ، ضد عفونی کننده ، ضد نفخ ، ضد اسپاسم ، ضد سرطان ، پایین آورنده ی قند خون ، افزایش دهنده ی میل جنسی ، قابض ، مقوی قلب ، صفرا آور ، ملین ، خلط آور ، کاهش دهنده ی کلسترول خون ، کاهش دهنده ی چربی خون ، کاهش دهنده ی پرفشاری خون ، کاهش دهنده ی تری گلیسرید خون ، شیر افزا ، مسهل ، اکسی توسیک ، مقوی رحم و ضد کرم .

نکات قابل توجه :

1- چون دانه ی شنبلیله سفت و سخت می باشد ، برای کسب اثرات آن باید آنها را با آسیاب های کوچک بصورت پودر در آورد .

2- پودر تهیه شده را می توان روی غذا پاشیده و سپس مصرف نمود و یا بروی مقدار حدود 5 گرم آن ، یک لیوان آب اضافه کرد و سپس 5 دقیقه جوشانید ؛ پس از آن صاف کرد و میل نمود.

3- در صورتی که میزان قند خون بالا باشد ، نمی توان برای کنترل آن بطور مستقل از دانه ی شنبلیله استفاده کرد ؛ زیرا میزان کاهش قند خون ، توسط دانه ی شنبلیله محدود است.

4- افراد دیابتی که می خواهند از دانه ی شنبلیله به عنوان کاهش دهنده ی قند خون استفاده کنند ، بهتر است روزی تا 5 گرم از آن را بطریقی که ذکر شده است مصرف نمایند و پس از دو هفته با آزمایش قند خون کارایی دانه را از نظر موثر بودن ، قدرت تاثیر و میزان کاهش قند خون دریابند. چون کنترل قند خون مساله بسیار با اهمیتی است که عدم توجه به آن می تواند خسارت جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد.

5- در طب سنتی خاورمیانه بخصوص در بالکان از قسمت هوایی ( برگ ها ) شنبلیله بعنوان ضد کرامپ ها ( دل درد ) بخصوص وقتی همراه دردهای زمان قاعدگی و اسهال و یا مشکلات روده ای معدی باشد استفاده می کنند.

بهترین زمان برداشت قسمت های هوایی تابستان است.

6- چون پودر دانه های شنبلیله تلخ می باشد ، برای استفاده راحت تر آن می توان پودر را در کپسول های 500 میلی گرمی خالی که در داروخانه ها موجود می باشند ،‌پر کرده و مصرف نموده . جنس این کپسول ها اکثرالاتین می باشد و خوراکی بوده و هیچ عارضه ای به دنبال ندارند.

ریحان

 گیاهی است علفی ، یک ساله و به ارتفاع تا حدود نیم متر. ساقه های گیاه از قاعده ی منشعب می شوند. برگ ها بیضی شکل ، نوک تیز و بدون دندانه می باشند که بطور متقابل ، بروی ساقه قرار گرفته اند . گل کوچک و به رنگ های سفید و سفید مایل به گلی یا بنفش است که بصورت چندتایی در فواصلی ، در انتهای ساقه قرار می گیرند.

برگ وگل ریحان معطر هستند. در سبزی خوراکی ،‌از برگ آن استفاده می شود ولی برای تهیه اسانس ، قسمت هوایی مورد استفاده قرار می گیرد. ریحان را بومی ایران ،‌افغانستان و سند می دانند ولی امروزه بعلت استفاده ی زیاد خوراکی ، دارویی و صنعتی آن ،‌در سطوح بسیار وسیع کشت و برداشت می شود. ریحان در اکثر نقاط ایران بعنوان سبزی خوراکی کشت می گردد. بهترین زمان جمع آوری از نظر اثرات دارویی ،‌قبل از گل دادن گیاه است.

تاریخچه :

ریحان که بومی کشور هندوستان است در زمان های قدیم به اروپا اورده شد. نظریات و سنت های مربوط به این گیاه دارویی با هم درآمیخته است. برخی از فرهنگ ها ، ریحان را نشان نفرت و بداقبالی و تعدادی دیگر نشان عشق می دانستند. دیوسکورید معتقد بود که این گیاه را نباید هرگز بصورت خوراکی مصرف کرد. در حالیکه پلینی استشمام آن را در سرکه برای حمله های غش توصیه می کرد. ریحان در پزشکی آیورودا با نام Tulsi شناخته میشودو آب آن بشیار مورد استفاده است.

منبع جغرافیایی:

منشاء اصلی گیاه ، به احتمال قوی جنوب آسیاست. در حال حاضر در نواحی مدیترانه ، در سطوح وسیع کشت می گردد. همچنین در کشورهای فرانسه ، مراکش ، ایتالیا ، بلغارستان و مجارستان نیز بطور گسترده کشت می گردد.

ترکیبات مهم :

ترکیبات گیاه در واریته و شرایط کشت مختلف ،‌متغیر است. همچنین زمان جمع آوری در میزان اسانس آن تاثیر زیادی دارد. میزان اسانس گیاه ، 0/7 – 0/4 درصد متفاوت است و بطور عمده در برگ آن وجود دارد.

مهمترین ماده تشکیل دهنده ی اسانس ، لینالول است که تا 75 درصد اسانس را تشکیل می دهد. مواد دیگر اسانس شامل متیل کاویکول که گاهی تا  87 درصد در اسانس تولید می شود ، اوژنول ، اوسی من و سینئول می باشند. همچنین مواد دیگری از جمله فلاونوئید ها ،‌تانن و اسید کافئیک جزء ترکیبات اصلی ریحان هستند.

اثرات مهم :

ریحان بصورت تازه و خشک  بعنوان ادویه و سبزی ، بطور وسیع در جهان مورد استفاده است و در طب عوام بویژه در کشور های مدیترانه جهت کم اشتهایی و تقویت معده ، ضد نفخ ، زیاد کننده ی شیر و گاهی بعنوان ادرارآور استفاده میشود.

عصاره ی آن بصورت غرغره بعنوان یک جسم قابض در التهاب گلو ، موثر است. عصاره ی الکلی ریحان در پمادهای ضد زخم و خونریزی استفاده می شود. اثر اخیر به احتمال زیاد مربوط به فلاونوئید های آن است.

همچنین اسانس ریحان دارای خاصیت ضد کرم می باشد. از این اسانس در صنایع عطر سازی و آرایشی استفاده بعمل می آید. خود گیاه نیز در صنایع نگه داری ماهی کاربرد دارد.

در سال های اخیر تحقیقات زیادی بروی ریحان و اسانس آن انجام شده ومطالعات زیادی در مورد اثرات متنوع و مهم آن صورت گرفته است. از آن جمله ؛ بعنوان یک گیاه ضد آلزایمر شناخته شده است.

طریقه و میزان مصرف :

تهیه ی چای – بروی 4-2 گرم برگ خشک خرد شده ی ریحان یک لیوان آب جوش ریخته و 15 دقیقه صبر می کنیم . بهتر است درب طرف بسته باشد ؛ سپس آنرا صاف کرده و می نوشیم . این میزان می تواند 3-2 بار در روز تکرار شود. این محصول بعنوان ضد نفخ ، مقوی معده و یا اثرات دیگر مناسب است. در صورتی که هر روز این میزان چای مصرف شود ، بهتر است پس از 8 روز استفاده ، مصرف برای دو هفته متوقف شود که پس از آن می توان دوره ی دیگری را آغاز کرد.

داروهای گیاهی :

عصاره ی ریحان با عصاره ی گیاهان دیگر نظیر رازیانه ، بابونه و نعنا بعنوان ضد نفخ و ضد درد معده بصورت قطره تهیه شده است.

احتیاط :

در حاملگی و شیردهی ، مصرف متعادل گیاه یا فرآورده های آن را باید رعایت کرد. از مصرف مقادیر زیاد و طولانی خودداری گردد. اسانس ریحان بطور خوراکی یا موضعی درزنان حامله نباید مصرف شود.

مهم ترین اثرات گزارش شده ریحان :

ضد درد ، ضد آلزایمر ، ضد آلتریت ، ضد میکروب ، ضد سرطان ، ضد انعقاد خون ، ضد سم ، ضد ورم ، ضد اکسیدان ، ضد تب ، ضد عفونی کننده ، ضد کرم ، ضد اسپاسم ، ضد کاندیدا ، ضد نفخ ، ضد زخم های داخلی ، ضد قارچ ، تقویت کننده ی قوای جنسی ، تولید برادی کاردی ، ملین ، معرق ، هضم کننده ، ادرارآور ، قائده آور ، خلط آور ، مقوی معده ، حشره کش ، شیرافزا ، لارو کش ، مسهل ، خواب آور ، آرامبخش و محرک .

نکات قابل توجه :

1- با وجودی که برای مصرف مداوم چای تهیه شده از برگ خشک ریحان محدودیت قائل شده اند که شرح آن داده شده است ولی برای مصرف ریحان تازه محدودیتی تاکنون منتشر نشده است. این مساله می تواند دو دلیل داشته باشد. دلیل اول آن که ترکیبات گیاه تازه و خشک ممکن است کمی تغییر کند و این محدودیت مربوط به مواد موجود در ریحان خشک باشد و دلیل دوم این که تحقیقات کافی بروی ریحان تازه صورت نگرفته است تا اطلاعات کاملی در دسترس باشد. بهر حال این موضوع احتیاج به تحقیقات بیشتری دارد.

2- دانه های ریحان که بصورت کشیده به درازی 2/5 میلی متر و به رنگ سیاه می باشند در بازار ایران به نام تخم شربتی مشهوراست. روی دانه را موسیلاژ پوشانده است و وقتی دانه ها در آب قرار می گیرند بعلت جذب آب ، متورم می شوند.

این دانه ها خوراکی بوده و بعلت اینکه منبع خوبی از موسیلاژ هستند ، بعنوان لینت دهنده و مسکن التهابات مجاری ادرار ، از قدیم مورد مصرف بوده اند.

3- بمنظور استفاده ی دارویی ، بهترین فصل برداشت ، قبل از گل دادن آن است.

4- مالیدن له شده ی برگ ریحان جهت کاهش خارش و یا تورم محلی از پوست که توسط حشرات گزیده شده باشد مفید است.

5- مخلوط آب برگ ریحان و دمکرده دارچین و گل میخک برای تسکین سرماخوردگی توصیه شده است.

6- مصرف خوراکی مخلوط مساوی آب برگ ریحان و عسل در تسکین سرفه موثر است.

7- بخور برگ ریحان برای سرماخوردگی سر مفید است. برای اینکار بروی حدود 50 گرم برگ ریحان تازه یک لیوان آب ریخته و در ظرفی می جوشانیم . بعد از تولید بخار سر را از روی آن گرفته و از اسانس و بخارات برگ تنفس می کنیم.می توان ضمن این کار پارچه ای را روی سر انداخت تا اسانس به هدر نرود.

8- یکی از رایحه ( اسانس ) های پرمصرف دررایحه درمانی در سال های اخیر اسانس برگ ریحان می باشد که از آثار ارزشمند ذکر شده ریحان برخوردار است.

9- ریحان دارای واریته های مختلفی است که یکی از پر مصرف ترین آن ها در ایران ریحان بنفش می باشد. ریحان بنفش دارای بو و مزه ای متفاوت از ریحان سبز است. تجزیه و شناسایی اسانس ریحان بنفش نشان می دهد که ترکیبات این دونوع ریحان با هم متفاوت است. تفاوت اجسام این دو نوع ریحان نشان می دهد که عمده اثرات دارویی آنها ، باید متفاوت باشد ولی چون مطالعات زیادی بروی ریحان نشده است نمی توان اظهار نظر قاطعی ارائه نمود.

گیاه جعفری

یکی از گلهای قدیمی است که از سالها پیش کاشت و پرورش ان در ایران معمول بوده است. امروزه ارقام جدید ان کشت و کار میشود.در ارقام جدید گلها بسیار درشتند.از خانواده کاسنی میباشد.

یکی از گلهای بهاره و تابستانه است.بذر ان به طور معمول در اردیبهشت ماه در خرانه ای اماده شده کشت می کنند.نشا ظرف دو ماه اماده برای کاشت در محل اصلی است.کاشت مستقیم بذر جعفری در محل اصلی یعنی بستر کاشت گلهای یکساله نیز امکانپذیر است.برای دستیابی به نتیجه خوب بذر ان را باید به موقع و در اوایل اردیبهشت کاشت.

گیاه گشنیز

گشنیز گیاهی یکساله و علفی به ارتفاع 30 تا 60 سانتیمتر بوده و دارای دو نوع برگ که نوع اول در قاعده ساقه دارای پهنک با لوبهای دندانه ای عمیق و نوع دوم برگ در قسمت فوقانی ساقه دارای پهنک باریک و رشته ای است. گلهای آن سفید رنگ و کوچک بوده و گل آذین آن به صورت چتر مرکب است. میوه آن فندقه گرد با عطر فراوان است. وزن هزار دانه آن 6 گرم است. این گیاه دگرگشن بوده و عمل گرده افشانی توسط حشرات انجام می شود.

قسمت دارویی میوه (بذر) است.

مواد موثره و ترکیبات شیمیایی:

این گیاه دارای اینالول ژرانیول لیمونن پی نن بورنئول سینئول کامفور و استات ژرانیول می باشد و میزان اسانس بذر آن 1 در صد می باشد.

خواص درمانی و موارد مصرف:

مصرف گشنیز معده را تقویت و هضم غذا را آسان می کند. ضد نفخ باکتری انگل و قارچ است . حافظه را تقویت می کند. در درمان رماتیسم نقرس و کوفتگی موثر است. از آن به منظور درمان سرخک تشنج صرع و افسردگی استفاده می شود. اسانس آن در صنایع آرایشی بهداشتی غذایی تولید نوشابه نقل سازی و دارویی کاربرد دارد و در ترکیب داروهای گیاهی از قبیل پودر کارمیناتیف قطره کارمنیت و قرص سی لاکس بکار می رود.

روشهای مصرف:

از این گیاه بصورت پودر قطره قرص عرقیات پماد و اسانس استفاده می شود.

سازگاری:

این گیاه در سراسر جهان کشت و کار شده و تا دمای 18 درجه زیر صفر را تحمل می کند چون گیاهی نور پسند است کشت آن در کشورهایی که از نور خورشید بیشتری بهره مند هستند موفقیت آمیزتر است. طول دوره رشد آن حدود 4 ماه بوده و در این مدت به 1400 تا 1500 ساعت روشنایی نیاز دارد.

درجه حرارت مطلوب آن حدود 18 تا 20 است. کشت آن در استان اصفهان امکانپذیر و قابل توسعه می باشد. گلهای آن در خرداد ماه تشکیل شده و جهت گرده افشانی نیاز به حشرات دارد و میوه ها نیز اواخر مرداد و اوایل شهریور می رسند.

آماده سازی زمین و کوددهی:

به منظور کشت گشنیز در فصل بهار باید در پاییز سال قبل کودهای دامی پوسیده و کودهای شیمیایی (فسفاته و پتاسه) به زمین اضافه کرد و زمین را شخم زده و آماده کشت نمود. میزان کودهای شیمیایی مورد نیاز به ترتیب کود فسفاته 120 کیلوگرم کود پتاسه 50 کیلوگرم و کود ازته 100 کیلوگرم در هکتار می باشد.

زمان کاشت:

زمان مناسب کاشت آن در اوایل فروردین بوده که دمای خاک تا عمق 6 سانتی به 7 درجه بالای صفر می رسد. میزان بذر لازم در هر هکتار 16 تا 20 کیلوگرم است که بهتر است قبل از کاشت بذور را 24 ساعت در آب خیساند. عمق کاشت بذر حدود 5 سانتینتر و تعداد بوته لازم در هر متر مربع 15 بوته است. تراکم زیاد باعث افزایش خسارت سفیدک پودری می شود.

در کشت گشنیز علاوه بر روش دستپاش می توان از دستگاه خطی کار غلات استفاده نمود. کشت آن بصورت کرتی یا جوی پشته انجام می شود.

عملیات داشت:

از جمله عملیات داشت دفع علفهای هرز مبارزه با آفات و بیماریها از قبیل سفیدک پوردی فوزاریوم لکه برگی و شته ها اشاره کرد. همچنین جهت کاهش خسارت سفیدک پودری می توان فاصله بین دفعات آبیاری را افزایش داد.

برداشت:

از آنجایی که میوه های گشنیز بطور همزمان نمی رسند بایستی عملیات برداشت را طی دو مرحله انجام داد. هنگامیکه 30 تا 40 درصد میوه ها رسیدند ساقه های حامل بذر را بطول 20 تا 25 سانتیمتر بریده و روی زمین پهن می کنند تا خشک شده و بوجاری نمایند.

 این گیاه تقریبا 4 ماه پس از کاشت آماده برداشت می شود. پس از بوجاری اگر دانه ها دارای رطوبت بالای 12 درصد باشند باید بذور مورد نظر را در دمای 40 درجه خشک خشک نمود. میزان عملکرد بذر گشنیز حدود 1 تن در هکتار است. بذر آن صادراتی بوده و سالانه به میزان قابل توجهی به خارج از کشود صادر می شود.

گیاه تره

گیاهی است چند ساله  از خانواده  سوسنی ها(Liliaceae )با برگهای باریک و طویل که در مقابل سرما مقاوم است.

تره یکی از سبزیهای قدیمی است که مصرف آن در ایران از دیر زمان مرسوم بوده و به صورت تازه و خشک شده در بسیاری از غذاهای  ایرانی مورد استفاده قرار میگیرد.تره مانند بسیاری از سبزیهای برگی دارای ویتامین های زیادی است.

املاح معدنی به ویژه آهن آن نیز زیاد است. در خارج به صورت سبزی ادویه ای و طبی از آن استفاده می شود.

تره در آب و هوای معتدل سرد و مرطوب عملکرد بهتری دارد.خاک مناسب برای کشت این گیاه،زمین های هوموسی و آهکی است.کودهای آلی و شیمیایی در عملکرد محصول که چندین بار در سال برداشت می شود موثر است. مخصوصا چون مرتبا از برگهای آن برداشت می شود،دادن کودهای ازته و کشت در اراضی قوی تر توصیه می شود.

مقدار کودهای شیمیایی حدود120کیلوگرم ازت(در سه مرحله)،80کیلوگرم p2o5 و 200 کیلو گرم k2o در هر هکتار است. پس از برداشت مرحله اول مقدار60 کیلوگرم ازت در هکتار به ازای هر بار برداشت به زمین می دهند.

تره نیز مانند سایر سبزی های برگی در ایران به صورت دست پاش و در کرتهایی به ابعاد مختلف کشت می شود.

در صورتی که اگر به طور ردیفی کشت شود،بسیاری از عملیات داشت مانند:وجین،سله شکنی و غیره آسانتر انجام می گیرد. فاصله ردیف ها 20تا25سانتیمتر و مقدار بذر بین 20تا25کیلوگرم در هکتار است.برداشت تره نیز طی چندین مرحله انجام می گیرد.برگهای برداشتی در مرحله اول بسیار باریک  است و آن را معمولا دور می ریزند.باید برای مرحله اول صبر کرد تا برگها خوب رشد کند زیرا برگهای بزرگتر به تقویت ریشه کمک کرده و محصول مراحل بعدی مرغوب تر می شود.

گیاه ترخون

در کتب سنتی با نام های «ترخون»، «طرخون» ، «الحوزان»، گفته شده است به فرانسوی آن را Estragon و Amose petit dragon و Forgon و Dragone و به انگلیسی Taragon و Estragon گفته می شود، گیاهی است از خانواده Compositae تیره فرعی Radeae نام علمی آن Artemisia dracunculus L می باشد.

مشخصات

طرخون گیاهی است پایا. ساقه آن زیاد بلند نمی شود و ارتفاع آن در حدود 60 سانتی متر . برگهای آن سبز تیره. دراز، باریک و نوک تیز و متناوب و بدون دمبرگ برگهای پایین ساقه کمی بزرگتر و تقریبا دندانه ها آن را به 3 قسمت تقسیم می کند و نوک تیز است. گلهای آن سبز مایل به زرد به صورت خوشه که از کنار برگها وصل به ساقه ظاهر می شود.

تکثیر آن با توجه به این که دانه های آن اغلب عقیم است،‌معمولا با تقسیم کردن و کاشت پایه های ان در بهار یا پائیز انجام می گیرد، ولی از طریق کاشت تخم آن در بهار یا پائیز نیز در بعضی مناطق تکثیر می شود.

این گیاه بومی کوهستانهای سرد اروپا و آمریکا و مناطق مختلف روسیه و سیبری است.

با این که بومی مناطق سرد است ولی از سرمای شدید زمستان در سالهای خیلی سرد لطمه می بیند و باید با برگ و خاشاک و کود آن را حفظ نمود.

در ایران معمولا کاشته می شود و در سبزی خوردن به طور خام و در سالاد بعضی از اشخاص مصرف می کنند.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در طرخون طبق بررسی دانشمندان وجود یک ماده تلخ و اسانس روغنی فرار مشخص شده است.

گیاه دارای حدود 3/0 درصد اسانس روغنی است. اسانس روغنی آن شامل 70-60 درصد متیل چاویکول و مقداری پی متوکسی سینامیک الدئید است ماده متیل چاویکول که آن را استراگول هم می گویند از نظر شیمی یک آثر میتیلیک از چاویکول است.

چاویکول یک ماده روغنی و به طور قوی ض عفونی کننده است که از گیاه Betel گرفته می شود و گیاه بتل نوعی فلفل سیاه خزنده است که بومی هند می باشد و نام علمی آن Piper betel L است که در بخش خاصی در جلد دیگر این کتاب خواهد آمد.

خواص – کاربرد

طرخون از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی خیلی گرم و خشک است و نوع وحشی آن خیلی گرمتر و خشکتر از نوع مزروع و کاشته شده آن است و دارای قوه تخدیر می باشد. از نظر خواص برگها و سرشاخه های گلدار آن که مورد استفاده است معطر و اشتها آور و مقوی معده و محرک و کمی ضد انگل است. اگر در دهان جویده شود تلخ و کمی مخدر است و برای مدتی حس چشایی را کاهش می دهد و ضد اسکوربوت است و برای جلوگیری از خونریزی لثه و التیام زخمهای دهان نافع است . بادها و گازها و اخلاط لزج را تحلیل می برد و انسداد مجاری را باز می کند و خشک کننده رطوبتها یم باشد. اگر اب تازه آن را با سرکه رقیق گازدار مخلوط کرده و بخورند برای جلوگیری از ابتلا به آبله و سرخچه و ممانعت از ایجاد علل وبایی در بدن مفید است. آشامیدن آب بعد از جویدن آن در دهان خیلی لذید است . برای گرم مزاجان مضر است و اسراف در خوردن آن موجب قطع باه می شود از این نظر اشخاص گرم مزاج باید با بقولات سرد بخورند و برای سینه خوب نیست و ایجاد خشونت در سینه می کند لذا باید با عسل خورده شود و خیلی بطئی الهضم است و لذا با کرفس خورده شود.