به چه دلیل کنترل EC در تولید کود ورمی کمپوست اهمیّت دارد ؟

شوری و سدیمی بودن خاک‌ها و تغذیه گیاه

شوری و سدیمی بودن خاک یکی از مشکلات مهم خاک‌های مناطق خشک و نیمه خشک است. در این مناطق بدلیل کمبود بارندگی و اقلیم خشک، املاح در خاک تجمع پیدا می‌کنند و در نتیجه خاکهای شور حاصل می‌شود. این خاک محیط نامناسبی برای رشد و تولید بوده که هم کمیت محصول را پائین می‌آورد و هم کیفیت محصول را کاهش می‌دهد...

طبق آمار %۱۵ سطح کل کشور ما را خاکهای شور و چیزی حدود %۵۰ این خاکها قابل بهره‌برداری و آبیاری می‌باشند.

بطور کلی خاک‌های شور دارای مقدار زیادی املاح محلول هستند که این نمک زیاد مشکلاتی را برای گیاه بوجود می‌آورد.

شوری خاک چگونه تعیین می‌شود؟

شوری خاک را براساس پارامتری بنام EC، یا قابلیت هدایت الکتریکی مشخص می‌کنند. هدایت‌سنج الکتریکی، دستگاهی است که قابلیت هدایت الکتریکی محلول خاک را اندازه‌گیری می‌کند. خاک‌هایی که EC، آن‌ها بیشتر از ۴ ds/m باشد جزء خاکهای شور طبقه‌بندی می‌شوند.

حساسیت گیاهان به شوری خاک

گیاهان نسبت به شوری خاک حساسیت متفاوتی دارند و بعضی می‌توانند شوری را تحمل کنند که به آن‌ها اصطلاحاً گیاهان متحمل به شوری گفته می‌شود. بعضی دیگر نسبت به شوری خاک حساس هستند که جزء گیاهان حساس محسوب می‌شوند. گل‌ها و گیاهان زینتی جزء گیاهان حساس به شوری قلمداد می‌شوند.

- طبقه بندی نسبی گیاهان خاص به خاک های شور

مقاوم

مقاومت متوسط

حساس متوسط

حساس

جو (دانه ای)

چمن برمودا (مرغ)

گیلاس سیاه

بوگاین ویلا

سدر (قرمز)

پنبه

خرما

نارون

اقاقیا

گوجه ناتال

علف قلیایی نوتال

بلوط (قرمز و سفید)

زیتون

کوخیای خوابیده

علف رهایی

رزماری

رگوزا

چمن شور

گز

علف گندمی تاج دار(صلیبی)

علف کندمی فایروی

علف گندمی بلند

چاودار وحشی (التای)

چاودار روسی

بید

زبان گنجشک (سفید)

صنوبر لرزان

جو علوفه ای

درخت غان (سیاه)

چغندر معمولی

کلم بروکسل

چمن جارویی

آکاسیا

گاو دانه

فستوکا بلند

انجیر

علف هاردینگ

هانی ساکل

هیدرانجا

ارس

کال

اقاقیا (سیاه)

نارنگی

چمن علف باغ

یولاف

انار

پریوت

چاودار (علوفه)

چمن چاودار (دایمی)

گلرنگ

ذرت خوشه ای (سورگوم)

لوبیا روغنی

کدو زوچینی

علف سودان

شبدر (سه پر-پنجه مرغی)

کندم

علف گندم غربی

اربورویت

ارس

افرای قرمز

انگور

بادام زمینی

برنج

ترب

توت فرنگی

تیموتی

چمن دالاس

خلر-ماش

خیار

ذرت

سیب زمینی شیرین

شبدر السیک

شبدر بریسم

شبدر شیرین

شلغم

شمشاد

کاهو

کدو

کرفس

کلم گل

کلم معمولی

گردوی آمریکایی

لادینو قرمز

لوبیا پهن

نخود

نیشکر

ویبرنوم

یونجه

بادام

سیب

زردآلو

آزالیا

راش

لوبیا

غان

توت سیاه

توت بویسن

بور فورد هولی

هویج

کرفس

درخت سگ

تارون آمریکایی

گریب فروت

شوکران

بامیه

لارچ

لیمو

لیندن

افرای شکری

پیاز

پرتقال

هلو

گلابی

کاج (سرخ-سفید)

آناناس

گوجه

سیب زمینی

تمشک سوهانی

گل سرخ

یاسمن ستاره ای

توت فرنگی

گوجه فرنگی

اثرات شوری روی رشد گیاه

شوری خاک از چند طریق رشد گیاه را دچار محدودیت می‌کند:

۱- آب قابل استفاده گیاه را کاهش می‌دهد؛ به عبارت دیگر در خاک‌های شور، گیاهان زودتر دچار پژمردگی می‌شوند که این پدیده را اصطلاحاً خشکی فیزیولوژیکی می‌گویند. زیرا بدلیل شور بودن خاک، گیاهان نمی‌توانند آب درون خاک را جذب کنند.

۲- مسمومیت؛ بعضی از یونها به مقدار زیاد در خاکهای شور وجود دارند و بر اثر جذب زیادشان توسط گیاه، برای آن ایجاد مسمومیت می‌کنند که از مهمترین آن‌ها می توان کلر،سدیم و بر را نام برد.

۳- عدم تعادل تغذیه‌ای؛ در خاکهای شور بدلیل وجود زیاد بعضی از یونها تغذیه گیاه، دچار مشکل می‌شود. بعنوان مثال در یک خاک شور، بدلیل غلظت زیاد کلر در محلول خاک و جذب آن بوسیله‌ی گیاه، جذب نیترات و سولفات توسط گیاه کم می‌شود. در صورتیکه نیترات و سولفات از یون‌های بسیار ضروری در تغذیه گیاه هستند. یا بعنوان مثال، جذب زیاد سدیم توسط گیاه، باعث کاهش جذب پتاسیم می‌شود.

نوع دیگری از خاک‌های دارای املاح زیاد اصطلاحاً خاک‌های سدیمی گفته می‌شوند یعنی خاک‌هایی که درصد سدیم تبادلی آن‌ها زیاد است.

بطور کلی، ما خاکها را بر اساس سه پارامتر EC، PH، ESP و یا درصد سدیم تبادلی طبقه‌بندی می‌کنیم.

طبقه‌بندی خاک‌های متاثر از املاح براساس EC، ESP، PH

نوع خاک	EC (ds/m)	ESP	PH
شور	۴<	15<	8/5>
سدیمی	۴>	15<	8/5<
شور و سدیمی	۴>	15>	8/5<
مصنوعی	۴<	15<	8/5>

خاکهای شور، خاکهایی هستند که EC آن‌ها بزرگتر از ۴ و ESP یا درصد سدیم تبادلی شان بیشتر از ۱۵ و PH کمتر از ۵/ ۸ دارند.

خاکهای سدیمی EC کمتر از ۴ و ESP بیشتر از ۱۵ و PH بیشتر از ۸/۵ دارند.

اصلاح خاک‌های شور

راههای متفاوتی برای اصلاح خاکهای شور و سدیمی وجود دارد که به شرح ذیل است :

۱- اساس اصلاح خاکهای شور، آب‌شویی است. یعنی از طریق مصرف آب اضافی، نمکهای محلول را از خاک شست و شو می‌دهیم؛

۲- اما روش‌های دیگری هست که اثرات سوء شوری را کاهش می دهند که مدیریت بهره برداری از خاکهای شور گفته می‌شود. بعنوان مثال، در خاکهای شور باید دور آبیاری را کوتاهتر بگیریم به عبارت دیگر آبیاری زود به زود انجام شود تا غلظت املاح در خاک افزایش پیدا نکند؛

۳- همچنین در خاک‌های شور، باید از کودهایی استفاده بکنیم که اصطلاحاً ضریب شوری پائین‌تری داشته باشند یعنی کود خاک را شورتر نکند؛

۴- استفاده از مواد آلی در خاکهای شور؛

۵- استفاده از سیستم مناسب کشت و کار که اثرات شوری را کم کند؛

۶- تغییر روش آبیاری.

اصلاح خاک‌های سدیمی که ESPبالایی دارند با اصلاح خاک‌های شور متفاوت است، در این خاک ها باید یکسری مواد شیمیایی اصلاح کننده به خاک اضافه بکنیم. مهمترین و بهترین موادی را که می توان در خاک‌های کشور ایران استفاده کرد گچ یا گوگرد می‌باشد. گچ همان سولفات کلسیم است. به عبارت دیگر دارای عنصر کلسیم است. این کلسیم روی سطح ذرات خاک، جانشین سدیم می‌شود و سدیم را از سطح ذرات خارج کرده و وارد محلول خاک می‌کند و بعداً از طریق آب‌شویی، سدیم اضافی خارج می‌شود.

اما زمانی که گوگرد استفاده می‌کنیم گوگرد توسط یک باکتری بنام تیوباسیلوس دبو اکسیدانس در خاک اکسید می‌شود و تولید اسید سولفوریک می‌کند. اسید سولفوریک بر روی آهک خاک اثر کرده و تولید گچ می‌کند و گچی که بدین ترتیب تولید می‌شود کار اصلاح را انجام می‌دهد.

مقاومت گیاهان مختلف به درصد سدیم تبادلی خاک

مقاومت	مقدار Esp
بسیار حساس	۲-۱۰
حساس	۱۰-۲۰
نیمه مقاوم	۲۰-۴۰
مقاوم	۴۰-۶۰

کیفیت آب آبیاری و تغذیه گیاه

در مناطق خشک مثل شرایط کشور ما، آب‌های آبیاری معمولاً کیفیت نامطلوبی دارند. منظور از کیفیت آب، مطلوب بودن آن برای مصرف است. آب در مواردی از جمله کشاورزی، باغبانی، آشامیدن و صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد. لذا چنانچه آب برای باغبانی و پرورش گیاهان زینتی مناسب و مطلوب باشد دارای کیفیت مناسب است.

معیارهای ارزیابی کیفیت آب

- شوری یا مقدار املاح؛

- میزان نسبی سدیم؛

- غلظت کربنات و بی‌کربنات؛

- عناصر سمی؛

آب‌های آبیاری از چهار نقطه نظر مورد ارزیابی و بررسی قرار می‌گیرند.

شوری یا مقدار املاح

مقدار شوری و املاحی که در آب آبیاری وجود دارد اگر از یک حد مشخصی تجاوز بکند اصطلاحاً آب را شور می‌گویند. آب شور، باعث شورشدن خاک می‌شود.

میزان نسبی سدیم

سدیمی بودن آب یا میزان نسبی سدیم آب یا نسبت سدیم (Na) به کلسیم(Ca) و منیزیم(Mg) آب می‌باشد. چنانچه این نسبت بالا باشد آب را سدیمی می‌گویند آب سدیمی موجب سدیمی شدن خاک می‌شود.

مشکلات ناشی از خاکهای سدیمی

خاکهای سدیمی، معمولاً ساختمان نامناسب و تخریب شونده‌ای دارند. بنابراین مشکل تهویه ضعیف و تجمع آب در اثر آبیاری در این خاک‌ها وجود دارد و در نهایت محیط نامناسبی برای رشد گیاه ایجاد می‌کنند.

آب‌ها از نظر شوری به چهار گروه:
۱. C1
۲. C2
3. C3
4. C4
طبقه بندی می‌شوند. کلاس C1 ، آب‌هایی هستند که کمتر از ۲۵۰ میکرو موس بر سانتیمتر شور هستند، یا هدایت الکتریکی کمتر از ۲۵۰ میکروموس بر سانتیمتر دارند. کلاس C2 آب هایی هستند که شوری آنها بین ۲۵۰ الی ۷۵۰ میکروموس بر سانتی متر می باشد. کلاس C3 آب هایی هستند که EC آنها بین ۷۵۰ الی ۲۲۵۰ میکروموس بر سانتی متر می باشد. کلاس C4 شامل آن دسته از آب‌هایی است که بیش از ۲۲۵۰ میکروموس بر سانتیمتر شور هستند.

از نظر سدیمی بودن آب‌ها به چهار گروه:
۱٫ S1
2. S2
3. S3
4. S4
طبقه بندی می‌شوند. گروه S1 آب‌هایی هستند که نسبت جذب سدیم آن‌ها کمتر از ۱۰ است. گروه S2 آب هایی که نسبت جذب سدیم یا همان SAR در آنها بین ۱۰ الی ۱۸ می باشد. هر گروه از این آب ها محدودیت های خاصی دارند و نیازمند مدیریت خاصی برای آبیاری می‌باشند. پس شوری و سدیمی بودن دو معیار برای ارزیابی کیفیت آب‌هاست.

کلاس آب	EC ds/m	نمک محلول p.p.m	جمع کاتیون ها mg/lit	B p.p.m	Cl mg/lit
خیلی خوب	۰٫۲۵>	160	20 >	0.33 >	1.25
خوب	۰٫۲۵ -۰٫۷۵	۱۶۰ – ۴۸۰	۲۰-۴۰	۰٫۳۳-۰٫۶۷	۱٫۲۵-۲٫۵
می توان مصرف نمود	۰٫۷۵ -۲	۴۸۰ – ۱۲۸۰	۴۰-۶۰	۰٫۶۷-۱	۲٫۵-۳٫۷۵
خیلی بالا	۲ -۳	۱۲۸۰ – ۱۹۲۰	۶۰-۸۰	۱-۱٫۲۵	۳٫۷۵-۵
غیرقابل مصرف	۳٫۰<	1920<	80<	1.25<	> 5