درمنه

درمنها و افسنطین‌ها نامی است که در زبان فارسی به اغلب قریب به اتفاق گیاهان جنس Artemisa که در ایران می‌روید گفته می‌شود. این گیاهان از خانوادۀ Compositae تیرۀ فرعی Radiae هستند. دارای گونه‌های مختلف با نامهای متفاوت می‌باشند که اغلب آنها دارای برگهای تلخ و معطر و خواص داروئی کم و بیش مشابه هم می‌باشند. این جنس در ایران 34 گونه گیاهی علفی یکساله و چند ساله دارد که در سراسر ایران پراکنده‌اند. گونه‌های انحصاری آن در ایران عبارتند از A. Melanolepis-A. Kermanensis. گونه A. Sieberi با ارزش‌ترین آنها از نظر تغذیه دام و از گیاهان بردبار مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی ایران است.

نامهای گیاه:

لاتین: Artemisia sieberi Besser

Syn: Artemesia herb alba, A. Sogdiana bunge, A. Oliveriana

فارسی: درمنه

ریخت شناسی: گیاهی است بوته‌ای به رنگ سبز متمایل به خاکستری، بسیار پرشاخه، انبوه، کولنی شکل، دارای ریشۀ عمودی، چوبی شده ضخیم و در انتها منشعب گیاهی است به ارتفاع 30 تا 40 سانتی‌متر و دارای 2 نوع برگ با تقسیمات متفاوت است به طوری که برگهای تحتانی آن دارای تقسیمات باریک و کوچک ولی برگهای قسمت انتهائی ساقه، کوچکتر و منقسم به 3 لوب مشخص با ظاهر کاملاً متفاوت است.

اندام داروئی: قسمتهای هوائی گیاه

فصل جمع‌آوری: اواخر خرداد ماه می‌باشد.

دامنۀ انتشار: خمسه، مهاباد، اراک، اردستان، نائین، مورچه خورت، کاشان، یزد، فارس، کرمان، بیرجند، سبزوار، گنبد، طبس، سمنان و تقریباً در سراسر ایران گسترده شده است. در فلور ایران محل رویش گیاه در اطراف تهران، رباط کریم، شیراز و شمال هرزویل ذکر گردیده است ولی در کتب علمی دیگر وارد نشده است.

اجزاء متشکله گیاه: این گیاه دارای 2/1% اسانس نسبت به وزن گیاه خشک می‌باشد که حاوی 39% کامفر، لیمونن و 1و8 سینئول (15%)، کامفن (6%) و آلفاپینن 5% می‌باشد. کامفور یکی از اجزاء عمده اسانس درمنه است. کامفور ضد عفونی‌کننده است. از کامفور در شیمی لاستیک و کاغذ، عطرسازی، لوازم آرایشی، صابون‌سازی، صنایع چسب، مواد افزایشی، روان کننده، ترکیب رزین‌ها، حلالها، پلاستیک‌ها و رنگها نیز استفاده می‌شود. 1و8 سینئول بعد از آلفا پینن فراوانترین جزء ترکیبی در اسانسهاست و به طور گسترده در تهیه مواد داروئی کاربرد دارد. به طور موضعی داروئی بی‌حس کننده و ضد عفونی‌کننده است که در درمان حالتهای تورم بکار می‌رود. سینئول در اسپریهای خانگی، داروهای شستشو و در انواع روغن‌های پوست و مو مصرف می‌شود. در مقابل حشرات اثر کشندگی دارد و در تهیه عطر و مواد معطرکننده نیز بکار می‌رود. لیمونن جزء اصلی اسانس مرکبات است. اثر سمی و محرک روی پوست دارد. بخارهای آن اثر میکروبهای مولد بیماری منگوکوک را در مدت 15 دقیقه، باسیل ابرت (تیفوئید) را حداقل در یکساعت، پنوموکوک را در مدت 3ـ1 ساعت، استافیلوکوک طلائی را در 30 دقیقه و استرپتوکوک را در 3 الی 12 ساعت خنثی می‌نماید. اثر باسیل ابرت (مولد حصبه) را در 5 دقیقه، استافیلوکوک را در 5 دقیقه، باسیل دیفتری را در 20 دقیقه خنثی می‌نماید. لیمونن در فرمول فرآورده‌ای داروئی نظیر قرص بی‌کربنات سدیم و پمادهای ضد عفونی‌کننده وارد می‌شود. در ساخت ویتامین A، نیر از لیمونن استفاده می‌شود.

خواص درمانی: در نواحی مختلف از آن برای دفع کرم استفاده بعمل می‌آید. بعلاوه اثر ضد نفخ، رفع سرفه و سردرد، ضد کرم، ضد عفونی‌کننده و حشره‌کش دارد. اسانس آن به طور خفیف دارای اثر ضد کرم است. آزمایش‌های مختلف، جودسانتونین را حتی در مقادیر کم در آن مشخص ننموده است. میزان اثر اساسن درمنه روی کاندیدا آلبیکنس با می‌باشد.

اثرات فارماکولوژیکی دارو: اسانس درمنه بواسطه بلوک کانال‌های کلسیم دارای اثرات آنتی‌ اسپاسمودیک بوده به گشاد کردن برونشها کمک می‌کند. اسانس درمنه پس از ورود به سیستم تنفسی توسط اکسیژن موجود به لاکتون‌ها تبدیل شده و از طریق مجاری تنفسی و ادرار دفع می‌گرد. همچنین اسانس درمنه روی قارچ‌های درماتوفیتی نظیر ایپیدرموفیتون فلوکوزوم، تریکوفایتون روبروم، تریکوفایتون منتاگروفاتیس، میکروسپورم کانیس مؤثر است و از رشد قارچها جلوگیری می‌کند. همچنین رشد باکتریهای مسبب بوی نامطبوع عرق را مهار می‌کند.