بادرنجبویه

 نام علمی : Melisa officinalis L.

نام انگلیسی : Lemon balm 

خصوصیات گیاهی :

بادرنجبویه گیاهی علفی و چند ساله است . منشا این گیاه شــرق مدیترانه و جنوب اروپا گزارش شده است .ارتـفاع آن بین 50 تا 100 سانتی مترمتفاوت است. برگها پهن و تــخم مرغی شکل به طول 3 تا 6 سانتی مترو به صورت مـتقابل روی ساقه قرار می گیرند رنگ برگها سـبز تیره است . ســطح آنها ناصاف بوده و برجستگی های متعددی دارد . گلها در قسمت فوقانی ساقه و در ناحیه زاویه بـرگها تشکیل می شوند. غنچه های بادرنـجبویه مــعمولا زردرنگ هستند که پس ازبازشدن گلهای ســفید یا بـنفش پدید می آیند. بر روی ریزوم ، گره های خــاصی وجود دارد که ازاین گره ها اسـتولون ها وسایرانشعاب های ریشه ای به رنگ قهوه ای روشن خارج می شود . میوه این گیاه چهار قسمتی بوده و طول آن 1 تا 1.5 میلی متر است . دانه ، تخم مرغی شکل و رنگ آن تــیره و براق است. وزن هـــــزار دانه 0.6 تا 0.7 گرم است . بذوراین گیاه چنانچه درشرایط مناسبی نگهداری شوند ، تا چهار سال از قوه رویشی مناسبی برخورداند

قسمت دارویی :

پــــیکر رویشی ( برگ ها و ساقه های جوان بــــادرنجبویه ) حاوی مواد موثره بوده وخاصیت دارویی دارند .

مواد موثره :

پیکر رویشی این گیاه محتوی اســــانس است که مــــقدارآن بین 0.2 تا 0.5 درصد می باشد . مهمترین ترکیب تشکیل دهنده اسانس ســـــیترونلال ( 20 تا 50 درصد ) است و از ســـیترال ژرانیول ، لیالول واستات اوژنول نام برداسانس این گیاه حاوی مقادیر کمی اسید رزماری است .

خواص درمانی :

ازمـــواد موثره این گیاه ، داروهایی برای درمان ناراحتی های عصبی وهمچنین داروهایی برای مداوای بیماریهای معدی ، قلبی ، روده ای که منشاء عصبی دارند تهیه میشود .اسانس بادرنجبویه در صنایع دارویی ، غذایی و آرایشی و بهداشتی نیز کاربرد دارند .

مواد و عناصر غذایی :

درفصل پـــاییز (قبل کاشت و هنگام آماده سازی خاک)افزودن کودهای حیوانی کـاملا پوسیده به مقدار 25 تا 30 تن در هـکتار ، نقش عمده ای در افـــــزایش عملکرد گیاه دارد پس از افزودن کود حــــیوانی به خاک، با انجام شخم مناسبی بایدآن را به عمق 25 تا 30 سانتی مـــتری زمین منتقل نمود. نحوه اضافه کردن کودهای شــیمیایی به خاک های مختلف متفاوت بوده و به شرایط اقلیمی و بافت خاک بستگی دارد .

به طورکلی باید میزان 50 تا70 کیلوگرم درهکتار ازت، 50 تا60کیلودرهکتار اکسید فسفر و 80 تا 100 کیلو درهکتار اکسید پـــتاس در فصل پاییز یا زمستان، قبل از کشت گــیاه به عنوان مــــقادیر پایه به خاک اــــفزوده شود . همچنین توصیه می شود مــقدار 20 تا 30 کیلو گرم در هـکتار ازت در فـواصل بین ردیف ها (در بهار) پس از رویش گیاهان به طور سرک در اختیار گیاهان قرارگیرد . تحقیقات نشان می دهد اسـتفاده از کودهای مـایع به صورت مـــحلول پاشی به طور چشم گیری سبب افزایش عملکرد میشود .

سازگاری :

بادرنجبویه درطول رویش به هوای گرم و نورکافی نیاز دارد . بذر این گیاه در دمای 10 تا 12 درجه ســانتی گراداست این گیاه قادربه تحمل درجه حرارتهای پایین (20 تا 25) درجه سانتی گراد می باشد ولی برای گیاهان مسن ، درجه حرارتهای پــایین برای مدت طولانی مضـــر است و تـاثیر نامطلوبی بر رشد و همچنین مواد مــوثره آنها دارد رویش این گیاه در ســایه سبب کاهش کمیت و کیفیت اســانس آن می شود. بـــادرنجبویه را در هرنوع خاکی می توان کشت کرد ولی خاکهایی با بافت متــوسط و غنی از تــرکیبات کلسیم و دیگر عناصر غذایی برای رویش این گیاه مناسب هستند .

تکثیر رویشی :

اواخـر تــابستان (اواخرشــهریور) زمان مناسبی برای تکـثیر رویشی بادرنجبویه است . تـکثیر رویــــشی از طریق تقسیم بوته صوت می گیرد. بدین صورت که پس ازخــارج کردن  بوته( بوته های 3 ساله )، آنها را به چــند قسمت تــقسیم کرده و در زمین اصـــلی کشت می کنند.

مراقبت و نگهداری :

رشـــد اولیه بادرنجبویه بسیار کند و بطئی بوده و وجـــین علفهای هرز در طول رویش این گیاه ضـــروری است. بنابراین در سال اول رویش باید 3 بار اقدام به وجین علفهای هرز نمود. این گیاه در طول رویش توسط برخی آفات یا عوامل بیماریزا تهدید می شود.

لاروبعضی حشرات مانند:Melolontha وPhyllotreta sp ممکن است صدمات زیادی به محصول واردکند که بااستفاده از سموم مناسب می توان به مبارزه با آنها پرداخت. کک نباتی شـــــلغم Phyllotreta sp با تــغذیه از بـرگهای گیاه بادرنجبویه، آن را توری شکل می کند. زنجره ها و انواع شته ها از دیگرآفـاتی هستند که با تـغذیه از شــیره گیاه علاوه بر تضعیف آن ، باعث ابــــتلای گیاه به بـیماریهای ویروســی نـیز می شوند و خـسارات ســــنگینی به مـــحصول واردمی آورند .

قارچ لکه برگی septoria melisa نیز از بیماریهای شایع بــادرنجبویه است. با عملیات به زراعی مناسب و ســـموم مناسب می توان این بـیماریها را کنترل کرد .

برداشت :

از سال اول رویــش می توان محصول را برداشت کرد، در سال اول یکبار ولی از سال دوم به بعد دو یا حتی سـه مرتبه می توان پــیکر رویشی بـادرنجبویه را بــرداشت کرد.  زمان مــناسب برای اولین برداشت ، در مــرحله گـــلدهی کامل (تیرماه) است و دومین بـرداشت در اواســــط شـهریور انجام می شود. هنگام برداشت پــیکر رویشی گیاهان را از فاصله 4 تا 5 سانتی متری ســطح زمین برداشـت می کنند ، پــس از برداشت مــحصول را بـاید خـــشک کرد. تــاخیــر در خشک کردن کردن محصول سبب سـیاه و قهوه ای شدن برگها می شود که کاهش شــدید کمیت و کیفیت مــــواد موثره را به هــمراه دارد. دمـــای مناسب برای خشک کردن پـــیکر رویشی گیاه، دمای 45 تا 50 درجه سانتی گراد است. عـملکرد پــیکر رویشی تازه 10 تا 20 تن در هکتار است که پس از خشک شدن 2 تا 4 تن پیکر رویشی خشک به دست می آید .

دومین بخش: خاک مناسب در کشت گیاه

برای نشاندن یک درخت در خاک نخست گودالی حفر می کنند و پس از جای دادن درخت درآن , خاک در گودال می ریزند . باید دانست خاک خارج شده ازگودال دیگرآن کیفیت لازم را نخواهد داشت . چنانچه این خاک از نوع رســی سنگین باشد , در این صورت باید مـقداری ماسه نرم بدان افـزوده شود تا ضمن ســبکتر شدن زهکشی و تهویه خاک به آـسانی صورت گیرد  و چنانچه خاک ماسه ای باشد برای تقویت آن درجهت حفظ رطوبت بهتر است بدان هوموس افزوره شود.

 باغبانهای فضای سبز گاهاّ به لایه های سخت کلیسی Hard caliche و نمکی خاک در مسیرهایی که محل تردد یا پیاده رو بوده است - برخورد می کنند و نیز, درمواردی هم ممکن است خاک مورد نظر حاوی مصالح ساختمانی باشد , درچنین مواردی باید بکوشند تا به هرنحوی آن خاک را اصلاح کنند تا قابلیت کاشت گیاه را داشته باشد.

خاک مطلوب خاکی است که اصطلاحاّ به آن لومی غنی می گویند و ان باید دارای  PH مناسب و زهکشی خوب باشد لیکن یافتن چنین خاکی چندان آسان نیست .

گودالی که برای کشت گیاه حفر میشود باید ازهر لحاظ برای رشد و حیات گیاه مناسب باشد تا گیاه بتوانداز راه ریشه مواد غذائی موجود در خاک را به آسانی جذب کند و ریشه های تاره خود را در خاک بگستراند. چنانچه خاک قابلیت زهکشی مطلوب نداشته باشد بر اثر نبود اکسیژن احتمال مرگ گیاه در کار است . هرگاه خاک از نوع ماسه ای و شنی باشد ریشه نمی تواند خود را بگستراند در آن صورت ریشه در همان مقدار خاک اولیه یعنی توده خاکی که قبل از کاشت ریشه را در برگرفته است متوقف می ماند و در شن و ماسه نفوذ نمی کند.

کیفیات خاک مطلوب برای کاشت گیاه عبارتند از :

1- بافت لومی (مخلوطی مساوی از ماسه . پیت و خاک)

2-زهکشی مناسب

3- PH مناسب

4- مود غذائی متعادل

این کیفیات را میتوان از طریق ترکیب مناسبی از ماسه . پیت موس . کمپوست . برگهای پوسیده . کودحیوانی و خاک به دست آورد . خاکی که با این کیفیات تهیه شده است آماده است تا در گودال ریخته شود . در پاره ای موارد خاک بیرون آورده شده از گودال کاملاَ فقیر است پس باید عوض شود . البته طبق تحقیقات اخیراین کار ضرورتی ندارد بلکه پیش از کاشت گیاهان در فضای سبز وسیع نخست باید خاک آن را با روشهای علمی اصلاح کرد . برای این کار نخست میزان قابلیت تهویه خاک را تعیین می کنند و بعد مواد مورد نیاز افزودنی را بدان می افزاید .